Πολιτική Και Θεολογία

Ο Ντικ ήταν ένας πολιτικός συγγραφέας, έγραψε για την εξουσία, τις αρχές καταστολής, την καταπίεση. Ο Ντικ ήταν ένας μεταφυσικός συγγραφέας, το αντικείμενο στα περισσότερα καλά έργα του ήταν, ούτε λίγο ούτε πολύ, ο ίδιος ο Θεός.

Μοιάζει δύσκολο να συμβιβαστούν αυτά τα δύο, γι' αυτό και χρειαζόμαστε ένα ευρύτερο πλαίσιο μέσα στο οποίο να εντάξουμε τη θεολογία.

Το κλειδί βρίσκεται σε μία παλιά συνέντευξη του Ντικ: "Θεωρώ πως έχουμε περιορισμένη αντίληψη της ευρύτερης εικόνας. Και λόγω αυτής της περιορισμένης αντίληψης νομίζουμε ότι οι άνθρωποι κάνουν πράγματα εσκεμμένα, ότι όλοι είναι συντονισμένοι μεταξύ τους, ότι μας βάζουν στο στόχαστρο, ενώ στην πραγματικότητα υπάρχουν μόνο κάποια patterns που πηγάζουν πέρα από τους ανθρώπους. Και σίγουρα αυτά δεν επικεντρώνονται σε μας, είναι πολύ ευρύτερα και λειτουργούν μέσω ημών".

Με άλλα λόγια, ο Ντικ έβλεπε τους ανθρώπους σαν ρινίσματα σιδήρου επάνω σε χαρτί τη στιγμή που πλησιάζει ένας μαγνήτης: όλη αυτή η μεταλλική σκόνη διατάσσεται σύμφωνα με τις δυναμικές γραμμές του πεδίου. Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι "μαγνήτες" που καθορίζουν τη ζωή των απλών ανθρώπων. Ο Θεός είναι ένας απ' αυτούς. Ένας άλλος μπορεί να είναι π.χ. η παγκόσμια οικονομία▪ όταν έγινε το μεγάλο κραχ το 1929, τα κύματα της ύφεσης έπληξαν σταδιακά εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη την υφήλιο. Άλλοι τέτοιοι "μαγνήτες" είναι η κυβερνητική πολιτική, οι παγκόσμιες οικολογικές συνθήκες κ.λπ.

Με πιο απλά λόγια: ο Ντικ έγραφε για τους ανθρωπάκους, όντας ανθρωπάκος κι ο ίδιος. Το χαρακτηριστικό όλων αυτών είναι ότι πάρα πολλοί σημαντικοί παράγοντες της ζωής τους ρυθμίζονται από ευρύτερες καταστάσεις (αυτός είναι και ο ορισμός του ανθρωπάκου: κάποιος που δεν έχει έλεγχο στους σημαντικούς παράγοντες της ζωής του). Αν ο αναγνώστης εκλάβει τις θεολογικές επισημάνσεις του Ντικ με την κυριολεκτική τους έννοια, τότε δεν έχει παρά να τον θεωρήσει ως έναν ακόμα ιδιόρρυθμο μεταφυσικό συγγραφέα. Αν τις εκλάβει όμως ως την προσωπική του κωδικοποίηση για τους οδοστρωτήρες που συντρίβουν τις ζωές των απλών ανθρώπων, τότε αναδύεται ένας εντελώς διαφορετικός συγγραφέας μέσα από τα έργα του.


"Μια τυπική φάση του μικρού παιχνιδιού που παίζω με τις πανίσχυρες, άψυχες δυνάμεις της ζωής" - Philip K. Dick, Martian Time-Slip

Το Μέσο Και Ο Σκοπός

Πώς κατανοεί κάποιος ένα μυθιστόρημα -και ειδικά ένα μυθιστόρημα του PKD; Πρέπει, κατ' αρχήν, να αποφασίσει για ποιο πράγμα μιλάει αυτό, περί τίνος πρόκειται, ποιο είναι το αντικείμενό του. Η δυσκολία όμως που αντιμετωπίζει ο αναγνώστης στα έργα του Dick για να καταλήξει ως προς το τι ακριβώς διάβασε, είναι σχεδόν παροιμοιώδης. Ένας λόγος είναι ότι πολλές φορές ο συγγραφέας ξεκίνησε να γράφει έχοντας μία συγκεκριμένη ιδέα στο μυαλό του, στην πορεία όμως απορροφήθηκε από άλλες και το βιβλίο προχώρησε σε εντελώς διαφορετικές ατραπούς. Εξάλλου, όταν κάποιος γράφει με το ρυθμό των 60 σελίδων την ημέρα, όπως έκανε ο PKD, τότε οι σκέψεις του μεταφέρονται αρκετά αυθόρμητες και αλογόκριτες, και γίνεται πολύ πιθανό να μη συνειδητοποιεί ούτε ο ίδιος τι ακριβώς έβαλε επάνω στο χαρτί. Να νομίζει π.χ. ότι έγραψε ένα βιβλίο για τα ναρκωτικά, ενώ στην πραγματικότητα έγραψε κάτι διαφορετικό (βλέπε: A Scanner, Darkly). Αν ο αναγνώστης θέλει να μη χαθεί μέσα στο λαβύρινθο των ανατροπών, στην πληθώρα των στοιχείων και των απρόβλεπτων που τόσο άρεσαν στον Dick, είναι απαραίτητο να μάθει να ξεχωρίζει το μέσο από το σκοπό (ή, στην ορολογία της Επικοινωνιακής Θεωρίας, που χρησιμοποιεί ο Darko Suvin, τον "θόρυβο" από το "μήνημα" -πιστεύω πως η δική μου ορολογία είναι ευστοχότερη, γιατί τονίζει περισσότερο την εσκεμμένη χρήση των στοιχείων από το συγγραφέα).


"Η αλήθεια του Ντικ βρίσκεται στην πλοκή του" - Darko Suvin


Ένας συγγραφέας γράφει κάποιο μυθιστόρημα για να διηγηθεί κάτι. Χρησιμοποιεί λοιπόν ορισμένα στοιχεία (πρόσωπα, αντικείμενα, τόπους, γεγονότα, καταστάσεις κ.λπ.) ως μέσα για να εισαγάγει/υποστηρίξει κάποια άλλα, τα οποία είναι και ο σκοπός του. Η χρήση αυτή μπορεί να μην είναι και 100% συνειδητή, ειδικά από έναν συγγραφέα όπως ο PKD. Αυτό που προτείνω, στα βήματα του Suvin, είναι πως ο καλύτερος τρόπος για να εξιχνιάσει ο αναγνώστης ένα πολύπλοκο βιβλίο, όπως τα περισσότερα που βγήκαν από τη γραφομηχανή του PKD, έγκειται στο να προβεί σε ένα διαρκές ξεσκαρτάρισμα απομονώνοντας τα στοιχεία που υπηρετούν (τα μέσα, όπως τα ονόμασα πιο πριν) από αυτά που υπηρετώνται (τους σκοπούς). Για παράδειγμα, η "πολυμορφική στολή" (scramble suit) στο Scanner είναι ξεκάθαρα ένα μέσο• ο Dick τη χρησιμοποιεί μόνο για να δημιουργήσει αυτήν την περίεργη κατάσταση όπου ο Μπομπ/Φρεντ Άρκτορ δεν ξέρει ποιος είναι η επαφή του στο αστυνομικό τμήμα, παρόλο που ήδη έχει χτίσει μία προσωπική σχέση μαζί του.
Από εκεί και πέρα, μεγάλη σημασία έχουν τα σημεία στα οποία είναι δεμένη η αφήγηση και ο συγγραφέας παρουσιάζει τα στοιχεία του με τρόπο ώστε αυτά να γίνονται πιστευτά. Αν ο αναγνώστης θέλει να διαβάσει πραγματικά ένα βιβλίο του PKD, θα πρέπει να το αποδομήσει, να το δει ως ένα συνονθύλευμα ξεχωριστών στοιχείων και να διακρίνει το ειδικό βάρος που έχουν όλα τα επιμέρους στοιχεία μέσα στην αφήγηση. Η σωστή ανάγνωση είναι μία διαδικασία σταθμίσματος. Παίρνοντας πάλι το Scanner, για παράδειγμα, ο Dick περιγράφει τόσο ζωντανά την αλλοτρίωση του Μπομπ/Φρεντ Άρκτορ, δείχνει τόσο παραστατικά το διχασμό του, ώστε το κέντρο βάρους ολόκληρου το βιβλίου μετατοπίζεται, φεύγει από τα ναρκωτικά και πηγαίνει στο σχιζοφρενικό διχασμό του ανθρωπάκου. Τα ναρκωτικά γίνονται ένα μέσο για να αναδειχθεί η αυτή κατάσταση της τέλειας αμφιβολίας.


"Πολλές από τις ιστορίες και τα μυθιστορήματά μου έχουν να κάνουν με ψυχωτικές καταστάσεις ή με καταστάσεις που προκαλούνται από ναρκωτικά. Τα χρησιμοποιώ αυτά ως μέσο" - Philip D. Dick

Είπαν:

Ένας σχιζοφρενικός ονόματι Philip K. Dick έκανε συγγραφική καριέρα με τις παραισθήσεις του για το σύμπαν.
Ένα σχιζοφρενικό σύμπαν έκανε τις παραισθήσεις του άνθρωπο, ο οποίος πήρε το όνομα Philip K. Dick.
Ένα παραισθησιογόνο θέλησε να κάνει συγγραφική καριέρα και μετέτρεψε τον Philip K. Dick σε ένα ολόκληρο σύμπαν.
Μία παραίσθηση με το όνομα Philip K. Dick έκανε τη συγγραφική καριέρα της σύμπαν.

Ένας φίλιππος έκανε τις σχιζοφρενικές του παραισθήσεις άνθρωπο ονόματι Σύμπαν K. Dick [Patrick Deese]

Ο Ντικ γράφει για την πραγματικότητα και την τρέλα, το χρόνο και το θάνατο, την αμαρτία και τη λύτρωση [Ursula Le Guin]

Ο συγγραφέας X μπορεί να πουλήσει 500.000 αντίτυπα. Όλοι αυτοί οι 500.000 αναγνώστες θα σκεφτούν, ωραίο βιβλίο. Μου άρεσε. Θα διαβάσω και το επόμενό του. Και 40.000 αναγνώστες μπορεί να διαβάσουν ένα βιβλίο του Phil Dick, μετά όμως να βροντοφωνάξουν για την απίστευτη επιρροή που είχε επάνω τους αυτό το βιβλίο, τόσο διανοητικά όσο και συναισθηματικά [Russ Galen, ατζέντης του Philip K. Dick]

Ο πιο αστείος και τρομακτικός συνάμα συγγραφέας ΕΦ της εποχής του [Εγκυκλοπαίδια της Επιστημονικής Φαντασίας]

Οι κόσμοι μέσα στους οποίους κινούνται οι ήρωες του Philip Dick, αναθεωρούνται ή ακυρώνονται απροειδοποίητα. Η πραγματικότητα είναι τόσο αξιόπιστη σχεδόν όσο και οι υποσχέσεις ενός πολιτικού [Roger Zelazny]

'Μαύρη ΕΦ' -αν υπάρχει τέτοιο πράγμα, τότε ο Philip K. Dick είναι ο Pirantello, ο Beckett και ο Pinter της [Harlan Ellison]

Ήταν συναρπαστικός, όπως και τα βιβλία του. Και όσο πιο πολύ μεγάλωνε, τόσο περισσότερο έμοιαζε με τα βιβλία του. Ο Phil ζούσε σε πολλές πραγματικότητες [Robert Anton Wilson]

Ήσυχα κι αθόρυβα, ο Ντικ έγραψε σοβαρά μυθιστορήματα σε δημοφιλή μορφή και δεν υπάρχει άλλος μεγαλύτερος έπαινος [Michael Moorcock]

Ο Ντικ είναι "μηχανή καταστροφής των τειχών". Οπου τείχος μπορεί να είναι ο διπλανός σου, εσύ ο ίδιος, ο θεός που πιστεύεις, η διαδρομή που κάνεις κάθε πρωί. [Mystic]

Ta καλά βιβλία του Philip K. Dick περιγράφουν πάντα ένα μέλλον ταυτόχρονα αναγνωρίσημο και αδιανόητο [The New York Times]

Ο αγαπημένος μου συγγραφέας [Fay Weldon, βρετανή συγγραφέας]

Περισσότερο από κάθε άλλο συγγραφέα ΕΦ, ο κ. Dick μάς βάζει μέσα στο μυαλό των ανθρώπων [Wall Street Journal]

Στα έργα του Ντικ δεν υπάρχουν ηρωικές πράξεις, υπάρχουν όμως ήρωες [Ursula Le Guin]

Αυτό που υπήρξε ο Kafka για το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, υπήρξε ο Philip K. Dick για το δεύτερο [Art Spiegelman]

Ο πιο λαμπρός συγγραφέας ΕΦ κάθε πλανήτη [Περιοδικό Rolling Stone]

Κανένας άλλος συγγραφέας της γενιάς του δεν είχε τόσο δυνατή παρουσία στη σκέψη μας. Άφησε τη σφραγίδα του όχι μόνο στη μνήμη αλλά και στη φαντασία μας. [Brian Aldiss]

Είπε:

Η πραγματικότητα είναι αυτό που δεν εξαφανίζεται όταν σταματάς να το πιστεύεις
~
Αν νομίζεις πως αυτός ο κόσμος είναι κακός, πού να δεις και κάποιους άλλους...
~
Θέλω να γράψω για τους ανθρώπους που αγαπώ και να τους τοποθετήσω μέσα στους φανταστικούς κόσμους που έχω στο μυαλό μου. Όχι μέσα στον κόσμο που ζούμε, αυτός δεν ανταποκρίνεται στις αξίες μου. Εντάξει, ξέρω, είμαι εκτός τόπου, θα έπρεπε να αναθεωρήσω τις αξίες μου. Θα έπρεπε να παραδεχτώ την πραγματικότητα. Όμως ποτέ δεν παραδέχτηκα την πραγματικότητα κι αυτό είναι η ΕΦ. Αν θέλετε να παραδεχτείτε την πραγματικότητα, διαβάστε Φίλιπ Ροθ, διαβάστε τους καθιερωμένους συγγραφείς των φιλολογικών κύκλων της Νέας Υόρκης που γράφουνε μπεστ-σέλλερ
~
Ο μέσος Αμερικάνος πάσχει από δύο πλάνες: πρώτον ότι ο Θεός είναι νεκρός, δεύτερον ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις μάρκες των τσιγάρων
~
Ασχολούμαι κυρίως με το ερώτημα: "Τι είναι πραγματικότητα;". Πολλές από τις ιστορίες και τα μυθιστορήματά μου έχουν να κάνουν με ψυχωτικές καταστάσεις ή με καταστάσεις που προκαλούνται από ναρκωτικά. Τα χρησιμοποιώ αυτά ως μέσο για να δείξω την έννοια του πολυ-σύμπαντος
~
Μην προσπαθείς να λύσεις σοβαρά προβλήματα μέσ' στα μαύρα μεσάνυχτα
~
Κάποιοι μου έχουν πει ότι το κάθε τι για μένα, κάθε πλευρά της ζωής μου, του ψυχικού μου κόσμου, των εμπειριών, των ονείρων και των φόβων μου, περιγράφεται μέσα στα γραπτά μου▪ ότι μπορεί κάποιος να με καταλάβει μελετώντας το έργο μου. Απολύτως αληθινό.
~
Είμαι ένα ζωντανό ζώο δεμένο σε μία θνήσκουσα ψυχή
~
Τα ναρκωτικά δεν είναι αρρώστια, είναι απόφαση, όπως είναι απόφαση να περάσεις το δρόμο όταν τρέχουν αυτοκίνητα. Δεν το αποκαλείς αυτό αρρώστια αλλά εσφαλμένη κρίση
~
Οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, και λυπάμαι που το λέω, πραγματικά δεν ξέρουν τι τους γίνεται. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για την επιστήμη επειδή η σχετική μας γνώση είναι περιορισμένη και εκλαϊκευμένη▪ όσο δε για τη φαντασία μας… συνήθως είναι φριχτή.

~
Έχω πολύ θυμό μέσα μου. Πάντα είχα. Την περασμένη εβδομάδα ο γιατρός μου είπε ότι παρουσιάζω πάλι υψηλή πίεση, τώρα μοιάζει να υπάρχουν και καρδιακές επιπλοκές. Τα πήρα στο κρανίο. Ο θάνατος με οργίζει. Τα βάσανα των ανθρώπων και των ζώων με οργίζουν
~
Οι θεοί καταστρέφουν ό,τι υποπίπτει στην αντίληψή τους. Να είσαι ταπεινός και θα διαφύγεις από τη ζήλια τους [Ο Άνθρωπος Στο Ψηλό Κάστρο]
~

Το βασικό εργαλείο για τη χειραγώγηση της πραγματικότητας είναι η χειραγώγηση των λέξεων. Αν μπορείς να ελέγξεις το νόημα των λέξεων, τότε μπορείς να ελέγξεις και αυτούς που χρησιμοποιούνε τις λέξεις [Πώς Να Φτιάξετε Ένα Σύμπαν Που Δε Θα Διαλυθεί Σε Δύο Ημέρες]
~
Μερικές φορές, η τρέλα είναι η κατάλληλη αντίδραση στην πραγματικότητα [VALIS]
~
1) Αυτοί που συμφωνούν μαζί σου είναι τρελοί
2) Αυτοί που δε συμφωνούν μαζί σου είναι στην εξουσία
[VALIS]
~
Ο άνθρωπος και ο κόσμος είναι αμοιβαίως δηλητηριώδεις [VALIS]
~
Όταν πολεμάς την Αυτοκρατορία, μολύνεσαι από την παραφροσύνη της. Αυτό κι αν είναι παράδοξο. Όποιος καταβάλλει ένα τμήμα της Αυτοκρατορίας, γίνεται ο ίδιος η Αυτοκρατορία. Γιατί αυτή πολλαπλασιάζεται σαν ιός, επιβάλλει τη μορφή της στον εχθρό της. Γίνεται ο εχθρός της [VALIS]
~
Κανενός τα βάσανα δεν είναι για πλάκα [A Scanner Darkly]

Ubik In A Nutshell

Θεωρώ άστοχο το οπισθόφυλλο του Ubik από τις Εκδόσεις ΤΟΠΟΣ. Αν έπρεπε εγώ να γράψω ένα αντίστοιχο κειμενάκι σε 150 λέξεις, θα έλεγα κάτι σαν κι αυτά:

Φανταστείτε ότι ο κόσμος αρχίζει να αποσυντίθεται. Η μηχανή βγάζει μουχλιασμένο καφέ, η κρέμα ξινίζει, τα τσιγάρα θρυμματίζονται… Κι αυτό το παγωμένο αίσθημα βαριάς κούρασης να σε διαπερνά όλο και πιο έντονα, μέχρι τα μύχια της ψυχής και του σώματός σου.

Ξέρω, όλα αυτά είναι το καθημερινό βίωμα ενός τυπικού Αθηναίου, όμως το Ubik δεν αναφέρεται στις χαρές της ελληνικής πρωτεύουσας αλλά στον ίδιο τον κόσμο• σ’ αυτό που ονομάζουμε «ζωή» ή «πραγματικότητα» και τη σχέση της με την ανθρώπινη ευτυχία. Υπάρχουν διάφορες θεωρίες που θέλουν αυτή τη σχέση αναπόφευκτη και πρεσβεύουν ότι κάποτε ο κόσμος θα γίνει παράδεισος (ή ότι υπήρξε κάποτε παράδεισος). Τέτοιες θεωρίες όμως δεν έχουν τίποτα να κάνουν με αυτό το αριστούργημα του Φίλιπ Ντικ. Ο κόσμος, σύμφωνα με το Ubik, έχει κατασκευαστεί ασύμβατος με την ανθρώπινη ευτυχία, όπως… ένας μουχλιασμένος καφές.
Υπάρχει άραγε σωτηρία;
Ναι, αν και είναι κρυμμένη. Μπορεί όμως να βρεθεί, αρκεί να αφουγκραστεί κάποιος τα κατάλληλα μηνύματα!