Οι Πριτσινωμένες Θεωρίες

“Science works… bitches” λέει (κάνοντας χιούμορ) ο Ρίτσαρντ Ντόκινς σ’ αυτό το απόσπασμα, από ομιλία του στην Οξφόρδη τον περασμένο Φεβρουάριο. «Η επιστήμη δουλεύει. Απόδειξη: τα αεροπλάνα πετούν». Θέλω να δείξω, στην παρούσα ανάρτηση, πόσο λανθασμένη είναι αυτή η δήλωση και πόσο ψέμα κρύβεται πίσω της. Όχι, αντίθετα από αυτό που λέει ο Ντόκινς, η επιστήμη δε δουλεύει! (ή τουλάχιστον πολύ λιγότερο από ό,τι της αποδίδεται συνήθως). Με τον όρο «επιστήμη» εδώ θα εννοώ τις φυσικές επιστήμες. Ας αρχίσουμε λοιπόν:

Έχει αλλάξει τη ζωή μας! Την έχει κάνει πολύ πιο ασφαλή και άνετη σε σχέση με τη ζωή των περασμένων αιώνων! Χάρη σ’ αυτήν τα αεροπλάνα πετούν! Είναι η...

Όχι, όχι, δεν είναι η επιστήμη, όχι! Είναι η τεχνολογία.


Τα Αεροπλάνα δεν Σχεδιάζονται από την Επιστήμη
Έχω τρεις σημαντικούς λόγους που κάνω αυτήν τη διάκριση. Ο πρώτος και καλύτερος είναι ότι... τον κάνουν οι ίδιοι οι μηχανικοί όπου, σε πείσμα του Ντόκινς, δεν το δίνουν το αεροπλάνο στους επιστήμονες! Όπως δήλωνε ένας Βρετανός μηχανικός στη Βασιλική Αεροναυτική Εταιρεία το 1922 (από το What Engineers Know and How They Know It του Walter Vincenti, σελ. 7, υπογράμμιση δική μου):

Aeroplanes are not designed by science, but by art in spite of some pretence and humbug to the contrary. I do not mean to suggest for one moment that engineering can do without science, on the contrary, it stands on scientific foundations, but there is a big gap between scientific research and the engineering product which has to be bridged by the art of the engineer

Μα η τεχνολογία δεν είναι εφαρμογή της επιστήμης; Κάτι που συμβαίνει σε δεύτερο χρόνο, μετά από την αγνή, θεωρητική μελέτη, με σκοπό να κάνει απλώς τη βαρετή δουλειά, να βιδώσει τις βίδες; Οι μηχανικοί δεν είναι οι παραδουλεύτρες των επιστημόνων και το Συνεργείο δεν είναι ο φτωχός συγγενής του (πανεπιστημιακού) Εργαστηρίου;... Πράγματι, κάπως έτσι είναι η εικόνα που υπονοείται σε ένα τυπικό επιστημονικό βιβλίο: συνήθως ο συγγραφέας παρουσιάζει τις επιστημονικές θεωρίες και στο τέλος κάθε κεφαλαίου σημειώνει ορισμένες τεχνολογικές τους χρήσεις, οδηγώντας τον αναγνώστη στο συμπέρασμα, «τεχνολογία = εφαρμοσμένη επιστήμη». Αν του πεις ότι, ιστορικά, η μεταφορά της γνώσης ήταν πολύ περισσότερο από το Συνεργείο στο Εργαστήριο παρά αντιστρόφως, θα πάθει σοκ. Ας δούμε όμως το αεροπλάνο, μια που το έθιξε ο Ντόκινς ως «απόδειξη ότι η επιστήμη δουλεύει», έχει ενδιαφέρον:

Όταν ρωτάμε «πώς πετάει το αεροπλάνο;», συνήθως η απάντηση είναι ορισμένες στοιχειώδεις αρχές αεροδυναμικής (χάρη στο σχήμα των φτερών και στη γωνία τους, ο αέρας περνά από το κάτω μέρος με υψηλότερη πίεση απ’ ό,τι στο πάνω μέρος, οπότε δημιουργείται άνωση κ.λπ.), οι οποίες ήταν γνωστές τουλάχιστον 100 χρόνια πριν από τους αδερφούς Ράιτ. Ακόμα και η λεπτομερέστερη τέτοια απάντηση δεν φτάνει ούτε κατά διάνοια για τον σχεδιασμό ενός αεροπλάνου και για τα μεγάλα προβλήματα που πρέπει να λύσει: μια πτητική μηχανή βαρύτερη του αέρα, αυτοκινούμενη, ικανή να διανύσει μεγάλες αποστάσεις και, το πιο σημαντικό, ελεγχόμενη και σταθερή (πτητικές μηχανές–σκοτώστρες είχαν κατασκευαστεί ακόμα και τον 19ο αιώνα). Αυτά ήταν τα θέματα που αντιμετώπισαν οι αφοί Ράιτ, οι οποίοι ήταν ποδηλατάδες, δηλαδή μηχανικοί. Δεν ήταν επιστήμονες – και καλά έκαναν που δεν ήταν, καθότι τότε ο διακεκριμένος αστρονόμος και μαθηματικός Simon Newcomb, επιχειρηματολογούσε ότι είναι αδύνατη η κατασκευή (ασφαλούς) πτητικής μηχανής κι ότι η πτήση δεν θα γίνει ποτέ πραγματικότητα (για διάφορους θεωρητικούς λόγους). Οι αφοί Ράιτ πάλεψαν με εμπειρικούς κανόνες, με μηδαμινή βοήθεια από πανεπιστημιακές θεωρίες, με αμέτρητες δοκιμές, πατέντες και μαστοριές, με «βλέποντας και κάνοντας», και με το κριτήριο αλήθειας του Συνεργείου: τι δουλεύει, τι δίνει αποτελέσματα. Αυτό δεν μοιάζει να δουλεύει, το πετάμε• το άλλο μοιάζει να δουλεύει, το κρατάμε. Ακόμα κι ας μην πολυκαταλαβαίνουμε γιατί ακριβώς δουλεύει. Η επιστήμη είχε περιφερειακό ρόλο στο επίτευγμα της πτήσης. Αντιθέτως, το αεροπλάνο κατασκευάστηκε και πετούσε επιτυχημένα για χρόνια, χωρίς να είναι και πολύ κατανοητό πώς ακριβώς το κάνει.

Ας είναι όμως. Το αεροπλάνο μπορεί να μην κατασκευάστηκε από την επιστήμη, όμως μετά από τους αφούς Ράιτ ήρθαν πολλές δεκαετίες διαρκούς βελτίωσης, οι οποίες κατέληξαν στα airbus, στα Α320 και στα υπόλοιπα σύγχρονα αεροσκάφη, τα οποία απέχουν έτη φωτός από τα πρώτα αεροπλάνα. Αυτή η ιστορική πορεία δεν μπορεί παρά να οφείλεται στην ανάπτυξη της αεροδυναμικής επιστήμης, που προσέφερε συστηματική και σίγουρη γνώση στους μηχανικούς, σωστά;

Λάθος!

Η επιστήμη είχε τόσο περιφερειακό ρόλο στην τελειοποίηση του αεροπλάνου όσο και στην κατασκευή του. Η ιστορική πορεία από τους αφούς Ράιτ ως τα σύγχρονα airbus ήταν κι αυτή επίτευγμα των μηχανικών, η επιστήμη ήρθε δεύτερη και καταϊδρωμένη. Ο Walter Vincenti (μηχανικός), που υπήρξε μέρος αυτής της ιστορικής πορείας, τονίζει αυτό ακριβώς το θέμα στο βιβλίο του, What Engineers Know and How They Know It: η δουλειά δεν έγινε με εφαρμογή οικουμενικών θεωριών και νόμων της φύσης αλλά κυρίως με την παλιά, καλή τέχνη του Συνεργείου. Με πρακτικούς κανόνες, πατέντες, αμέτρητες δοκιμές, με εμπειρική γνώση που δεν μπορεί να εκφραστεί σε λόγια και να γίνει ακαδημαϊκό paper κ.λπ.

Για του λόγου το αληθές, αναφέρω λίγες περιπτώσεις που τις πολλές που παρουσιάζει ο Vincenti: τα φτερά Davis (τα χαρακτηριστικά παχιά φτερά στα αμερικάνικα αεροσκάφη του Β’ ΠΠ), τα οποία είχαν καλύτερες επιδόσεις από άλλους τύπους φτερών της εποχής, σχεδιάστηκαν από τον κ. David Davis (μηχανικός – και μάλιστα χωρίς τυπική εκπαίδευση, εντελώς πρακτικός) και πετούσαν για χρόνια, χωρίς να είναι κατανοητό πώς έχουν τέτοιες υψηλές επιδόσεις. Ένα άλλο παράδειγμα ήταν οι έλικες των ελικοφόρων από το 1916 ως το 1926: οι W. F. Durand και E. P. Lesley (μηχανικοί) δοκίμαζαν και σχεδίαζαν επιτυχημένες έλικες, ενώ δεν υπήρχε καμία σχετική επιστημονική θεωρία να τους βοηθήσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι δούλευαν στα τυφλά, είχαν αναπτύξει εμπειρικές μεθόδους, τίποτα όμως που να μπορούσε να ονομαστεί «ελικολογία». Οι Durand & Lesley έκαναν αλλεπάλληλα τεστ μεταβάλλοντας τις παραμέτρους της έλικας (μήκος, γωνίες, κυρτότητα, ταχύτητα περιστροφής κ.λπ.), μέχρι να βρουν έναν συνδυασμό ο οποίος φαινόταν να δουλεύει, έτσι σχεδιάζονταν οι έλικες (θυμίζω εδώ ότι κι οι αφοί Ράιτ εκτιμούσαν συντελεστές άνωσης και οπισθέλκουσας όχι με μαθηματικές συναρτήσεις και θεωρίες, αλλά σημειώνοντας τα αποτελέσματα των πειραμάτων τους σε πίνακες).

Δείτε κι εδώ, στην ιστοσελίδα της NASA, το ιστορικό της κατάκτησης της υπερηχητικής πτήσης από τον Richard Whitcomb (μηχανικό, όχι επιστήμονα), τη δεκαετία του ’50. Τα προβλήματα της υπερηχητικής πτήσης λύθηκαν με εμπειρικούς κανόνες, αλλεπάλληλα τεστ, πατέντες και χωρίς κάποια μεγάλη επιστήμη (big science) από πίσω. Η εφευρετικότητα (το «να είσαι άνθρωπος που κατεβάζει ιδέες», όπως λέγαν για τον Whitcomb) και η ανάμιξη με το πρόβλημα υπήρξε σημαντικότερη από τη μαθηματική κατάρτιση ή την αποστασιοποιημένη γνώση οικουμενικών νόμων της φύσης. Αντιγράφω από το άρθρο, υπογράμμιση δική μου:

This curiosity-driven, experimental approach was especially significant in discovering the area rule, because there was no available theory to explain the unusual drag encountered at transonic speeds. Researchers had to come up with a creative way of reaching beyond the known, and the exploratory experiments conducted by Whitcomb and others yielded the data that allowed him to understand the cause of the transonic drag and shockwave phenomena. Conducting hands-on experiments with an aircraft model in a wind tunnel also helped Whitcomb "see" the airflow behavior in a way mathematical formulas would not have

Λοιπόν, κάτι πολύ στραβό υπάρχει στην αντίληψή μας για το αεροπλάνο (υποψιάζομαι και για όλα τα τεχνολογικά επιτεύγματα). Η επιστήμη ήρθε κυρίως σε δεύτερο χρόνο, όταν ήδη το μηχάνημα δούλευε μια χαρά, προκειμένου να ερμηνεύσει και να συστηματοποιήσει, να αναγάγει σε οικουμενικούς νόμους της φύσης. Και αυτή η επιστημονική ερμηνεία προσέφερε, σε τρίτο χρόνο, πολύ μικρότερο feedback στους μηχανικούς απ’ ό,τι συνήθως νομίζουμε! Ο Vincenti τονίζει ότι το Συνεργείο κυρίως ήταν που δίδαξε το Εργαστήριο, όχι αντιστρόφως. Αυτό όμως δεν το λες «απόδειξη ότι η επιστήμη δουλεύει», όπως θέλει ο Ντόκινς! Εξαφανίζεις έτσι τους μηχανικούς, κάνεις ταχυδακτυλουργία, κλέβεις τη δουλειά τους.

Κι όχι τίποτα άλλο, αυτή η ταχυδακτυλουργία δεν είναι αθώα, προέρχεται από συνειδητή προπαγάνδα. Αυτός είναι ο δεύτερος σημαντικός λόγος που κάνω τη διάκριση επιστήμης και τεχνολογίας:


Ο Επιστημονικός Μύθος
Όλοι διαδαχθήκαμε κάποιους μύθους στο σχολείο και μάθαμε να τους θεωρούμε «αυτονόητους». Ένας τέτοιος είναι η απευθείας καταγωγή μας από τους αρχαίους Έλληνες (έστω, με κάτι ψιλά ενδιάμεσα)• ένας άλλος είναι πως η τεχνολογία αποτελεί απευθείας εφαρμογή της επιστήμης (έστω, με κάτι ψιλά ενδιάμεσα). Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για μύθους, οι οποίοι καλλιεργήθηκαν εσκεμμένα, για εντελώς εξω-επιστημονικούς λόγους, και διαστρεβλώνουν την πραγματικότητα. Η τεχνολογία είναι τόσο απευθείας εφαρμογή της επιστήμης, όσο κι εμείς απευθείας απόγονοι του Περικλή και του Θουκυδίδη: οι δύο μύθοι έχουν μεν κάποια δόση αλήθειας, δεν είναι εντελώς ψέματα, όμως και στις δύο περιπτώσεις τα ενδιάμεσα ψιλά είναι πιο σημαντικά από την καταγωγή/εφαρμογή.

Βέβαια, η ιστορία της επιστήμης είναι γεμάτη από μύθους, όμως ειδικά γι' αυτόν που μας ενδιαφέρει εδώ, «η επιστήμη δουλεύει, απόδειξη: τα αεροπλάνα πετούν», είναι σήμερα καλά τεκμηριωμένες οι απαρχές του στον αγγλοσαξωνικό κόσμο. Στην Αγγλία, ο μύθος ισχυροποιήθηκε τέλη 19ου αιώνα από το λόμπι του διακεκριμένου, τότε, βιολόγου T. H. Huxley (παππού του Aldous Huxley, Brave New World), με σκοπό να πιέσει την κυβέρνηση να χρηματοδοτήσει περισσότερο τα πανεπιστημιακά τμήματα καθαρών επιστημών. Από αυτούς ξεκίνησε η εξύψωση της καθαρής, θεωρητικής επιστήμης ως ανώτερης από τη ταπεινή τεχνική/τεχνολογία. Ότι η μια, υποτίθεται, παράγει όλη τη γνώση και η άλλη δεν παράγει τίποτα, είναι ένας φτωχός συγγενής που κάνει απλώς τη βαρετή δουλειά:

I often wish this phrase, "applied science," had never been invented. For it suggests that there is a sort of scientific knowledge of direct practical use, which can be studied apart from another sort of scientific knowledge, which is of no practical utility, and which is termed "pure science." But there is no more complete fallacy than this. What people call applied science is nothing but the application of pure science to particular classes of problems
- Thomas H. Huxley, Science and Culture (1880) 

Προκειμένου να δείξει ότι η τεχνολογία δεν είναι τίποτα άλλο από εφαρμογή, σε δεύτερο χρόνο, της καθαρής, θεωρητικής γνώσης, το λόμπι του Huxley κατασκεύασε πραγματικότητα: “In doing so, they had to rewrite histories as if key developments in technology had only ever emerged from the application of some prior form of pure science” (Graeme Gooday, ‘Vague and Artificial’: The Historically Elusive Distinction between Pure and Applied Science, σελ. 547). Την εποχή εκείνη, είχαν κάνει μεγάλη αίσθηση οι πολυάριθμες εφευρέσεις του Τόμας Έντισον (μηχανικός, και μάλιστα πρακτικός, σχεδόν αυτοδίδακτος), οπότε το λόμπι ανησυχούσε με την κυβέρνηση, που μοίραζε την πίτα της χρηματοδότησης όλο και περισσότερο στις τεχνικές σχολές: όπως συμβαίνει σε πολλούς μύθους, από πίσω τους κρύβονται γήινα, οικονομικά κίνητρα. Για τα λεφτά τα κάνεις όλα.

Τις τελευταίες δεκαετίες πάντως, οι μηχανικοί έχουν αρχίσει να αντιδρούν έντονα στο παραμύθι: τεχνολογία = εφαρμοσμένη επιστήμη. Π.χ. ο Rodger W. Bybee (2000), από σκοπιά εκπαιδευτικού, λέει εδώ για την ανάγκη τεχνικής εκπαίδευσης στα σχολεία, στα οποία κυριαρχεί: “the archaic, and mostly erroneous, idea that technology is applied science” (σελ. 23).

Ακόμα όμως και με το κριτήριο του Popper, τη διαψευσιμότητα, το Συνεργείο είναι πολύ πιο επιστημονικό από το Πανεπιστήμιο! Το κριτήριο εφαρμόζεται συνεχώς μέσα στο Συνεργείο, καθημερινά, αυτή είναι και η δουλειά του μηχανικού: να μην κολλάει σε οποιαδήποτε θεωρητικοποίηση του προβλήματός του, να είναι πάντα έτοιμος να την πετάξει, αρκεί αυτό που θα φτιάξει να δουλεύει, να δίνει αποτελέσματα. Στην πραγματικότητα των πανεπιστημίων όμως, το κριτήριο του Popper δεν εφαρμόζεται ποτέ. Είναι περισσότερο μια ουτοπία, ένα ιδεώδες, που περιγράφει μια ιδανική επιστήμη σ’ έναν ιδανικό κόσμο, παρά την πραγματική επιστήμη στον κόσμο μας. Είχα συζητήσει αναλυτικότερα εδώ, «Κλαψούρισμα, Όχι Έκρηξη», για την (μη-)εφαρμογή του κριτηρίου στην επιστήμη (ενώ – τι ειρωνεία! – ακόμα και το παράδειγμα που χρησιμοποίησε ο Popper ήταν τρύπιο). Με δυο λόγια: αυτό που γίνεται στην πράξη είναι ότι οι επιστημονικές θεωρίες βρίσκουν πάντα τρόπο να βολεύουν και τις πιο άβολες εμπειρικές παρατηρήσεις, προστατεύοντας τον πυρήνα τους και παραδίδοντας στη διάψευση μόνο κάτι δευτερεύον (θέση των Duhem-Quine). Αυτοί που αφιέρωσαν τη ζωή και την καριέρα τους σε μια θεωρία δεν πείθονται σχεδόν ποτέ για την ανεπάρκειά της όσες εμπειρικές παρατηρήσεις και να μαζευτούν. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι επιστημονικές θεωρίες δεν πεθαίνουν γρήγορα και παστρικά, κατά το ιδεώδες του Popper, αλλά τραβάνε σε βάθος χρόνου και, με τον καιρό, παύουν να γοητεύουν. Παύουν να προσελκύουν νέους επιστήμονες, να εγκρίνεται η χρηματοδότηση των ερευνητικών τους προγραμμάτων, να δημοσιεύονται τα άρθρα τους στο Wired. Θυμίζω ότι και ο ίδιος ο Popper στα ώριμα χρόνια της καριέρας του, μετά το 1970, άρχισε να παραδέχεται κι αυτός τον δογματισμό των επιστημόνων, μετά από την κριτική που δέχτηκε, ότι η πραγματική επιστήμη δεν δουλεύει έτσι.

Μπορεί να ακούγομαι σαν ρεβιζιονιστής, όμως κατά βάθος αγαπώ την επιστήμη. Και στεναχωριέμαι με τον άσχημο δρόμο που έχει πάρει. Ξέρετε για ποιο πράγμα μιλώ: Πειραματικά αποτελέσματα που δεν αναπαράγονται (αυτό το βρίσκω συνέχεια: μονίμως τα αποτελέσματα των ερευνών δεν αναπαράγονται...), άπειρες δημοσιεύσεις και paper που δεν αλλάζουν τίποτα στον κόσμο, γίνονται μόνο και μόνο για να συνοδεύσουν κάποια αίτηση χρηματοδότησης, απομάκρυνση των πανεπιστιμίων από τον πραγματικό κόσμο κι από τα θέματα που ενδιαφέρουν τους ανθρώπους κ.λπ. Άμα αγαπάτε την επιστήμη, δείρτε την. Είναι πολλές οι παθογένειές της, χρειάζεται ταρακούνημα μήπως και συνέλθει, όχι χαϊδέματα και παινέματα. Άμα αγαπάτε το κριτήριο του Popper, έχετε κάθε λόγο να είστε θορυβημένοι με την επιστήμη – αλλά και να είστε ικανοποιημένοι με το Συνεργείο: εκεί το κριτήριο εφαρμόζεται. Θα συζητήσω κατόπιν γιατί η επιστήμη είναι κάτι ριζικά διαφορετικό από την τεχνολογία.


Χρήσιμη και Αξιόπιστη Γνώση
Ο Ronald Giere επισημαίνει κάτι που, σε πρώτη φάση, ακούγεται σοκαριστικό: “If one were simply to apply an enlightenment rationalist picture of science to the study of technology, one would miss most of what are now regarded as essential features of modern technology” (εδώ, The Epistemological Roots of Scientific Knowledge, σελ. 104). Για κάποιον λόγο, η επιστημονική, ορθολογική (με την κλασική έννοια) γνώση από μόνη της δεν φτάνει. Δεν είναι ικανή να φτιάξει πράγματα που να δουλεύουν, που να δίνουν αποτελέσματα. Αυτό το τεράστιο κενό γεφυρώνεται από κάτι άλλο, το οποίο όμως τυπικά δεν είναι «επιστήμη» ούτε «ορθολογισμός». Προτιμώ να τα συζητήσω αυτά με ένα συγκεκριμένο παράδειγμα:

Αν δεν υπήρχε ο Νεύτωνας και το Principia Mathematica, θα είχε συμβεί η Βιομηχανική Επανάσταση – στην Αγγλία τουλάχιστον; Στο σχολείο μαθαίναμε να το θεωρούμε «αυτονόητο» ότι η Επιστημονική Επανάσταση οδήγησε στη Βιομηχανική. Κι επειδή δεν είναι άμεσα ορατό ποιες βιομηχανικές εφαρμογές σχεδιάστηκαν από εφαρμογή π.χ. των νόμων της μηχανικής, συνήθως μας λέγαν στο σχολείο ότι ο λόγος ήταν πολιτισμικός, όχι άμεσα υλικός – ότι η επιστήμη, που διαδόθηκε μαζικά τον 18ο αιώνα, εκπαίδευσε τους εφευρέτες σε έναν ορθολογικό τρόπο σκέψης, ο οποίος ήταν αναπόσπαστο μέρος της δουλειάς τους κ.λπ., κάπως έτσι - όπως παρατηρεί κι ο Ian Inkster: «μας δίνουν ιστορίες επιστημονικής γνώσης και ιστορίες τεχνολογικών αποτελεσμάτων, στις οποίες η πίστη μάλλον παρά η ιστορία γεμίζει το κενό» (Potentially Global, σελ. 241). Όμως τίποτα δεν είναι «αυτονόητο» όταν έχει να κάνει με την ιστορία της επιστήμης, καθότι αυτή η τελευταία υπήρξε τόσο ιδεολογική όσο και η σχολική ιστορία.

Η ερώτηση καταρχήν δεν είναι εύκολη και δεν απαντιέται με ναι ή όχι. Ένας τρόπος να τη συγκεκριμενοποιήσουμε είναι να ρωτήσουμε τι είδους γνώση συνετέλεσε στη ΒΕ, και να ψάξουμε για ιστορικές ενδείξεις:

- Ήταν (Α) οικουμενική γνώση, δηλαδή γνώση νόμων της φύσης που ισχύουν πάντα και παντού; Ή μήπως ήταν (Β) τοπική γνώση, δηλαδή εμπειρικοί κανόνες, μικροθεωρίες και μικρονόμοι που ισχύουν μόνο σε μια συγκεκριμένη ατμομηχανή, σε ένα συγκεκριμένο αρδευτικό κανάλι κ.λπ.;

- Ήταν (Α) γνώση που μπορεί να μπει σε λόγια, να καταγραφεί στο χαρτί, οπότε και να μεταδοθεί σε άλλους; Ή μήπως ήταν (Β) άρρητη γνώση, σαν το ποδήλατο, κάτι που το κάνεις χωρίς να μπορείς να εξηγήσεις πώς το κάνεις;

- Ήταν (Α) γνώση που μπορούσε να ανεξαρτητοποιηθεί από τον ανθρώπινο φορέα της; Ή μήπως ήταν (Β) θεμελιωδώς γνώση του Γιώργου, οπότε άμα έχανες τον Γιώργο, έχανες και το κομμάτι αυτό της γνώσης;

- Ήταν (Α) γνώση που μεταχειριζόταν στοιχεία ανεξάρτητα συμφραζομένων (context-independent); Ή μήπως ήταν γνώση θεμελιωδώς εντός κάποιων συγκεκριμένων συμφραζομένων;

- Ήταν (Α) γνώση που αποκτάτο με διανοητική σπουδή και επίδοση σε ένα καθολικά διαθέσιμο πρόγραμμα; Ή μήπως ήταν (Β) γνώση που αποκτάτο με μαθητεία σε έναν έμπειρο λειτουργό της;

- Ήταν (Α) συστηματική γνώση, δηλαδή συνιστούσε ένα ολοκληρωμένο σώμα, που κάλυπτε όλο το περιβάλλον των ζητημάτων με τα οποία καταπιανόταν; Ή μήπως ήταν (Β) νησίδες αποσπασματικής γνώσης μέσα στο υπερπολύπλοκο και χαώδες περιβάλλον των προβλημάτων της;

- Ήταν (Α) γνώση που μπορούσε να αποκτηθεί με διανοητική επεξεργασία των ζητημάτων της από απόσταση; Ή μήπως ήταν (Β) γνώση που αποκτάτο μόνο με την ανάμιξη στα ζητήματά της;

Όλα τα (Α) πιο πάνω συνιστούν την ιδανική επιστημονική θεωρία και έχουν επισημανθεί ήδη από τον Πλάτωνα, τον Καρτέσιο, τον Καντ κ.α. Το διάφορα (Β) πιο πάνω είναι... κάτι διαφορετικό από επιστήμη («τέχνη», που έλεγε κι ο Βρετανός μηχανικός). Βέβαια, είναι αλήθεια ότι κι η ίδια η επιστήμη πολλές φορές υπολείπεται του ιδανικού της και κάνει παραχωρήσεις σε κάποια (Β) παραπάνω, δεν είναι απόλυτος ο διαχωρισμός, από ένα σημείο και μετά όμως, αν τα διάφορα (Β) αρχίζουν να κυριαρχούν, τότε μιλάμε για κάτι θεμελιωδώς διαφορετικό. Ο Ian Inkster, ιστορικός της τεχνολογίας που ασχολήθηκε ειδικά με τη ΒΕ, χρησιμοποιεί τον όρο Χρήσιμη & Αξιόπιστη Γνώση (useful and reliable knowledge) για τα διάφορα (Α) και (Β) πιο πάνω, και λέει ότι η ΒΕ είχε να κάνει με αυτήν. Η επιστημονική είναι ένα υποσύνολο της χρήσιμης & αξιόπιστης γνώσης, δεν ταυτίζεται όμως μαζί της. Και, φοβάμαι, ότι είναι πολύ μικρότερο υποσύνολο από ό,τι μας δίδαξαν στο σχολείο. Υπάρχουν πολλές ιστορικές ενδείξεις ότι η γνώση που συνετέλεσε στη ΒΕ ήταν, σε μεγάλο βαθμό, τύπου (Β) πιο πάνω, όχι τύπου (Α). Αναφέρω ένα παράδειγμα (από σύνοψη του βιβλίου του Peter M. Jones, Industrial Enlightenment: Science, Technology and Culture in Birmingham and the West Midlands 1760-1820, εδώ)

A good deal of the knowledge pertinent to industrial processes was never codified at all – and certainly not in scientific texts – but was preserved in the tacit skills of artisans. Incidents in which Boulton’s Soho factory was subject to espionage and skilled workers lured away show that knowledge was not communicated as propositional information, but was often embodied in the persons of those who possessed it  

O M. Polanyi εκτιμούσε ότι το μεγαλύτερο τουλάχιστον μέρος της Βιομηχανικής Επανάστασης έγινε χωρίς επιστημονική βοήθεια: “Up to [1846] natural science had made no major contribution to technology. The Industrial Revolution had been achieved without scientific aid” (από το Personal Knowledge). Άλλοι ιστορικοί αμφιβάλλουν ακόμα περισσότερο για τον ρόλο της επιστήμης. Κάτι που, πρακτικά, σημαίνει ότι η γνώση της Βιομηχανικής Επανάστασης ήταν πολύ περισσότερο π.χ. παρατήρηση, ταξινόμηση, μέτρηση και καταλογοποίηση κάποιων φαινομένων – μέχρι εκεί – παρά θεμελίωση φυσικών νόμων που κυβερνούν αυτά τα φαινόμενα και μας επιτρέπουν να τα ερμηνεύσουμε. Ήταν πολύ περισσότερο εξοικείωση και πρακτική κατανόηση βασικών μηχανισμών (μοχλοί, τροχαλίες, μανιβέλες, γρανάζια κ.λπ.), παρά βασικής μηχανικής. Ήταν πολύ περισσότερο εμπειρικοί ποσοτικοί κανόνες μεταξύ μεταβλητών εκφρασμένοι σε πίνακες (όπως έκαναν κι οι αφοί Ράιτ), παρά σε μαθηματικές συναρτήσεις – ή, ακόμα περισσότερο, σε νόμους της φύσης. Ήταν πολύ περισσότερο πρακτική, αποσπασματική γνώση ενός πολύπλοκου φαινομένου μέσα σ’ ένα πολύπλοκο περιβάλλον, παρά συστηματική ανάλυσή του σε context-independent στοιχεία κ.λπ.

Αυτό όμως δεν είναι κακό! Έχουμε μάθει όλοι από την εκπαίδευσή μας να υποτιμούμε τη γνώση τύπου (Β), να τη θεωρούμε φτωχό συγγενή της γνώσης τύπου (Α). Κακώς. Διότι, απλά, η γνώση τύπου (Β) είναι αυτή που δουλεύει, που δίνει αποτελέσματα. Θα δείξω κατόπιν για ποιο λόγο ισχύει το ακριβώς αντίθετο από αυτό που είπε ο Ντόκινς: η επιστήμη ΔΕΝ δουλεύει!


Ο Φαύλος Κύκλος των Εξιδανικεύσεων
Ζούμε σ’ έναν χαώδη, πολυσύνθετο κόσμο, όμως η επιστήμη είναι απλή (πάντα σε σχέση με την πολυπλοκότητα του κόσμου). Όλοι σχεδόν οι νόμοι της επιστήμης είναι εξιδανικεύσεις – με την έννοια ότι συνήθως δεν μπορούν να εφαρμοστούν απευθείας σε συγκεκριμένες περιστάσεις και να δώσουν αξιόπιστες προβλέψεις. Αν το κριτήριό μας είναι ο πραγματισμός, δηλαδή να φτάσουμε σε αξιόπιστες εκτιμήσεις ώστε να πάρουμε πραγματικές αποφάσεις για πραγματικά έργα στον πραγματικό κόσμο, τότε οι νόμοι της επιστήμης δεν φτάνουν. Διότι όλοι τους προϋποθέτουν ιδανικές συνθήκες (ομοιόμορφες πυκνότητες, σταθερές θερμοκρασίες, άπειρες χωρητικότητες, πυκνωτές με μηδενική αντίσταση, κανονικές κατανομές, τέλειες γεωμετρίες κ.λπ.), τις οποίες προσεγγίζουμε μεν στα πανεπιστημιακά εργαστήρια, όμως δεν μπορούμε να παραγγείλουμε στην πραγματική ζωή.

Αυτό δεν είναι αναγκαστικά κακό. Ένας εξιδανικευμένος νόμος μπορεί μεν να μην είναι απευθείας χρήσιμος, όμως μπορεί να γίνει χρήσιμος αν υπάρχει κάποια μέθοδος να διορθωθούν οι προβλέψεις του λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης περίστασης. Από αυτήν την άποψη, τότε η τεχνολογία, ναι, θα ήταν εφαρμογή της επιστήμης.

Μπορεί να γίνει αυτό άραγε; Να διορθωθούν μεθοδολογικά οι ιδανικές προϋποθέσεις ενός επιστημονικού νόμου πάνω στις πραγματικές συνθήκες της περίστασης; Σίγουρα κάποιες φορές ναι, εξαρτάται και από το συγκεκριμένο ζήτημα, όμως στη γενική περίπτωση, όπως επισημαίνει ο van Fraassen (The Scientific Image, 1980), η Cartwright (How the Laws of Physics Lie, 1983) και πολλοί άλλοι, η απάντηση είναι ένα συντριπτικότατο «δεν μπορεί». Όχι με μια θεωρητικά προβλεπόμενη μεθοδολογία, τουλάχιστον, αλλά... με την παλιά καλή τέχνη του Συνεργείου (πατέντες, εμπειρικοί κανόνες, αλλεπάλληλα τεστ, «βλέποντας και κάνοντας», μικροθεωρίες και μικροεπιστήμες που ισχύουν μόνο για ένα συγκεκριμένο μηχάνημα, για μια συγκεκριμένη τοποθεσία κ.λπ.) – με τα (Β) που ανέφερα παραπάνω, όχι με τα (Α). Οι νόμοι της επιστήμης είναι θεμελιωδώς εξιδανικεύσεις, η πραγματικότητα συνήθως δεν μας κάνει το χατίρι να τακτοποιείται τόσο κομψά, όπως στα εργαστήρια – αν, πάντα, το κριτήριό μας είναι ο πραγματισμός: να κατασκευάσουμε πραγματικά αντικείμενα, εργαλεία, έργα, συστήματα κ.λπ. που θα χρησιμοποιηθούν από πραγματικούς ανθρώπους στον πραγματικό κόσμο (όχι για να λύσουμε πανεπιστημιακές ασκήσεις ή για να κάνουμε πειράματα στις τεχνητές συνθήκες ενός εργαστηρίου, εκεί η επιστήμη, ναι, δουλεύει). Ας τα δείξω όμως αυτά με ένα συγκεκριμένο παράδειγμα:

Ο βασικότερους νόμος στην υδρογεωλογία είναι ο νόμος του Darcy, μια φόρμουλα η οποία δίνει τη ροή ενός υγρού (συνήθως νερού) εντός ενός πορώδους μέσου. Όπως ξέρετε, το υπόγειο ύδωρ κινείται διαφορετικά από το επιφανειακό• αν πάρετε ένα στεγνό σφουγγάρι και βυθίσετε την άκρη του στο νερό, θα δείτε ότι αυτό αρχίζει να διαχέεται μέσα στον όγκο του σφουγγαριού: κάπως έτσι κινείται και το υπόγειο ύδωρ. Μέσα στο έδαφος υπάρχουν τεράστια τέτοια «σφουγγάρια» που ονομάζονται υδροκρίτες, δηλαδή πορώδεις γεωλογικοί σχηματισμοί που έχουν την ικανότητα να αποθηκεύουν νερό και να επιτρέπουν τη μετακίνησή του εντός τους. Ο νόμος του Darcy είναι μια εξίσωση που συσχετίζει τη ροή του νερού με τη διαπερατότητα του μέσου και τη διαφορά υδραυλικού δυναμικού (μέγεθος που έχει να κάνει με τη διαφορά στάθμης): άμα έχουμε πληροφορίες για τις δύο τελευταίες μεταβλητές, μπορούμε, με τον νόμο, να συναγάγουμε συμπεράσματα για τη ροή του νερού, κάτι εξαιρετικά χρήσιμο σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με απόθεση αποβλήτων (πόσο κινδυνεύει το υπόγειο υδραυλικό δίκτυο της περιοχής;), με γεωτρήσεις, πηγάδια κ.α. Ο νόμος διατυπώθηκε από τον κ. Henry Darcy μετά από εργαστηριακά πειράματα και όποιος θέλει να διαβάσει περισσότερα μπορεί να δει εδώ (Wikipedia).

Φυσικά, όπως όλοι οι νόμοι της επιστήμης, είναι κι αυτός μια εξιδανίκευση: το 1962 στο Maxey Flats του Kentucky δημιουργήθηκε ο μεγαλύτερος χώρος του κόσμου για απόθεση ραδιενεργών αποβλήτων (σε κιουρί). Οι γεωλόγοι υπολόγισαν την ροή των υπογείων υδάτων, με μοντέλα που βασίζονταν στον νόμο του Darcy, και κατέληξαν ότι το πλουτώνιο θα μετακινείτο κατά μισή ίντσα σε 24.000 χρόνια. Μετά από 10 χρόνια που εξετάστηκαν οι εγκαταστάσεις, εντοπίστηκε πλουτώνιο σε απόσταση δύο μιλίων. Ο Ernan McMullin (Galilean Idealization, 1985) αναφέρει την περίπτωση του Maxey Flats ως παράδειγμα για το τι παθαίνει κανείς αν πάει να εφαρμόσει απευθείας έναν νόμο της επιστήμης πάνω στην πραγματικότητα.

Είπαμε όμως ότι αυτό δεν είναι αναγκαστικά κακό – όχι πολύ, τουλάχιστον. Ακόμα κι ένας εξιδανικευμένος νόμος θα μπορούσε να γίνει χρήσιμος και να δώσει αξιόπιστες εκτιμήσεις, αν γινόταν μεθοδολογικά να διορθωθεί ως προς τις ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης κάθε φορά περίστασης. Γίνεται αυτό;

Ο νόμος του Darcy προϋποθέτει ομοιόμορφους υδροκρίτες, κάτι που δε συμβαίνει ποτέ. Οι πραγματικοί υδροκρίτες είναι γεμάτοι από ανομοιομορφίες, οπότε το υπόγειο ύδωρ υφίσταται αμέτρητες τοπικές επιταχύνσεις, επιβραδύνσεις και αλλαγές κατεύθυνσης. Μπορεί επίσης να δημιουργηθούν τοπικά φαινόμενα περιδίνησης και δινορεύματα (eddies), ειδικά όταν υπάρχουν ασβεστολιθικοί σχηματισμοί. Επίσης, αν υπάρχουν αργιλώδεις σχηματισμοί τότε τα πράγματα αλλάζουν, εμφανίζονται και ηλεκτρικά φαινόμενα τα οποία επηρεάζουν τη ροή του νερού. Επίσης, μπορεί να υπεισέρχονται τοπικοί γεωθερμικοί παράγοντες και τοπικοί επιφανειακοί παράγοντες (π.χ. ρεύματα) που κι αυτοί επηρεάζουν την υπόγεια ροή. Αποτέλεσμα: είναι εξαιρετικά αφελές να πάει να δουλέψει κανείς με μια απλή εφαρμογή του νόμου του Darcy.

Αυτό όμως δεν είναι (πολύ) κακό. Μπορούμε να εκτιμήσουμε τις ανομοιομορφίες του πραγματικού μας υδροκρίτη λαμβάνοντας αντιπροσωπευτικά δείγματά του, παρατηρώντας σ’ αυτά τις διάφορες υδραυλικές μεταβλητές, και διορθώνοντας τον νόμο στατιστικά σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία. Θα είναι πολύ περισσότερη η δουλειά που θα κάνουμε, τουλάχιστον όμως θα δουλέψουμε επιστημονικά. Μπορούμε, άραγε;

Εδώ συναντάμε καινούργια προβλήματα: για να κάνουμε στατιστική εκτίμηση του υδροκρίτη, θα πρέπει να εξαγάγουμε αντιπροσωπευτικά δείγματα εδάφους («καρότα») και να τα μελετήσουμε στο εργαστήριο. Όμως το ίδιο καρότο θα συμπεριφερθεί διαφορετικά στην τεχνητή συμπίεση του εργαστηρίου και διαφορετικά στη φυσική συμπίεση του εδάφους. Τα εργαστηριακά αποτελέσματα δεν θα είναι άμεσα εφαρμόσιμα, θα είναι κι αυτά εξιδανικεύσεις που πρέπει να διορθωθούν. Επίσης, οι υδραυλικές μεταβλητές στο καρότο εντός του εδάφους θα επηρεάζονται από τοπικές μικροανωμαλίες (υπόγειες ρωγμές, ριζικό σύστημα των δέντρων, υπόγεια λαγούμια ζώων, μυρμηγκοφωλιές κ.α.), τις οποίες χάνουμε στο εργαστήριο. Και, τέλος, δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε αν το δείγμα που πήραμε είναι αντιπροσωπευτικό ή όχι του υδροκρίτη! Μπορεί να υπεραντιπροσωπεύουμε το ασβεστολιθικό ή το αργιλώδες τμήμα του με τη δειγματοληψία που κάναμε, δεν είναι εύκολο να το ξέρουμε, οπότε ίσως να πέφτουμε πολύ έξω. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχουμε εξιδανικεύσεις που διορθώνονται από εξιδανικεύσεις που διορθώνονται από εξιδανικεύσεις κ.λπ.

Ευτυχώς όμως η υδρογεωλογία προβλέπει κι άλλον τρόπο να εκτιμήσουμε τις υδραυλικές μεταβλητές στις ανομοιομορφίες ενός πραγματικού υδροκρίτη: Σκάβουμε ένα κεντρικό πηγάδι, καθώς και διάφορα περιφερειακά πηγάδια παρατήρησης. Αντλούμε εντατικά από το κεντρικό, οπότε ο υδροφόρος ορίζοντας, που αρχικά ήταν οριζόντιος, θα πάρει το σχήμα κώνου γύρω του – δείτε το στην παρακάτω εικόνα, στο πάνω τμήμα της, με το πηγάδι Α:



(πήρα την εικόνα από το Kansas Geological Survey εδώ 


Αντλώντας από το κεντρικό πηγάδι (το Α στο πάνω τμήμα της εικόνας), παρατηρούμε ότι σταδιακά η στάθμη του νερού χαμηλώνει στο πηγάδι παρατήρησης (το Β στο πάνω τμήμα της εικόνας). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να μετρήσουμε την υδραυλική ροή από το Β στο Α και, επαγωγικά, να συμπεράνουμε τις υδραυλικές μεταβλητές του υδροκρίτη στο τμήμα Α – Β. Και μάλιστα in vivo (στην τοποθεσία), όχι in vitro (στις τεχνητές συνθήκες του εργαστηρίου). Οπότε μπορούμε να καταλήξουμε τελικά σε μια επιστημονική εκτίμηση των πραγματικών ιδιοτήτων του πραγματικού υδροκρίτη, αρκεί να τον τρυπήσουμε καλά. Μπορούμε, άραγε;

Μπορούμε, αρκεί (1) η υδραυλική ροή από τα περιφερειακά στο κεντρικό πηγάδι να είναι σε ισορροπία (ομαλή και σταθερή), (2) ο υδροφόρος ορίζοντας να υπήρξε αρχικά οριζόντιος και (3) ο υδροκρίτης να είναι άπειρος. Όμως οι πραγματικοί υδροκρίτες δεν είναι ποτέ άπειροι, περιορίζονται από αρνητικά όρια (π.χ. όγκους αδιαπέραστου υλικού) ή θετικά όρια (π.χ. ρεύματα). Ούτε οι πραγματικοί υδροφόροι ορίζοντες είναι ποτέ τέλεια οριζόντιοι. Και το πιο σημαντικό, ούτε οι πραγματικές υδραυλικές ροές στα υπόγεια ύδατα είναι ποτέ σε τέλεια ισορροπία (υπόγειες ρωγμές και κοιλότητες, λαγούμια ζώων, ριζικό σύστημα, μυρμηγκοφωλιές κ.α., που δημιουργούν φαινόμενα περιδίνησης και περιπλέκουν τα πράγματα), θεωρούμε απλώς ότι αυτή προσεγγίζεται όταν περάσει πολύς χρόνος εντατικής και σταθερής άντλησης από το κεντρικό πηγάδι.

Εκτός αυτών, υπάρχει ένα ακόμα απροσπέλαστο εμπόδιο σ’ αυτή τη μέθοδο με τα πηγάδια. Υπάρχει κάτι σαν την αρχή της αβεβαιότητας στην κβαντική φυσική, όπου όσο ακριβέστερες μετρήσεις έχεις για μια παράμετρο, τόσο προβληματικότερες θα είναι οι μετρήσεις σου για μια άλλη παράμετρο: σε τι απόσταση μεταξύ τους πρέπει να είναι αυτά τα κεντρικά πηγάδια συν περιφερειακά πηγάδια παρατήρησης; Δεν θα πρέπει να είναι σε μεγάλη απόσταση, γιατί τότε κινδυνεύεις να χάσεις πολλές τοπικές ανομοιομορφίες του υδροκρίτη, πρέπει να τον τρυπήσεις καλά. Από την άλλη όμως, αν αυτά είναι σε μικρή απόσταση, τότε θα αρχίσουν να αλληλοεπιδρούν σημαντικά οι κώνοι των κεντρικών πηγαδιών (όπως με τα πηγάδια Α και Β, στο κάτω τμήμα της παραπάνω εικόνας), οπότε το ένα θα αλλοιώνει τα αποτελέσματα των μετρήσεων για το άλλο. Πάλι δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τον φαύλο κύκλο των εξιδανικεύσεων που διορθώνονται από εξιδανικεύσεις που διορθώνονται από εξιδανικεύσεις...

(Η συζήτηση για τον νόμο του Darcy στην υδρογεωλογία από το Idealized Laws, Antirealism and Applied Science: A Case in Hydrogeology του Κ. S. Shradder–Frechette)

Κι όμως, υπάρχει τρόπος να σπάσουμε αυτόν τον φαύλο κύκλο των εξιδανικεύσεων και να πάρουμε αξιόπιστες εκτιμήσεις! Το ξέρω διότι βλέπω ότι η τεχνολογία δουλεύει: γίνονται στο κόσμο αποθέσεις απορριμάτων, γεωτρήσεις κ.λπ., οι οποίες πρέπει να βασίζονται σε σωστές μελέτες (ελπίζω, τουλάχιστον, ή έστω πολλές από αυτές). Ξέρω ότι υπάρχει τρόπος να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο διότι τα αεροπλάνα πετάνε, τα αυτοκίνητα τρέχουν, τα τηλέφωνα δουλεύουν κ.λπ. Φοβάμαι όμως ότι αυτή η απόσταση ανάμεσα από την εξιδανίκευση και την πραγματικότητα δεν γεφυρώνεται από κάποια θεωρία αλλά... από την παλιά, καλή τέχνη του Συνεργείου! Τα διάφορα (Β) που ανέφερα πιο πάνω. Αν παραμείνουμε στα (Α), τότε φοβάμαι ότι δεν μπορούμε να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο των εξιδανικεύσεων. Όπως αναφέρει τη μαρτυρία ενός μηχανικού η Cartwright: “90% of all engineering systems cannot be treated by the currently available methods of statistical mechanics. We analyze them by whatever means seem appropriate for the problem at hand” (How the Laws of Physics Lie, σελ. 63).


Επίλογος: Ο Ταξικός Πόλεμος
Ως γνωστόν, «η επιστήμη πήγε τον άνθρωπο στο φεγγάρι» – η επιστήμη, έτσι; Τα διάφορα (Α) πιο πάνω, όχι τα διάφορα (Β); Η Sylvia Doughty Fries, διευθύντρια της NASA, δε μοιάζει να συμφωνεί, και στο βιβλίο της, NASA Engineers and the Age of Apollo, περισσότερο παρουσιάζει τις επιτυχημένες αποστολές στη Σελήνη ως έργο των μηχανικών, παρά των επιστημόνων! Μιλά όμως και για κάτι ακόμα, για την “ideological prejudice that venerates science while exploiting the works of engineers” (Κεφ. 5). Πραγματικά, εδώ έχουμε ταξικό πόλεμο: οι μηχανικοί είναι αυτοί που αλλάζουν τη ζωή μας, μας πηγαίνουν στο φεγγάρι, εφαρμόζουν το κριτήριο του Popper, τροφοδοτούν με νέα γνώση το πανεπιστήμιο, κατασκευάζουν το αεροπλάνο και τόσα άλλα πράγματα τα οποία δουλεύουν, δίνουν αποτελέσματα• η επιστήμη δεν δουλεύει (τουλάχιστον σ' ό,τι έχει να κάνει με τον άνθρωπο), συνεισφέρει περιφερειακά σ’ αυτά τα επιτεύγματα, δεν εφαρμόζει το κριτήριο του Popper, λαμβάνει την παραγόμενη γνώση από το Συνεργείο, όμως καρπώνεται όλη τη δόξα (και τις κρατικές χρηματοδοτήσεις). Και καλύπτει ιδεολογικά αυτήν την εκμετάλλευση με το παραμύθι ότι η τεχνολογία είναι εφαρμοσμένη επιστήμη, «η επιστήμη δουλεύει, απόδειξη: τα αεροπλάνα πετούν». Όμως η πραγματικότητα είναι θεμελιωδώς σεξουαλική, οπότε αυτό που δουλεύει είναι σεξουαλικό: το Συνεργείο. Με τα σεξουαλικά του καλαμπούρια, τη σεξουαλική του ορολογία (οι μηχανικοί των αεροσκαφών τη δεκαετία του '50 είχαν σχεδιάσει τα φτερά τύπου Marilyn Monroe), τις σεξουαλικές του μεταφορές. Η αλήθεια είναι σέξι, κι όποιος αντέξει. Η επιστήμη, η κάθε -λογία, είναι πουριτανιστική, δε χρησιμοποιεί σεξουαλικούς όρους. Ακόμα και η σεξολογία είναι ανέραστη (Θάνος Ασκητής, μπρρρ...). Ευτυχώς πάντως που τις τελευταίες δεκαετίες οι μηχανικοί έχουν αρχίσει να πατάνε πόδι.

Γενικότερα μιλώντας, οι θεωρίες – όλες οι θεωρίες – πρέπει να πριτσινωθούν καλά για να εφαρμοστούν πάνω στην πραγματικότητα. Πρέπει να μαστορευτούν, να μερεμετιστούν και να καλαφατιστούν, με κριτήριο πάντα: τι δουλεύει, τι δίνει αποτελέσματα. Η πράξη αυτή όμως, το πριτσίνωμα μιας θεωρίας πάνω στην πραγματικότητα, είναι κάτι θεμελιωδώς εξωθεωρητικό, εξωεπιστημονικό, εξωδογματικό, που δε συμμορφώνεται με πολλά από τα κριτήρια της ιδανικής θεωρίας, τα διάφορα (Α) πιο πάνω. «Τέχνη» ή «επιστήμη του μηχανικού» ή «χρήσιμη και αξιόπιστη γνώση» – όπως θέλετε πείτε το, αρκεί να μην το ξεχνάτε. 

Η αντίθετη περίπτωση, το να νομίζεις ότι οι θεωρίες εφαρμόζονται απευθείας στην πραγματικότητα, είναι ο πλατωνισμός. Ο οποίος απέχει ένα μόνο βήμα από τον δογματισμό, αυτός είναι ο πυρήνας του. Ο δογματικός αποδίδει τόσο μεγάλη αξία στη θεωρία (οποιαδήποτε θεωρία, θρησκευτική, πολιτική, επιστημονική, οικονομική, κοινωνική κ.λπ.) επειδή νομίζει ότι η πραγματικότητα λειτουργεί με θεωρίες. Και το αντίθετο του δογματισμού είναι ο αριστοτελισμός: το να αντιλαμβάνεσαι ότι η πραγματικότητα είναι τόσο πολύπλοκη και σύνθετη, ειδικά σε ό,τι έχει να κάνει με τον άνθρωπο, ώστε δεν υπάρχουν θεωρίες-ΙΚΕΑ, έτοιμες προς χρήση. Πρέπει όλες να πριτσινωθούν καλά προκειμένου να δουλέψουν.

Το κείμενο βγήκε μεγάλο, κάπου εδώ θα σταματήσω. Θα χαρώ να κάνουμε παθιασμένες συζητήσεις, με επιχειρήματα, αντεπιχειρήματα, τεκμήρια και εμπνευσμένες βρισιές. Έθιξα πολλά θέματα, όμως πάρτε τον χρόνο σας, δεν υπάρχει θέμα. Ψάξτε τα κι εσείς, διαβάστε, σκεφτείτε, απαντήστε και μετά από βδομάδες ή μήνες, κανένα πρόβλημα.

Καρλ Μαρξ, η επιγραφή στον τάφο του (από τις Θέσεις για τον Φόιερμπαχ): The philosophers have only interpreted the world, in various ways; the point is to change it 

Tim Berners-Lee (μηχανικός), από e-mail στον Pat Hayes, 2003: Pat, we are not analyzing a world, we are building it. We are not experimental philosophers, we are philosophical engineers 

Theodore von Karman (μαθηματικός και φυσικός αλλά πρωτίστως μηχανικός): Scientists study the world as it is; engineers create the world that has never been 

Λούντβιχ Βιτγκενστάιν (φιλόσοφος που σπούδασε μηχανικός): Αν μου πουν κάτι το οποίο είναι θεωρία, τους λέω – όχι, όχι, αυτό δε μ’ ενδιαφέρει 


43 σχόλια:

  1. Ρε συ Ηλία, είσαι απίστευτος.

    Φαντάζομαι επίτηδες (ως πολύ προφανή ;) ) δεν κάνεις την προέκταση με πολιτική επιστήμη/οικονομολογία/ιστορία (αν θες, για να μη βγάζω την ουρά μου απέξω) αφενός, και πραγματική ζωή αφετέρου (που θα οδηγούσε αβίαστα στην κυριαρχία της πολιτικής --προσοχή, όχι της πολιτικής επιστήμης!).

    Υπάρχει και ένα αλλά: στην πραγματική ζωή, τέτοιες διακρίσεις χρησιμεύουν επίσης στο να χρηματοδοτούνται όχι οι θεωρητικές επιστήμες σε βάρος των «εφαρμοσμένων», αλλά το αντίθετο («εφαρμοσμένες» ή μάλλον «εφαρμόσιμες» σε βάρος των, ξερωγώ, «ανθρωπιστικών»). Θα ζήσουμε και μ' αυτό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Όχι, εντάξει, δεν είμαι απίστευτος, απλά δυο χρόνια τώρα αυτό το θέμα είναι που με απασχολεί συνεχώς, στις διάφορες παραλλαγές του: Θεωρία και Πράξη. Τι είναι θεωρητικά σωστό - τι δουλεύει, τι δίνει αποτελέσματα.

      Τις προεκτάσεις τις αφήνω στον αναγνώστη. Είναι αυτό που λέω στις τελευταίες παραγράφους, το γενικότερο θέμα για το αν η πραγματικότητα λειτουργεί με θεωρίες (σ' ό,τι έχει να κάνει με τον άνθρωπο τουλάχιστον) κ.λπ. Δες κι αυτή τη συζήτηση στο Buzz, που ήταν μια από τις αφορμές για το κείμενο, για την evidence-based ιατρική σε αντιπαραβολή με την... πραγματική ιατρική. Δες κυρίως αυτά που επισημαίνει ο snaporaz.

      Για τις ανθρωπιστικές επιστήμες και ειδικά για σας, τους ιστορικούς, προσπαθώ να βάλω κάποιες σκέψεις σε μια σειρά.

      ΥΓ: Θα το κοντύνω λιγουλάκι το κείμενο, βγήκε πολύ μεγάλο!...

      Διαγραφή
    2. Λοιπόν μόλις επέστρεψα από την συγκεκριμένη συζήτηση, ή καλύτερα από την άλλη, την παλιά και αντιπαθητική που λινκάρεις εκεί. Μπρίκια κολλάμε, τι νομίζεις;

      Να μην το κοντύνεις τώρα που θα μας αφήσει χρόνους και ο Google Reader και δεν θα έχουμε πρόσβαση στο παλιό, ορίστε μας.

      Διαγραφή
    3. Είναι κατανοητή η ανάλυση που κάνω για τον νόμο του Darcy; Το τράβηξα, είναι αλήθεια, θέλω όμως να είναι πολύ σαφή αυτά που λέω

      Διαγραφή
    4. Όσον αφορά εμένα, μια χαρά κατανοητή.

      Διαγραφή
  2. Πολύ το χάρηκα που ανέπτυξες τα αεροπλάνα μέσα.

    Πάρε τώρα ένα αντιπαράδειγμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Άλλος ένας από αυτούς που χρησιμοποιούν το Θεώρημα του Godel φιλοσοφικά, για να υποστηρίξουν κάποια στάση ζωής!...

      Διαγραφή
  3. Λοιπόν, έριξα μια ματιά γι' αυτόν τον Boyd. Απ' ό,τι κατάλαβα, θέλησε να εφαρμόσει στις αερομαχίες αυτό που λένε στην ξιφασκία: "κυριάρχησε επάνω στον αντίπαλο", δηλ. πάρε την πρωτοβουλία, να είσαι εσύ αυτός που δίνει τον ρυθμό, ας πούμε. Δε νομίζω όμως ότι είναι αντιπαράδειγμα! Αντίθετα, νομίζω από αυτά που διάβασα, ότι είναι αυτό που λέω: ο τύπος πρέπει να ήταν ο πρώτος που εξέτασε τις αερομαχίες από σκοπιά μηχανικού - τι δουλεύει και λαμβάνοντας υπόψη τον πιλότο - ενώ οι, τότε, στρατηγοί του Πενταγώνου λειτουργούσαν με μαγική σκέψη και επικεντρώνονταν σε απόλυτα μεγέθη (ταχύτητα, ιπποδύναμη, φορτίο, βεληνεκές κ.α.).

    Δε σημαίνει ότι αν κάτι περιλαμβάνει Η/Υ και μεγέθη της φυσικής είναι "επιστημονικό" ενώ αν δεν περιλαμβάνει είναι "μηχανικό". Ο Vincenti τονίζει στο βιβλίο του το πώς οι μηχανικοί παράγουν θεωρία. Π.χ. λέει ότι το κυριότερο σήμερα ποσοτικό κριτήριο για την "πτητική ποιότητα" ενός αεροσκάφους (δηλ. πόσο εύκολα και με πόση ακρίβεια το ελέγχει ο πιλότος) είναι, λέει, stick force / g: η δύναμη που ασκεί ο πιλότος στον μοχλό όταν κάνει έναν ελιγμό δια την κεντρομόλο επιτάχυνση που προκύπτει από τον ελιγμό, ως πολλαπλάσιο της επιτάχυνσης της βαρύτητας (τα εκπαιδευτικά αεροσκάφη καθώς και τα μεγάλα airbus είναι "βαριά" στον χειρισμό τους, για να είναι ομαλοί οι ελιγμοί τους, ενώ αντιθέτως τα ακροβατικά είναι πολύ "ελαφριά" - είναι ο ίδιος λόγος που και το φρένο στα αυτοκίνητα θέλει κάποια δύναμη για να πατηθεί, ώστε ο οδηγός να έχει απτικό feedback για την επιβράδυνση του οχήματος). Οι μηχανικοί ήταν που κατέληξαν σ' αυτό το κριτήριο μεταξύ 1918 - 1943, μετά από πολλές δοκιμές. Και σήμερα, λέει, είναι στάνταρ κριτήριο στον σχεδιασμό κάθε αεροσκάφους.

    Βέβαια, όλα τα άλλα που λέει για τις εφαρμογές της θεωρίας του... εντάξει. Ο τύπος πίστευε ότι ανακάλυψε την απάντηση για τη ζωή, το σύμπαν και τα πάντα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Παραδέχομαι πως από τη μία ενισχύει τη θέση σου (που καθόλου δε με χαλάει) και παρήγαγε θεωρία μέσα από εμπειρικά διδάγματα.

      Όμως, από την άλλη, ο τύπος δεν κατέρριψε στη ζωή του ούτε μισό εχθρικό αεροσκάφος. Δεν τον αφήσανε δηλαδή, γιατί το μυαλό του ήταν πιο φονικό από τα πυροβόλα του.

      Αν το Εργαστήριο (της εκπαίδευσης) ήταν αρκετό για να καθοδηγεί τους άλλους στο Συνεργείο (του πολέμου), τι ήταν αυτός ο άνθρωπος;

      Μηχανικός η Φιλόσοφος;

      Έχεις παρακολουθήσει καθόλου το σίριαλ του F-35;

      Διαγραφή
    2. Κοίτα, αυτό που κατάλαβα απ' όσα διάβασα ήταν ήταν ότι ο τύπος έκανε αντιπολίτευση στους τετράστερους στρατηγούς της αεροπορίας, οι οποίοι ήταν ακόμα πιο απομακρυσμένοι από πραγματικές αερομαχίες, τα σκέφτονταν όλα με μια απλοϊκότητα, π.χ. "όσο πιο γρήγορα τρέχει, τόσο το καλύτερο" ή "να δείξουμε στους Ρώσους ότι εμείς έχουμε ακόμα πιο γρήγορα, πιο καλά οπλισμένα, πιο mach αεροσκάφη", κάπως έτσι. Τουλάχιστον όμως ο Boyd ήταν πιλότος, δεν ήταν γραφειοκράτης. Και με τη νίλα που φάγαν οι Αμερικάνοι στο Βιετνάμ, άρχισαν να λαμβάνονται υπόψη οι προτάσεις του.

      Αυτά που λέει ο Boyd μού θυμίζουν τα αντίστοιχα που λένε στην ξιφασκία, όπως έγραψα πιο πάνω. Δεν αποκλείεται ο τύπος να μετέφερε την ιδέα από κάποιο άθλημα, νομίζω ήταν τύπος των σπορ, όχι; Έκανε κάτι σαν Σβελταδολογία - επιστήμη της σβελτάδας, της πρωτοβουλίας.

      Δεν ξέρω τίποτα για τα F-35 και τα πολεμικά αεροσκάφη. Παλιά (πολύ παλιά) είχα κάνει μια εργασία για τους αφούς Ράιτ και τη δουλειά τους.

      Διαγραφή
  4. Ανώνυμος14/4/13

    Η παραπομπή πάει πολύ με την πρηγούμενη ανάρτηση .... αλλά γιατί όχι και με αυτήν .... http://greki-gr.blogspot.gr/2013/04/blog-post_3139.html#more

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Για μένα αυτό που κάνεις είναι θρασύτατη σοφιστεία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Και σαν απόδειξη δες πόσο εύκολα φλερτάρει το πρώτο σχόλιο (προεκτείνοντας τη λογική σου) με τον ισχυρισμό ότι ακόμα και το αν θα πας προς τα κάτω πηδώντας από το μπαλκόνι είναι "ζήτημα πολιτικής" (άρα ιδεολογίας, άρα πεποίθησης, άρα καλά τα περνάγαμε πριν τη βιομηχανική/επιστημονική επανάσταση, τουλάχιστον όσοι δεν πεθαίνανε στα 2 τους από αμυγδαλές).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. ...γιατί ό,τι λέμε κοινωνικές, οικονομικές, ανθρωπιστικές κτλ. επιστήμες βρίσκονται σε σημείο consensus με ισχύ φυσικού νόμου. Μας τα 'παν κι άλλοι, και το εμπεδώσαμε (και συνεχίζουμε).

      Διαγραφή
  7. Και κατά τη δική μου γνώμη, αυτό που κάνει ο Ντόκινς είναι ανιστόρητη και επικίνδυνη αφέλεια (αν θες παράδειγμα για το «επικίνδυνη», δες την πρόσφατη και κυρίως εκείνη την παλιότερη συζήτηση στο Buzz για την ΕΒΜ, «Τεκμηριωμένη Ιατρική»: είναι μια ύπουλη ιστορία, που έχει στοιχίσει και σε ζωές, δεν είναι ένα αδιάφορο, φιλοσοφικό θέμα). Δεν φταίω εγώ αν ούτε καν στη φυσική δεν εφαρμόζονται οι θεωρίες κατευθείαν πάνω στην πραγματικότητα. Ή αν το κριτήριο του Popper ουσιαστικά δεν τηρείται ποτέ στην πράξη της επιστήμης. Ούτε φταίω που η ιστορία της επιστήμης, όπως τη μάθαμε, είναι παραμυθική και ιδεολογική, σαν τη σχολική ιστορία.

    Και δεν μπορεί να μη μ’ έχεις συνηθίσει, ένα χρόνο τώρα το ίδιο θέμα επισημαίνω συνέχεια, και στο μπλογκ και στο Buzz, σε διάφορες παραλλαγές: Θεωρία vs. Πράξη. Τι είναι θεωρητικά σωστό vs. τι δουλεύει, τι δίνει αποτελέσματα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. dkamen, κοίτα, αγαπώ το κριτήριο του Popper και την επιστήμη (με τον όρο εννοώ τις φυσικές επιστήμες). Την σπούδασα, εξάλλου. Πιτσιρικάς ήθελα να γίνω αστροφυσικός. Ακόμα και σήμερα, ακαδημαϊκές πηγές χρησιμοποιώ κυρίως, είναι οι πιο αξιόπιστες (όχι πάντα). Επιμένω όμως σ’ αυτό που έγραψα: αν αγαπάς την επιστήμη, δείρ’ την. Δε χρειάζεται χαϊδέματα και παινέματα, έχει πάρει άσχημο δρόμο και θέλει ταρακούνημα μήπως και συνέλθει.

    Το αντίθετο είναι να το κάνουμε όπως στην Καθολική Εκκλησία, όπου πολλοί ιερείς και επίσκοποι ήξεραν για τα κρούσματα παιδεραστίας, για τη διαφθορά και τις οικονομικές ατασθαλίες, όμως δε μιλούσαν, μην πληγεί η δημόσια εικόνα του μαγαζιού. Δεν πάει όμως έτσι, να κάνουμε τον χαζό και να μη μιλάμε! Η αλήθεια κι ας πονάει, έτσι πάει. Και υποτίθεται ότι η αλήθεια είναι προγραμματική αξία της επιστήμης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Σωστός! Να θυμηθούμε βέβαια ότι η καθαρή επιστήμη ξεκίνησε σαν τεχνολογία της φιλοσοφίας κατά κάποιο τρόπο όπως και όλοι οι υπόλοιποι γνωστικοί κλάδοι που ξεπήδησαν απ' αυτήν, αφήνοντάς την χωρίς αντικείμενο. Επίσης, εκτός από τον (καρτεσιανό ή οτιδήποτε άλλο) ορθολογισμό, μαθηματικά κλπ. χρειάστηκε το βακωνικό πνεύμα (παρατήρηση, εμπειρία, πείραμα) για να προκύψει η επιστημονική επανάσταση. Αν δεν υπήρχε θά' χαμε πιθανόν ακόμη τη φυσική του Αριστοτέλη σε εκλεπτυσμένη μαθηματική μορφή (στην πραγματικότητα αυτό γινόταν λίγο πριν το 17ο αιώνα).

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Λοιπόν, δεν ξέρω πώς θα ήταν η σημερινή επιστήμη αν δεν υπήρχε η απολυτότητα του Καρτέσιου! Και δεν είμαι σίγουρος ότι θα ήταν προς το χειρότερο, τείνω να συμπεράνω ότι μάλλον θα ήταν προς το καλύτερο.

      Πολλές φορές μπαίνω στον πειρασμό να κάνω Εναλλακτική Ιστορία: αν δεν υπήρχε ο Καρτέσιος, πώς...; Τα μαθηματικά, ο απειροστικός λογισμός δηλαδή, θα είχαν αναπτυχθεί - τι στο καλό, ακόμα κι ο Αρχιμήδης είχε εκτιμήσει έτσι το εμβαδό του κύκλου, προσεγγίζοντάς το με εγγεγραμμένα πολύγωνα. Το γεωκεντρικό σύστημα κι η αστρονομία θα είχαν αναπτυχθεί. Δεν θα υπήρχε ίσως αυτή η σημερινή διάκριση (καθαρής) επιστήμης και τεχνολογίας, έτσι πιστεύω. Δεν θα υπήρχαν σχολές φυσικής, χημείας, μαθηματικών κ.λπ. έναντι πολυτεχνικών σχολών.

      Διαγραφή
  10. (κλασσικός) Θετικισμός αποκαλείται αυτό αγαπητέ! Εκεί όπου μία πρόταση ή ένας φυσικός νόμος είναι αληθής μόνο όταν είναι λογικά επαληθεύσιμη. Η επαλήθευση θα πρέπει να είναι κατ'ανάγκην έμμεση, δηλαδή μία πρόταση είναι αληθής μόνο όταν αν, συνδυαζόμενη με κάποια άλλη αληθή πρόταση, (στη συγκεκριμένη περίπτωση την παρατήρηση και το πείραμα) δίνει αληθή συμπεράσματα.
    Σαν παιδί κι εγώ της τεχνολογίας, του κατσαβιδιού, αλλά και του χαρτιού και του μολυβιού, βρέθηκα πολλές φορές σε αδιέξοδο.
    Ένα (τεχνικό) πρόβλημα θέλει λύση.
    Οι τυποποιημένες κατασκευές δεν με καλύπτουν.
    Αυτοσχεδιάζω προσπαθώντας να επινοήσω και να υλοποιήσω τη βέλτιστη ιδιοκατασκευή.
    Αρχίζουν οι αντιδράσεις των χαρτογιακάδων:
    - Η κατασκευή σου δεν είναι τυποποιημένη.
    - Ωραία, όταν την φτιάξω θα την τυποποιήσω κι αυτή.
    - Η κατασκευή δεν είναι τυποποιημένη. (ξανά μανά)
    - Βρες μου εσύ λύση.
    - Χμμ, δεν έχω.
    - Ωραία εγώ έχω και είναι αυτή που σου δείχνω.
    - Κάνε ότι καταλαβαίνεις.

    Οι κατασκευές μου δουλεύουν, πέρασαν το κομίσιονιγκ, μερικές βελτιώθηκαν και τυποποιήθηκαν κιόλας!
    Ελάχιστα με βοήθησε η φυσική. Δεν είχα χρόνο και χώρο στο πάγκο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Ανώνυμος19/4/13

    Τα γεγονότα όμως προτρέχουν της επιστημονικής διανοίας καθώς και της εφαρμοσμένης τεχνολογίας ..... όλοι οι διψασμένοι και πεινασμένοι για "αντικειμενική" μόρφωση ... αναγνώστες του μπλογκ .... περιμένουμε πως και πως .... το καινούργιο πόνημα του πνευματικού μας ηγέτη και προφήτη Ηλία ....... με τίτλο ... οι μαρμελάδες της οργής .... θα είναι μαζί με το βούτυρο ... η σωστή μαρμελαδίτσα στην φέτα μας..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Ωραίο άρθρο, αλλά I beg to differ σε πολλά απ'όσα λες. Θα επανέλθω ελπίζω σύντομα με επιμέρους διαφωνίες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Έχε υπόψη ότι τα γράφω επίτηδες λίγο προβοκατόρικα, για να σας τσιγκλίσω και να γίνει κουβέντα. Από 'κει και πέρα, με την άνεσή σου, δεν τίθεται θέμα, πάρε τον χρόνο σου κι όταν είσαι έτοιμος, έλα να σφαχτούμε.

      Διαγραφή
  13. " Όχι, αντίθετα από αυτό που λέει ο Ντόκινς, η επιστήμη δε δουλεύει! (ή τουλάχιστον πολύ λιγότερο από ό,τι της αποδίδεται συνήθως)."

    Πρώτα απ'όλα όταν λέμε οτι η επιστήμη δουλεύει, δεν εννοούμε συνήθως οτι πετάνε τα αεροπλάνα - ή τουλαχιστον δεν εννοώ εγώ αυτό. Εννοούμε οτι παράγει συστηματικά προβλέψεις για τα φαινόμενα με τα οποία ασχολείται που επιβεβαιώνονται από τις παρατηρήσεις. Έχεις ένα μοντέλο, μια περιγραφή της πραγματικότητας, που κάνει προβλέψεις (προ-βλέψεις). Και επιβεβαιώνεται με ακρίβεια. Ή διαψεύδεται με ακρίβεια, με συνήθως αρνητικές συνέπειες για την εγκυρότητα του μοντέλου και εξαιρετικά θετικές συνέπειες για την πρόοδο στην κατανόηση του εν λόγω φυσικού φαινομένου.

    Αυτό όλο, την επιτυχή αντιπαραβολή προβλέψεων και παρατηρησιακών δεδομένων την βλέπω να ξετυλίγεται καθημερινά στη φυσική στοιχειωδών σωματιδίων. Με Πόπερ ή χωρίς :) Και θα μπορούσα να σου δώσω δεκάδες παραδείγματα από τους τελευταίους μήνες μόνο. Φαντάζομαι οτι το ίδιο συμβαίνει επίσης και με τους άλλους κλάδους.

    Αυτό δε σημαίνει οτι δεν υπάρχουν προβλήματα και σωστά επισημαίνεις ορισμένα απ'αυτά. Δεν δουλεύουν όλα ρολόι, κάτι απόλυτα φυσιολογικό, αν σκεφτείς οτι και η επιστημονική κοινότητα έχει την κοινωνιολογία της και την διαρκή διαλεχτική της (pun intended) με την υπόλοιπη κοινωνία, σχέσεις που αλλάζουν δραματικά με την πάροδο των δεκαετιών, και στον συγχρονο κόσμο με εκθετικούς ρυθμούς. Αυτό όμως δε σημαίνει οτι στο σύνολό της η επιστήμη δε δουλεύει. Το αντίθετο, θα πρέπει να μας εντυπωσιάζει το πόσο καλά δουλεύει παρά τα όσα μύρια προβλήματά της.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Έπειτα, κάνεις μια διάκριση ανάμεσα σε επιστήμη και τεχνολογία που μου φαίνεται πολύ συγκεχυμένη.

    Πρώτον, υπάρχουν δεκάδες τμήματα μηχανικών σε κάθε σοβαρό πανεπιστήμιο/πολυτεχνείο, με αντικείμενα από υπολογιστές μέχρι νανοτεχνολογίες και ρομποτική, από βιοτεχνολογίες μέχρι πολυμερή, από μπετόν αρμέ μέχρι ηλεκτρολόγους, τσιπάδες, μπριζάδες κλπ., από pattern recognition μέχρι σένσορες και photonics. Όλοι αυτοί κονούνται, στην καθημερινή ζωή, κάπου ανάμεσα σε καθαρή έρευνα και development/implementation και ενώ τους ενδιαφέρει κυρίως η παραγωγή καινούριας γνώσης, σπάνια ενδιαφέρονται για την αξιωματική θεμελίωση του τομέα τους, because it works, bitches.

    Δεύτερον, σ'αυτό που κάνω εγώ στη θεωρητική φυσική, ή ακόμα χειρότερα, στα σκέτα μαθηματικά, υπάρχει μεγάλη δόση πειραματισμού, ανορθόδοξων δοκιμών, προσπάθειας να μαντέψεις το αποτέλεσμα, εμπιστοσύνης στο ένστικτο (που διαμορφώνεται απ'την εμπειρία) και πολλά άλλα χαρακτηριστικα που θα απέδιδε κανείς περισσότερο στον χώρο της τέχνης ή του Συνεργείου. Το ίδιο ισχύει σε διαφορετικούς βαθμούς με κάθε επιστημονική ενασχόληση που καλύπτει το φάσμα ανάμεσα στην αλγεβρική τοπολογία και την εφαρμοσμένη μπριζομηχανική. Η διαφορά έγκεται στο οτι ο συνεργάς δοκιμάζει αν ταιρίαζει το τάδε μπουλόνι στη μηχανή, κι εγώ δοκιμάζω αν ταιριάζει ο δείνα συναρτησιακός τύπος στην εξίσωση, και ενώ εκείνου του σπάει η μηχανή εμένα μου σπάει η εξίσωση. Με τα τελευταίας κοπής μαθηματικά προγράμματα, άμα σου σπάσει η εξίσωση στη μούρη την ώρα που προσπαθεί να κάνει το mathematica τη γραφική της παράσταση, την ακούς περισσότερο...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. "Με δυο λόγια: αυτό που γίνεται στην πράξη είναι ότι οι επιστημονικές θεωρίες βρίσκουν πάντα τρόπο να βολεύουν και τις πιο άβολες εμπειρικές παρατηρήσεις, προστατεύοντας τον πυρήνα τους και παραδίδοντας στη διάψευση μόνο κάτι δευτερεύον (θέση των Duhem-Quine)."

    Το θέμα της διαψευσιμότητας, και του πώς αλλάζουν τα κυρίαρχα παραδείγματα είναι όντως πολύπλοκο. Συμφωνώ οτι η απλοϊκή προσέγγιση που έχει συνήθως ο μέσος άνθρωπος, ή ακόμα και ο απόφοιτος πανεπιστημίου που έκανε κι ένα μάθημα ιστορίας και φιλοσοφίας των θετικών επιστημών (Αριστείδης Μπαλτάς, επί τη ευκαιρία, ο γνωστός - εξαιρετικός στο αντικείμενο) και ήρθε σε επαφή με λίγο από Πόππερ και μια δόση Feyerabend, είναι πράγματι αρκετά απλοϊκή για να εξηγήσει την διαδικασία.

    Στην πράξη, δεν είναι εύκολο να παρατήσεις ένα ολόκληρο Παράδειγμα επειδή μερικά παρατηρησιακά δεδομένα διαφωνούν με τις προβλέψεις του. Το συντριπτικά συχνότερο είναι να είναι λάθος τα δεδομένα, ή η ερμηνεία τους, ή να μην διαφωνούν πραγματικά αλλά να μην το καταλαβαίνεις για λόγους που έχουν να κάνουν με τεχνικές δυσκολίες, κλπ. κλπ. Η εμπειρία λοιπόν σε κάνει εν γένει συντηρητικό.

    Παράδειγμα: πριν απο κανα δυο χρόνια έσκασε ένα πειραματικό αποτέλεσμα από το πείραμα Όπερα, που ισχυριζόταν οτι μετράνε νετρίνα να τρέχουν με ταχύτητα λίγο μεγαλύτερη απ'αυτή του φωτός. Βγήκαν στους Times και στο Scientist, έγινε ο σχετικός ντόρος, κάτι τύποι σαν τον Νανόπουλο άρχισαν να αισθάνονται το βραβείο Νόμπελ στα όνειρά τους να είναι πιο κοντινό, αλλά οι περισσότεροι στο χώρο, οι συντριπτικά περισσότεροι δεν πίστευαν οτι το συμπέρασμα του πειράματος είναι πραγματικό. Τελικά αποδείχτηκε, μερικούς μήνες αργότερα οτι ένα από τα εκατοντάδες καλώδια οπτικών ινών σε μια συνδεσμολογία, στον ανιχνευτή είχε βγεί απ'τη μπρίζα του.

    Μέχρι να αποδειχτεί οτι το συγκεκριμένο πειραματικό αποτέλεσμα ήταν εσφαλμένο, οι περισσότεροι απ'τους ειδικούς το αγνόησαν, και όσοι δεν το αγνόησαν προσπάθησαν να το εξηγήσουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο εντός παραδείγματος. Περιττό να πώ οτι αν το Όπερα είχε δίκιο, θα έπρεπε να αλλάξει όλο το Παράδειγμα της θεωρίας πεδίου, που είναι βασισμένη στην ειδική σχετικότητα, για την οποία το φώς είναι ο απόλυτος πρωταθλητής ταχύτητας. Παρ'όλα αυτά όλοι κράτησαν στάση αναμονής, στην καλύτερη. Γιατί; Πρώτον τα πειραματικά στοιχεία δεν ήταν συντριπτικά. Δεύτερον, το Παράδειγμα έχει τόσο καθολική επιτυχία σε δεκάδες κλάδους της φυσικής, συμπεριλαμβανομένης της αστροφυσικής, που θα χρειαζόταν μεγάλη φαντασία για να εφευρεθεί ένα άλλο Παράδειγμα που να μη διαφωνεί συντριπτικά με όλες τις άλλες παρατηρήσεις. Τρίτον, και ίσως κοινωνιολογικότερον, για να ξεκινήσει κανείς να κατασκευάζει ένα καινούριο Παράδειγμα, χρειάζεται τεράστια διανοητική προσπάθεια, καθολική επισκόπηση των πειραματικών δεδομένων, και πολύ χρόνο. Μιλάμε δηλαδή για εξαιρετικά επικίνδυνο εγχείρημα. Ακόμα και σε περιόδους σοβαρής κρίσης του Παραδείγματος στο παρελθόν, όταν ο όγκος των πειραματικών δεδομένων που χρειαζόσουν ήταν εκθετικά μικρότερος, για κάθε De Broglie και Bohr υπήρχαν δεκάδες άλλοι που απέτυχαν, δεκάδες "Παραδείγματα" που έχασαν τη μάχη με την πραγματικότητα και με τα οποία δεν ασχολείται κανείς εκτός ίσως από τον εξειδικευμένο ιστορικό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. Θέλω με όλα αυτά να πώ πως εν τέλει η τάση είναι η επιστήμη να είναι συστημική, τουλάχιστον στους τομείς όπου υπάρχουν στέρεα Παραδείγματα με επιτυχίες δεκαετιών, κι αυτή η τάση είναι φυσικό να εντείνεται με το πέρασμα του χρόνου, γιατί το κόστος που ενέχει το κυνήγι του Αντιπαραδείγματος γίνεται ολοένα και πιο δυσθεώρητο. Το τρέχον μοντέλο χρηματοδότησης της βασικής έρευνας, περιττό να πώ, δεν βοηθάει σ'αυτή την κατεύθυνση. Τουναντίον κάνει την επιστήμη ακόμα συστημικότερη και σαφώς λιγότερο έργω επαναστατική.

    Άρα, και σε σχέση με τις γηραιές τουλάχιστον, επιστήμες, είναι ίσως καλύτερα να συζητάμε όχι με όρους αλλαγής Παραδειγμάτων, αλλά με όρους συνεχούς μεταβολής των συσχετισμών εντός του κυρίαρχου Παραδείγματος που καθορίζουν ποιές από τις Θέσεις της αντίστοιχης ΚΕ είναι κρίσιμες/ θεμελιώδεις, ποιά ερωτήματα είναι κυρίαρχα, το πώς αλλάζουν οι ερμηνείες και τα εννοιολογικά υπόβαθρα κλπ. κλπ. Καταλαβαίνω βέβαια οτι όλα αυτά είναι λιγότερο συναρπαστικά απ'την ερώτηση γιατί δεν εμφανίζεται ο νεός Αινστάιν, να ενσαρκώσει το ρόλο του μυθικού επιστήμονα που επανακαθορίζει επί το ευνοϊκότερο τα όρια της ανθρώπινης διάνοιας και είναι και φωτογενής. Αλλά αυτά έχει η ζωή :)

    Η θέση των Duhem-Quine λοιπόν, πραγματικά περιγράφει τη διαδικασία ακριβέστερα αλλά δε βλέπω γιατί αυτή η λειτουργία πρέπει να προσάπτεται στην επιστήμη σαν μομφή. Το μόνο που δείχνει είναι οτι η κυρίαρχη λογική ακόμα και σε επιστήμες τόσο θεωρητικές όσο η θεωρητική φυσική, είναι λογική εργαλειακή, περισσότερο απ'ότι αξιωματικά θεμελιωμένη. Απ'την άλλη στο ποστ επανηλλειμένα προσπαθείς να κάνεις τη διάκριση ανάμεσα στην εργαλειακή λειτουργικότητα και την αξιωματική θεμελίωση. Αυτό λοιπόν που προσπαθώ να πώ είναι οτι δεν είμαι καθόλου έτοιμος να παραδώσω το εργαλειακό κριτήριο προαγωγής της επιστήμης στους μηχανικούς, τουλάχιστον όχι αμαχητί :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. "Στο σχολείο μαθαίναμε να το θεωρούμε «αυτονόητο» ότι η Επιστημονική Επανάσταση οδήγησε στη Βιομηχανική. "

    Να συνπληρώσω εδώ, γιατί το διάβαζα πρόσφατα, από τον Hobsbawm (The age of Revolution):

    Fortunately few intellectual refinements were necessary to make the Industrial revolution. Its technical inventions were exceedingly modest, and in no way beyond the scope of intelligent artisans experimenting in their workshops [...] Even its scientifically most sophisticated machine, James Watt's rotary steam-engine (1784) required no more physics than had been available for the best part of a century - the proper theory of steam engines was only developed ex post facto by Carnot in the 1820s - and could build on several generations of practical employment for steam engines, mostly in mines.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. και συνεχίζω απτόητος:

    α) για να είμαστε ακριβείς η κριτική γίνεται στον πλατωνισμό και όχι στην πραγματική επιστήμη. Ο Πλατωνισμός συνεχίζει να είναι το οντολογικό της υπόβαθρό, κατά τα φαινόμενα ακόμα και για τους επιστήμονες που θα υποστήριζαν οτι είναι π.χ. λογικοί θετικιστές. Αλλά σε κάθε ενεργό επιστήμονα υπάρχει στον έναν ή τον άλλο βαθμό η επίγνωση οτι το μοντέλο έχει περιορισμούς και οτι το εύρος εφαρμογής της θεωρίας είναι πεπερασμένο (αλλά και μετρήσιμο).

    Με μια έννοια επιτίθεσαι στην Πλατωνική (και naive) εφαρμογή της επιστήμης σαν μηχανισμός που παράγει προβλέψεις χωρίς σφάλματα. Στην πραγματική επιστημονική ζωή, όπως και στην πραγματική ζωή γενικά, η εκτίμηση του σφάλματος είναι συνήθως πιο καίρια απ'την εκτίμηση του εν λόγω μεγέθους. Φυσικά αυτό το τελευταίο μπορεί να ανατίθεται σε μηχανικούς που αναλαμβάνουν την υλοποίηση του γενικού νόμου ανα περίσταση, γιατί ο Darcy ο ίδιος πιθανότατα δεν ενδιαφέρεται για τη συγκεκριμένη ροή στο συγκεκριμένο υπέδαφος.

    β)γίνεται κριτική στο επιχείρημα οτι η επιστήμη ωθεί την τεχνολογική ανάπτυξη και βελτιώνει τη ζωή μας, αλλά (1) αυτός δεν είναι ο κύριος λόγος που ασχολούμαστε με τη βασική έρευνα, (2) αναμφίβολα χωρίς θεωρία ηλεκτρισμού δεν υπάρχει ηλεκτρικός λαμπτήρας, χωρίς θεωρία ηλεκτρονίων δεν υπάρχουν ημιαγωγοί, χωρίς θεωρία ηλεκτρομαγνητισμού δεν υπάρχει ραδιόφωνο κλπ. κλπ. (3) χωρίς την αναγωγή από το ειδικό στο γενικό, από το τί ισχύει για το Μήτσο στο υπόγειο στο τί ισχύει για όλους σε κάθε υπόγειο, αναγωγή που είναι κομμάτι της επιστημονικής διαδικασίας είτε πραγματοποιείται στο μυαλό του Faraday είτε στο μυαλό του συνεργά της γωνίας, δε βλέπω πώς μπορεί κανείς να φτάσει σε τεχνολογικές ανακαλύψεις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  19. Δουλεύεις σε έναν πολύ ιδιαίτερο τομέα της φυσικής, όπου κάνετε κάτι απίθανα πράγματα, εκτιμάτε τη μαγνητική ροπή του ηλεκτρονίου με ακρίβεια ενδεκάτου δεκαδικού ψηφίου ± 0,0000000002 και τρώτε τις τυπικές αποκλίσεις για πρωινό. Φοβάμαι όμως μήπως γενικεύεις από το αντικείμενό σου. Απ’ όσο ξέρω, και διόρθωσέ με αν κάνω λάθος, η φυσική στην οποία δουλεύεις δεν έχει να κάνει με τον παράγοντα «άνθρωπο».

    Θέλω να πω ότι δεν είμαι σίγουρος κατά πόσο υπάρχει σε κάθε ενεργό επιστήμονα η επίγνωση πως το μοντέλο έχει περιορισμούς κι ότι το εύρος εφαρμογής της θεωρίας είναι πεπερασμένο, όπως λες. Μάλλον... το αντίθετο! Εκτός αν όταν λες «επιστήμονα» εννοείς «θεωρητικό φυσικό». Μην ξεχνάς ότι η φυσική έχει γίνει αντικείμενο μίμησης από όλες τις άλλες επιστήμες. Πολλοί ζήλεψαν αυτό το προνόμιό σας, να έχουν κάτι αντίστοιχο με τους νόμους της μηχανικής και στον δικό τους τομέα. Ή να κάνουν ό,τι κι ο Γαλιλαίος: να εντοπίσουν, μέσω έξυπνου στοχασμού, την εξιδανίκευση πίσω από το χάος – την αρχή της αδράνειας ή την κίνηση χωρίς τριβές – και βάσει αυτής να ερμηνεύσουν τη φαινομενική πολυπλοκότητα. Κάτι το οποίο είναι ένα βήμα από το να πιστέψουν ότι η εξιδανίκευση με την πραγματικότητα έχει σχέση σήματος και θορύβου, δηλαδή ότι συνέλαβαν την «ουσία» ή τον «πυρήνα» της αλήθειας, κι όλα τ’ άλλα είναι περίπου περιττά. Οπότε να περάσουν στη σκοτεινή πλευρά της δύναμης και να θυσιάσουν το πραγματιστικό κριτήριο (τι δουλεύει, τι δίνει αποτελέσματα) υπέρ της θεωρητικής ακεραιότητας – οι τρόποι βρίσκονται, δεν είναι θέμα. Και μετά αρχίζουν τα προβλήματα...

    Πολύ χαίρομαι που ασχολήθηκες και έγραψες τόσα. Θα απαντήσω σήμερα σε ένα σημείο από τα πολλά που θίγεις. Και αύριο μέρα είναι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  20. Χωρίς την αναγωγή από το ειδικό στο γενικό ... δε βλέπω πώς μπορεί κανείς να φτάσει σε τεχνολογικές ανακαλύψεις

    Μπορείς να δεις την ιστορία του αεροπλάνου! (υποψιάζομαι, και την ιστορία όλων των τεχνολογικών ανακαλύψεων). Οι Durand & Lesley κατασκεύαζαν έλικες χωρίς καμία ελικολογία να τους βοηθήσει, τίποτα. Έκαναν αλλεπάλληλα τεστ μεταβάλλοντας τις παραμέτρους της έλικας (μήκος, γωνίες, κυρτότητα, ταχύτητα περιστροφής κ.λπ.), μέχρι να φτάσουν σε κάποιον συνδυασμό που έδειχνε να δουλεύει. Κι οι αφοί Ράιτ, ουσιαστικά, το ίδιο έκαναν, η αεροδυναμική τότε ήταν σε εμβρυακό στάδιο. Εγώ το σκέφτομαι ως υπερπολύπλοκα δυναμικά συστήματα, στα οποία μετέβαλλαν δοκιμαστικά τις παραμέτρους μέχρι να βρουν έναν λειτουργικό συνδυασμό, χωρίς να πολυνοιάζονται για το ερμηνευτικό κομμάτι. Σου θυμίζω ότι το αεροπλάνο πετούσε επιτυχημένα για χρόνια, χωρίς να είναι και πολύ κατανοητό πώς το κάνει (= πώς είναι σταθερό και ελεγχόμενο, δηλαδή, αυτό ήταν το μεγάλο θέμα).

    Αυτό ακριβώς είναι που θέλω να τονίσω στο κείμενο. Οι ανακαλύψεις και οι εφαρμογές δείχνουν να γίνονται χωρίς καμιά big science από πίσω. Αυτή έρχεται σε δεύτερο χρόνο για να ερμηνεύσει, να συσχετίσει με κάποια θεωρία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  21. Ρε συ, laz, γράφω ένα κείμενο για στατιστική και θα ήθελα να το δεις κι εσύ. Θα το έχω έτοιμο "σύντομα" (δεν κατάλαβα, τι εννοείς "πώς ορίζω τον όρο;"... παρεμβάσεις σε μένα δεν περνάνε) και θα το δημοσιεύσω. Ξέρω 'γω, έχε τον νου σου, αν θες και έχεις χρόνο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  22. Ηλία, θα μιλήσω ως κάποιος που έχει σπουδάσει και δουλέψει και ως επιστήμονας και ως μηχανικός (και που αισθάνεται, ω ναι, "εφαρμοσμένος επιστήμονας"). Τα έγραψες λοιπόν επίτηδες προβοκατόρικα, αλλά νομίζω ότι αυτό αδυνατίζει τις θέσεις σου, γιατί η αλήθεια είναι κάπου στη μέση.

    Η δική μου εμπειρία λοιπόν είναι ότι καμιά φορά υπάρχει άλμα από το cutting edge τής επιστήμης στο cutting edge τής τεχνολογίας, αυτό όμως δε σημαίνει ότι η τεχνολογία δεν έχει βασιστεί σε αποφθέγματα της επιστήμης *σε κάποιο βαθμό*. Λες ότι το αεροπλάνο θα πετούσε και χωρίς τις θεωρίες αεροδυναμικής, δεν το ξέρω το θέμα, ας πούμε ότι είναι έτσι. Θα είχε πετάξει όμως αν δεν είχε υπάρξει ο Νεύτων μερικούς αιώνες πριν?

    Δε γνωρίζω την απάντηση, δεν έχω ζήσει τις εποχές για να ξέρω τι έπαιρναν ως δεδομένο. Μπορώ όμως να παρατηρήσω τις προσπάθειες που γίνονται στην Κβαντομηχανική τώρα, και βλέπω ότι σαφώς οι τεχνολογικές προσπάθειες χρησιμοποιούν ως μπούσουλα την επιστημονική δουλειά που έχει προηγηθεί. Δε βασίζονται πάνω της 100%, αλλά δεν μπορούν και χωρίς αυτήν. Και κάπου εκεί νομίζω είναι η αλήθεια. Στη γενική περίπτωση, το Why? τής επιστήμης και το How? τού engineering συνεργάζονται και τροφοδοτούν το ένα το άλλο.

    Το ότι το engineering είναι "φτωχός συγγενής" τής επιστήμης είχα να το ακούσω πολύ καιρό. Το καθένα έχει την αξία του, θα έλεγα. Στην Αμερική, μια χώρα πολύ μπροστά σε σχέση με εμάς και σε τεχνολογία και σε επιστήμη, δεν το άκουσα ποτέ από κανέναν. Και σαφώς κάποιος θα βγάλει περισσότερα χρήματα ως μηχανικός παρά ως επιστήμονας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Είμαι πιο προβοκάτορας απ' τον Ντόκινς; "Η επιστήμη δουλεύει, απόδειξη: τα αεροπλάνα πετούν"; Αν μη τι άλλο, δείχνω ότι είναι απλοϊκή αυτή η φράση. Οι ίδιοι οι μηχανικοί είναι που δεν το δίνουν το αεροπλάνο στους επιστήμονες!

      Ο Νεύτωνας και, ακόμα περισσότερο, η εμβρυακή αεροδυναμική στις αρχές του 20ου αιώνα έπαιξαν έναν περιφερειακό ρόλο στο αεροπλάνο. Με αμέτρητες δοκιμές και πατέντες δούλεψαν οι αφοί Ράιτ, όπως κι ο Τόμας Έντισον. Σου θυμίζω ότι το μεγάλο θέμα ήταν η πτητική μηχανή να είναι σταθερή και ελεγχόμενη, όχι απλώς να πετάει. Από 'κει και πέρα, χαρταετοί υπήρχαν από την αρχαιότητα. Ανεμοπλάνα (gliders) είχαν αρχίσει να κατασκευάζονται δοκιμαστικά ήδη από τον 9ο αιώνα. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι σχεδίαζε πτητικές μηχανές. Κάποτε θα ερχόταν το πλήρωμα του χρόνου και για το αεροπλάνο.

      Τώρα, η παρουσίαση του μηχανικού ως φτωχού συγγενή του (θεωρητικού) επιστήμονα, είναι ένας διαχωρισμός που γίνεται συνεχώς. Σκέψου μόνο πόσες φορές έχεις διαβάσει κάτι σαν το ακόλουθο απόσπασμα (από το A Different Universe του Robert Laughlin, 2005, σελ. 23, η υπογράμμιση δική μου):

      Newton went beyond observation of regularity to identify mathematical relationships that were simple, applied always, and accounted for apparently unrelated behaviors simultaneously. Newton’s laws of motion turned out to be so trustworthy that incompatibility with them soon became a reliable indicator of false observations. They found important applications in engineering, chemistry, and commerce and eventually became the logical basis for our entire technological world

      "Οι νόμοι του Νεύτωνα βρήκαν σημαντική εφαρμογή κ.λπ., έτσι, χωρίς στοιχεία, σαν να είναι λαϊκή σοφία (το παράδειγμα είναι τυχαίο). Κατ' αυτόν τον τρόπο, περνάει το μήνυμα ότι ο θεωρητικός επιστήμονας προπορεύεται του πρακτικού - του μηχανικού, ας πούμε - ότι αν δεν υπήρχε ο θεωρητικός, δεν θα είχαμε και τις τεχνολογικές εφαρμογές. Δεν έχει νόημα εδώ να τονίσεις ότι αυτό που έχει συμβεί ιστορικά είναι μάλλον το αντίθετο;

      Διαγραφή
    2. Ηλία, η φράση τού Ντόκινς είναι ίσως απλουστευτική, αλλά απευθύνεται στο public. Δε νομίζω ότι θα ήταν εύστοχο να αρχίσει να μιλάει για τις διαφορές μεταξύ scientific method και engineering design process, από τη στιγμή που στόχος του ήταν να αντιπαραβάλει τη διαδικασία με τα feedback processes (όπως σού έγραψαν και στο buzz) με τη θρησκεία. Για αυτό το λόγο, ναι, σε βρίσκω πιο προβοκάτορα! ;)

      Δεν ξέρω τι έχει συμβεί ιστορικά. Η επιστημονική μέθοδος δεν είναι πολύ παλιά (η τεχνολογία είναι σαφώς παλιότερη, τουλάχιστον επισήμως), αλλά πολλά σημεία τής επιστημονικής μεθόδου χρησιμοποιούνταν από πάντα, διότι δε γίνεται να φτιάξεις τίποτα αλλιώς.

      Πρακτικά, νομίζω πως το σημαντικό είναι το εξής: Παραδέχομαι ότι μπορεί να υπάρξει άλμα από το cutting edge τής επιστήμης στο cutting edge τού engineering. To οποίο άλμα όμως δεν είναι τόσο ουσιώδες όταν αντιμετωπίζουμε το ερώτημα "Does science work?". To ουσιώδες πιστεύω ότι είναι ότι δε θα βρεις μοντέρνα μοντέρνα τεχνολογία που να μην έχει πολλά κιλά επιστήμης από πίσω της να την έχει στηρίξει. Αυτό σημαίνει "Science works, bitches!". Όσο για το αεροπλάνο, είτε το δίνουν είτε δεν το δίνουν οι μηχανικοί, πραγματικά αμφιβάλλω αν θα είχε πετάξει ευσταθώς χωρίς Νεύτωνα ή χωρίς καθόλου μαθηματικά.

      Δεδομένου ότι προσωπικά δε μειώνω το engineering (ούτε επισήμως ούτε μέσα μου), δεν έχω να προσθέσω κάτι πάνω στo θέμα σνομπισμού προς το engineering, συμφωνούμε.

      Απλές απευθείας εφαρμογές νόμων Νεύτωνα: βολές μακρινών αποστάσεων (καταπέλτες υπήρχαν και πριν, αλλά για υπολόγισε την πορεία πυραύλου από τις ΗΠΑ στη Σοβ. Ένωση χωρίς το Νεύτωνα...), και βασικά οτιηδήποτε με επιτάχυνση.

      Άλλες εφαρμογές στις οποίες είναι πασιφανές ότι *δε θα μπορούσαμε να έχουμε προϊόν χωρίς την επιστημονική δουλειά που είχε προηγηθεί* (την έχω γράψει με ακρίβεια αυτήν τη φράση):
      - Quantum cryptography (ναι, υπάρχουν commercial products).
      - Οτιδήποτε nanotech.
      - soliton telecom systems, αλλά και όλα τα μοντέρνα telecom systems.
      - Κι άλλα πολλά υποθέτω, που δεν έχω τις γνώσεις να τα κρίνω εγώ.

      C'mon, Ηλία, admit it, science DOES work!

      Έχεις τα δίκια σου επίσης στο ότι στην επιστήμη πολλοί πόροι ξοδεύονται άσκοπα. Αυτό όμως μάλλον είναι χαρακτηριστικό τού ακαδημαϊσμού, συνέπεια των μεθόδων χρηματοδότησης, και συνέπεια της μερικής αποκοπής των πανεπιστημίων από το real world. Στο engineering θα βρεις επίσης πολλούς πόρους να ξοδεύονται για πλάκα, είτε στο ακαδημαϊκό engineering είτε σε προϊόντα που δε χρειάζεται κανείς. Δεν είμαι πεπεισμένος ότι μπορεί να γίνει αλλιώς, αλλά αυτή θα ήταν σίγουρα μια ενδιαφέρουσα συζήτηση.

      Διαγραφή
    3. Για να προσπαθήσω να υπερασπιστώ τον Ντόκινς, κι εγώ νομίζω οτι τσουβαλιάζει επιστήμη και τεχνολογία μαζί σαν αντιπαράθεση στην θρησκοληψία.

      Δεν υπάρχει θέμα, η τεχνολογία είναι αυτή που δημιουργεί τον κόσμο γύρω μας αλλα οι μηχανικοί κάνουν μεν τα τεστάκια τους αλλα χρησιμοποιούν και ότι είδους γνώση είναι διαθέσιμη. Να πώ κι εγώ δυο παράδειγμα συνεργασίας, laser και ημιαγωγοί. Η επιστήμη έχει αποδειχτεί μια πολύ φιλική εταίρα :)

      Αλλα έτσι και αλλιώς δεν υπάρχει πάντα ένα ευδιάκριτο όριο ανάμεσα στην επιστήμη και στην τεχνολογία, ακόμα και ο Αρχιμήδης φόρεσε το καπέλο του Μηχανικού σε κάποιες περιστάσεις :)

      Τώρα για τα κονδύλια δεν είμαι σίγουρος ποιός παίρνει τα περισσότερα. Ολα αυτά τα τμήματα εφαρμοσμένων επιστημών και όλο το R&D στο engineering θα τα κατέτασσα οπότε αυτοί παίρνουν με διαφορά (και σωστά) την μεγαλύτερη πίτα.

      Επίσης συμφωνώ οτι οι μέν δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται σαν φτωχοί συγγενείς των δε.

      Διαγραφή
  23. Και επειδή με έχει καλύψει απόλυτα ο Lazo, απλά να αναφέρω ότι σχεδόν όλη η τεχνολογία που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία 100 χρόνια στα υλικά και στα ηλεκτρονικά δεν θα μπορούσε να γίνει με τον τρόπο που περιγράφεις ως "του συνεργείου".

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  24. Ανώνυμος10/9/13

    Φίλε μου συμφωνώ μαζί σου και σε αντίθεση με κάποιους από τους φίλους σχολιαστές που σε βρίσκουν έως και προβοκάτορα, θα ήθελα να τονίσω την πλευρά του Ινστρουμενταλισμού που φαίνεται να αγνοούν. Το τηλεσκόπιο προηγήθηκε των μελετών του Γαλιλαίου για την Σελήνη και όχι το αντίθετο. Το μικροσκόπιο των σύγχρονων ιατρικών εξελίξεων και πάει λέγοντας. Το πειραματικό στάδιο είναι άρρηκτα δεμένο με την τεχνολογία. Οι παρατηρήσεις περιορίζονται από τα μέσα παρατήρησης. Και εκεί μπαίνει η φύση του "μηχανικού" που χαρακτηρίζει όλους τους μεγαλύτερους των μεγάλων για το "τέχνασμα" της υπέρβασης. Από τον Νεύτωνα και τον Maxwell ως τον Einstein. Ο διαφορικός λογισμός π.χ. για να θυμηθούμε τα τεράστια επιστημολογικά και μεταφυσικά θέματα που συνόδευσαν την εμφάνισή του τον 17ο αιώνα, δεν είναι περισσότερο τέχνασμα παρά καθαρή "ατόφια" θεωρεία; Που είναι όλα εκείνα τα βαθύτατα φιλοσοφικά ερωτήματα; Μήπως απαντήθηκαν ; Μα και βέβαια όχι. Αλλά αυτό δεν εμπόδισε τα ολοκληρώματα να αποτελούν σημαντικό εργαλείο έως σήμερα. Πιστεύω λοιπόν πως οι πραγματικά καινοτόμοι της επιστήμης χαρακτηρίζονται από "μηχανικό" γονίδιο είτε κάνουν θεωρεία είτε πείραμα που τα φέρνει βόλτα ανάμεσα στην "Σκύλλα του αφηρημένου και την Χάρυβδη του συγκεκριμένου". Και πίσω από όλα αυτά το μυστήριο της ανθρώπινης ποιητικής φαντασίας. Του ανθρώπινου πνεύματος. Δεν υπάρχει για μένα κάτι πιο αποκαρδιωτικό από τον στείρο ορθολογικό ντετερμινισμό που φιλοξενούν οι καιροί μας στο παλάτι της ποιητικής που λέγεται Επιστήμη και είναι φτιαγμένο από το ίδιο πνεύμα που έχει φτιάξει εκείνο της Τέχνης με άλλα υλικά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  25. Ανώνυμος10/9/13

    Στο έξοχο έργο για την ιστορική εξέλιξη των κατεργασιών των μετάλλων, ενός μεταλλειολόγου ονόματι Cyril Stanley Smith (άγνωστος σε πολλούς αλλά ήταν ο υπεύθυνος σε θέματα μεταλλογνωσίας του Project Manhattan) θίγει το θέμα από μία άλλη οπτική. Μια αναφορά σε αυτόν έχει ως έξης:Cyril Stanley Smith, a metallurgist and an expert in the history of materials, has explored the development of the philosophy of matter in the West, from the ancient Greeks to the present day, and has concluded that for the most part, the study of the complexity and variability of behaviour of materials has always been the concern of empirically oriented craftmen or engineers, not of philosophers or scientists. In his own words:

    "Through most of history, matter has been a concern of metaphysics more than physics, and materials of neither. Classical physics at its best turned matter into mass, while chemistry discovered the atom and lost interest in properties...[In both metaphysical speculation and scientific research] sensitivity to the wonderful diversity of real materials was lost, at first because philosophical thought despised the senses, later because the . . . the new science could only deal with one thing at a time. It was atomistic, or at least, simplistic, in its very essence."
    http://evans-experientialism.freewebspace.com/de_landa01.htm
    Από την άλλη η τεράστια "γραφειοκρατική" δομή (βλπ. Cern) που συνιστά το σημερινό καθεστώς της τεχνοεπιστήμης είναι ανάλογη με εκείνη της πολιτικής-οικονομικής οργάνωσης το μέλλον της οποίας προείδαν με ζοφερά χρώματα κοινωνιολόγοι όπως ο Weber. Μια προφητεία που ζούμε στο πετσί μας. Και αυτό είναι που κάνει το θέμα επίκαιρο και ουσιαστικότατο πέρα ως πέρα. Για να γυρίσω στην επιστήμη το θέμα που θίγεις είναι μείζον και έχει κύριο αντίπαλο τον ίδιο τον "γραφειοκρατικό" πληθυσμό που συντηρεί τα "επιστημονικά" ιερατεία αλλά και την καλά θεμελιωμένη κοινωνική-μυθολογική πρόσληψη που θίγεις. Το θέμα το έθιξε με διαφορετική προσέγγιση τόσο ο Kuhn όσο και ο Popper. Είμαι υπέρμαχος της επιστήμης ως υψηλής δημιουργικής δραστηριότητας με μεγάλο προσφερόμενο χώρο για "λογισμό και όνειρο" αλλά πιστεύω πως έχει θέμα προσανατολισμού και αυτοσυνείδησης από την ιδρυματική-γραφειοκρατική-χρηματοδοτική της γιγάντωση- ένα θέμα κλίμακας και το κυριότερο προβληματικής κοινωνικής πρόσληψης και πολιτισμικής ενσωμάτωσης (βλπ. Dwakins)
    Ο πολιτισμός μας διανύει ακόμα την φάση του πολυμήχανου Οδυσσέα και η Ιθάκη φαίνεται να είναι ακόμα μακριά.
    P.S. Όσο για τον Dwakins όχι μόνο δεν σε βρίσκω προβοκάτορα, αλλά και αρκετά ευγενικό.

    Και πάλι συγχαρητήρια.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  26. Πολύ ενδιαφέρον αυτό με τον Cyril Stanley Smith, ευχαριστώ. Το κράτησα να το μελετήσω σε κάποια στιγμή.

    Κι εγώ αγαπώ την επιστήμη και θέλω να τη βάλω στις πραγματικές της διαστάσεις. Το "η επιστήμη δουλεύει, απόδειξη: τα αεροπλάνα πετούν" δεν είναι οι πραγματικές της διαστάσεις. Θέλω να πω κι άλλα, σε κάποια στιγμή, τώρα το μπλογκ βρίσκεται σε αγρανάπαυση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  27. Μαρκος18/11/13

    Οτι ξερουμε ειναι απο εμπειρια,ολα τα αλλα ειναι απλως πληροφοριες.Α.Αινσταιν

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  28. skol5/2/14

    Μεγάλο κείμενο! Από πού να αρχίσει κανείς!
    Θα αρχίσω από το τέλος. Νομίζω ταιριάζει να προστεθεί στα τσιτάτα και το διάσημο ρητό του L.J. Henderson: Science owes more to the steam engine than the steam engine owes to Science.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Μερσί, ωραίο ρητό. Θα υπάρξει και συνέχεια σε κάποια στιγμή, δυο χρόνια τα ψάχνω αυτά τα θέματα

      Διαγραφή

Αδερφέ, δεν ξέρω τούτο το φεγγάρι
Στης καρδιάς της άδειας τη φυρονεριά
Πούθε τάχει φέρει, πούθε τάχει πάρει
Φωτεινά στην άμμο, χνάρια σαν κεριά.