O Popper, ως γνωστόν, πρότεινε ότι το βασικότερο γνώρισμα που ξεχωρίζει μια πραγματική επιστήμη από μια ψευδοεπιστήμη είναι η διαψευσιμότητα. Πάνω εκεί, όπως έχει διηγηθεί, καμάρωσε τη θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν έναντι του μαρξισμού ή της ψυχανάλυσης: αυτές οι τελευταίες δικαιώνονταν συνέχεια, όπως ο Λιακόπουλος, δηλαδή έβρισκαν τρόπους να ερμηνεύουν τις εμπειρικές παρατηρήσεις έτσι ώστε να συμφωνούν συνεχώς με το σύστημά τους, ενώ οι πραγματικές επιστήμες (κατά τον Popper, πάντα) ήταν πρόθυμες να εκτεθούν στη διάψευση. Η θεωρία της σχετικότητας, για παράδειγμα: έγινε η αποστολή στο νησί Πρίντσιπε του Ατλαντικού το 1919, παρατηρήθηκε εκτροπή του φωτός των αστεριών κοντά στον ηλιακό δίσκο κατά τη διάρκεια ολικής έκλειψης ηλίου, όπως ακριβώς προέβλεπε η (γενική) θεωρία της σχετικότητας, όπως δεν προέβλεπε η κλασική νευτώνεια θεώρηση, οπότε απορρίπτουμε τη δεύτερη και κρατάμε την πρώτη μέχρι νεοτέρας. Ξεκάθαρα πράματα, τελεία και παύλα. Απλό, κομψό και σαφές. Κι όπως συμβαίνει με όλες τις απλές, κομψές και σαφείς αφηγήσεις στη ζωή, συνήθως δεν λένε την αλήθεια («κάθε πρόβλημα έχει μια απλή και φυσιολογική λύση – η οποία είναι λάθος»).
Το θέμα είναι ότι τα αποτελέσματα της αποστολής στο Πρίντσιπε, μαζί μ’ αυτά μιας παράλληλης τότε αποστολής στο Σουμπράλ της Βραζιλίας, άφηναν μεγάλο περιθώριο να ερμηνευθούν έτσι ή αλλιώς. Η μέρα στο Πρίντσιπε ήταν συννεφιασμένη, μόλις προς το τέλος της έκλειψης υποχώρησε η συννεφιά και τραβήχτηκαν δύο φωτογραφίες με σχετικά λίγα αστέρια. Η αποστολή στο Σουμπράλ βρήκε καλό καιρό, τράβηξε περισσότερες φωτογραφίες με περισσότερα αστέρια, οι οποίες όμως έδιναν μέση τιμή εκτροπής πιο κοντά στην προβλεπόμενη από τη νευτώνεια θεώρηση, παρά από τη θεωρία της σχετικότητας. Από την άλλη, προέκυψε υποψία ότι το βασικό τηλεσκόπιο στο Σουμπράλ είχε συστηματικό σφάλμα, οπότε είχε κάποιος τη θεμιτή επιλογή να ισχυριστεί ότι οι παρατηρήσεις απαιτούσαν διόρθωση. Σαν να μην έφταναν αυτά, όλες οι παρατηρήσεις και ειδικά αυτές στο Πρίντσιπε είχαν μεγάλο πιθανό σφάλμα, οπότε είχε κάποιος και την επιπλέον επιλογή να παίξει με τις τυπικές αποκλίσεις – θυμίζω ότι οι παρατηρήσεις αυτές ήταν μοναδικές τότε στην ιστορία, δεν υπήρχαν παρόμοιες στο παρελθόν ώστε να τυποποιηθεί μια μέθοδος, οπότε πόσες τυπικές αποκλίσεις να υπολογίσεις ώστε τα συμπεράσματα να θεωρηθούν «ασφαλή»; Το θέμα στο φινάλε είναι ότι διέθετε κάποιος την επιλογή να ισχυριστεί θεμιτά πως οι παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν τη (γενική) θεωρία της σχετικότητας ή πως δεν εξάγεται ασφαλές πόρισμα ή ακόμα και πως επιβεβαιώνουν τη νευτώνεια θεώρηση. Αν ο επικεφαλής επιστήμονας ήταν ουδέτερος ή άγνωστος, η αποστολή στο Πρίντσιπε σίγουρα δεν θα είχε καταλήξει τόσο ιστορική.
Όμως ο επικεφαλής επιστήμονας δεν ήταν ούτε ουδέτερος ούτε άγνωστος. Ο Arthur Eddington ήταν διαπρεπής αστρονόμος, κορυφαίο όνομα τότε, και γοητευμένος με τη (γενική) θεωρία της σχετικότητας. Ταξίδεψε στο Πρίντσιπε ελπίζοντας σφοδρά το αποτέλεσμα των παρατηρήσεων να είναι τέτοιο που να επιβεβαιώνει τη θεωρία – ή να μπορεί να υποστηριχθεί ότι επιβεβαιώνει τη θεωρία. Μην ξεχνάμε πως το μεγάλο γεγονός της εποχής (1919) ήταν ο Α’ ΠΠ και τα ζεστά τραύματα που άφησε πίσω του. Επί πέντε χρόνια, οι Γερμανοί στη Βρετανία απεικονίζονταν ως αιμοσταγείς βάρβαροι, κτήνη, φονιάδες μικρών παιδιών κ.λπ. Όσο για τους Γερμανούς επιστήμονες, ήταν όλοι λογοκλόποι, υπερεκτιμημένοι και απατεώνες, οπότε η γερμανική επιστήμη ήταν ανάξια σχολιασμού για τους Βρετανούς. Ο Arthur Eddington όμως ήταν Κουακέρος, οπότε ένιωθε σφοδρό ηθικό καθήκον να αποδαιμονοποιήσει τον πρώην εχθρό και να του δώσει ανθρώπινη διάσταση. Έμαθε γι’ αυτόν τον Γερμανό φυσικό ονόματι Αϊνστάιν (δεν είχε γίνει σούπερσταρ ακόμα), και τη θεωρία της σχετικότητας• έμαθε επίσης ότι ο Αϊνστάιν ήταν ορκισμένος πασιφιστής, από την αρχή ενάντια στον πόλεμο, οπότε τον αγάπησε για διπλό λόγο. Μια θριαμβευτική επιβεβαίωση της σχετικότητας θα ήταν καλή ευκαιρία να αλλάξει η εικόνα των Γερμανών επιστημόνων, και γενικότερα των Γερμανών, στη Βρετανία. Ο Eddington χειρίστηκε έξυπνα τόσο την ανάλυση των παρατηρήσεων όσο και την κατοπινή καμπάνια για τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων, ώστε το βρετανικό κοινό να μάθει ξαφνικά για έναν Γερμανό φυσικό («Γερμανό»; Ε, Γερμανό, τι να κάνουμε, και μάλιστα εβραϊκής καταγωγής, όμως δεν είναι απ’ τους αιμοβόρους Γερμανούς, αρνήθηκε και να στρατευθεί, για δες που υπάρχουν και καλοί Γερμανοί...), ο οποίος ανατρέπει θεωρήσεις αιώνων. Ο Eddington δεν είπε ψέματα, δεν μαγείρεψε νούμερα, όμως το όνομά του είχε τεράστιο κύρος κι ο ίδιος διέθετε το θεμιτό περιθώριο να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα έτσι ή αλλιώς. Στο φινάλε, το παράδειγμα του Popper για τη διαψευσιμότητα ήταν ατυχές! Η αποστολή στο Πρίντσιπε σηκώνει πολλή συζήτηση.
(Οι βασικές μου πηγές για το Πρίντσιπε είναι το Testing Relativity from the 1919 Eclipse - A Question of Bias, του Danniel Kennefick, και κυρίως το πολύ ισορροπημένο Trust in Expert Testimony: Eddington’s 1919 Eclipse Expedition and the British Response to General Relativity, του Ben Almassi)
Το Κλειδοφανές Κάτι
Φεύγοντας από το θέμα της αποστολής στο Πρίντσιπε και μιλώντας γενικότερα για την επιστήμη, φοβάμαι ότι οι διάφορες εκλαϊκεύσεις που διαβάζουμε είναι, σε ανησυχητικά μεγάλο βαθμό, υπεραπλουστευτικές και στρατευμένες. Πάντα πρέπει να το ψάχνεις περισσότερο, πάντα πρέπει να το σκαλίζεις - κι όσο περισσότερο το σκαλίζεις, τόσο πιο αμφίβολη βγαίνει η τελική εικόνα... Με απασχολεί ένα πολύ κοινό φαινόμενο στη σύγχρονη επιστήμη: ψάχνω να βρω το κλειδί μου εκεί που υπάρχει φως κι όχι εκεί που το έχασα. Όπως γίνεται συνήθως στην επιστήμη, όταν ψάχνεις το κλειδί σου εκεί που υπάρχει φως, τότε αργά ή γρήγορα θα βρεις και κάτι που να μοιάζει με κλειδί. Θα το παρουσιάσεις θριαμβευτικά, θα κάνεις συνέδρια, θα γράψεις βιβλία, άρθρα στο Wired κ.λπ. Με τον καιρό θα αρχίσουν να μαζεύονται οι ενστάσεις, ότι αυτό το κλειδοφανές κάτι που βρήκες τελικά δεν ξεκλειδώνει την πόρτα... (εσύ όμως εντωμεταξύ θα λες ότι πώς, μια χαρά ξεκλειδώνει την 3D αναπαράσταση της πόρτας ή δεν την «ξεκλειδώνει» ακριβώς αλλά την «προσδιορίζει» ή ότι η θεωρία προβλέπει ότι την ξεκλειδώνει, μήπως να ξανακάνουμε τα πειράματα ή ποιος είσαι εσύ που θα μας πεις ότι η πόρτα δεν είναι ξεκλείδωτη κ.λπ.). Στο τέλος και μετά από πολλά χρόνια, θα γίνει αυτό που γίνεται συνήθως στην επιστήμη: δεν θα αποδειχθεί ποτέ τελειωτικά ότι έκανες λάθος, απλώς σε κάποια στιγμή θα πάψεις να τραβάς το ενδιαφέρον.
Έτσι γίνεται συνήθως με τις επιστημονικές θεωρίες: δεν διαψεύδονται ποτέ τελειωτικά, απλώς σε κάποια στιγμή παύουν να γοητεύουν και σβήνουν από γηρατιά• δεν τελειώνουν με μια έκρηξη, αλλά μ’ ένα κλαψούρισμα. Αυτοί που αφιέρωσαν την καριέρα και τη ζωή τους σε μια θεωρία, συνήθως δεν πείθονται ποτέ για την ανεπάρκειά της, όσες ενδείξεις και να μαζευτούν. Ο Popper δεν υπήρξε τελειωτικά ξεκάθαρος για το κριτήριό του, δεν διαχώριζε με σαφήνεια το δέον από το είναι: άλλες φορές έγραφε σαν να εννοούσε ότι μιλά για ένα ιδεώδες, μια ουτοπία (το δέον), κι άλλες σαν να εννοούσε ότι περιγράφει αυτό που συμβαίνει στην επιστημονική πράξη (το είναι). Αυτό όμως που πραγματικά συμβαίνει στην επιστημονική πράξη είναι ότι οι θεωρίες συνήθως δεν διαψεύδονται ποτέ: γερνάνε και παύουν να γοητεύουν, όπως οι σταρ του κινηματογράφου. Το πώς λειτουργούν οι πραγματικές θεωρίες της πραγματικής επιστήμης στον πραγματικό κόσμο, το αποδίδει πολύ καλύτερα από τον Popper το ανέκδοτο του Imre Lakatos: (εδώ, σελ. 174):
Ποιος ξέρει πόσες τέτοιες «ανωμαλίες» και άβολες παρατηρήσεις είναι θαμμένες μέσα στα journals και παραβλέπονται συστηματικά, για να μη χαλάσει η γενική εικόνα. Οι επιστημονικές θεωρίες τείνουν να αντιστέκονται στις δυσάρεστες εμπειρικές παρατηρήσεις, βρίσκουν τρόπους να τις βολεύουν και να τις προσπερνάνε ή να τις μεθερμηνεύουν ή να τις αμφισβητούν ή να παραχωρούν στην τελειωτική διάψευση μόνο κάτι περιφερειακό από το σύστημά τους, όχι τον θεμελιώδη πυρήνα τους (κάτι που είναι γνωστό στη Φιλοσοφία της Επιστήμης ως Θέση των Duhem-Quine: Κάθε άβολη εμπειρική παρατήρηση μπορεί πάντα να βολευτεί από οποιαδήποτε θεωρία). Μόνο σε βάθος πολλών χρόνων και κοιτώντας προς τα πίσω μπορούμε να κάνουμε τη διαπίστωση ότι η σταρ γέρασε και πια δεν της δίνουν πρωταγωνιστικούς ρόλους στις ταινίες.
Ακόμα κι ο Popper στα ώριμά του χρόνια παραδέχτηκε, με κάποια απροθυμία, ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο τα διατύπωσε αρχικά, κι άρχισε να τονίζει τον «δογματισμό» των επιστημόνων, ο οποίος, είπε, είναι και υγιής ως ένα βαθμό (π.χ. “The dogmatic scientist has an important role to play. If we give in to criticism too easily, we shall never find out where the real power of our theories lies”, στο Normal Science and its Dangers, 1970, σελ. 55). Το κριτήριό του μου αρέσει και συνεχίζω να το κρατώ, με την επίγνωση όμως ότι είναι μια κανονιστική συνθήκη, ένα ιδεώδες που οφείλουμε συνεχώς να επιδιώκουμε. Αλλά στην πράξη δεν το επιτυγχάνουμε μάλλον ποτέ. Διότι, στην πράξη πάντα, οι επιστημονικές θεωρίες καταλήγουν κι αυτές τόσο αδιάψευστες όσο και οι αστρολογικές. Η επιστήμη προοδεύει με κηδείες, όπως διαπίστωσε με πίκρα ο Max Planck: «Μια καινούργια επιστημονική αλήθεια δεν θριαμβεύει πείθοντας τους αντιπάλους της• αυτό που μάλλον συμβαίνει είναι ότι οι αντίπαλοί της τελικά πεθαίνουν, οπότε έρχεται στο προσκήνιο μια νέα γενιά, εξοικειωμένη με την καινούργια αλήθεια».
Το θέμα είναι ότι τα αποτελέσματα της αποστολής στο Πρίντσιπε, μαζί μ’ αυτά μιας παράλληλης τότε αποστολής στο Σουμπράλ της Βραζιλίας, άφηναν μεγάλο περιθώριο να ερμηνευθούν έτσι ή αλλιώς. Η μέρα στο Πρίντσιπε ήταν συννεφιασμένη, μόλις προς το τέλος της έκλειψης υποχώρησε η συννεφιά και τραβήχτηκαν δύο φωτογραφίες με σχετικά λίγα αστέρια. Η αποστολή στο Σουμπράλ βρήκε καλό καιρό, τράβηξε περισσότερες φωτογραφίες με περισσότερα αστέρια, οι οποίες όμως έδιναν μέση τιμή εκτροπής πιο κοντά στην προβλεπόμενη από τη νευτώνεια θεώρηση, παρά από τη θεωρία της σχετικότητας. Από την άλλη, προέκυψε υποψία ότι το βασικό τηλεσκόπιο στο Σουμπράλ είχε συστηματικό σφάλμα, οπότε είχε κάποιος τη θεμιτή επιλογή να ισχυριστεί ότι οι παρατηρήσεις απαιτούσαν διόρθωση. Σαν να μην έφταναν αυτά, όλες οι παρατηρήσεις και ειδικά αυτές στο Πρίντσιπε είχαν μεγάλο πιθανό σφάλμα, οπότε είχε κάποιος και την επιπλέον επιλογή να παίξει με τις τυπικές αποκλίσεις – θυμίζω ότι οι παρατηρήσεις αυτές ήταν μοναδικές τότε στην ιστορία, δεν υπήρχαν παρόμοιες στο παρελθόν ώστε να τυποποιηθεί μια μέθοδος, οπότε πόσες τυπικές αποκλίσεις να υπολογίσεις ώστε τα συμπεράσματα να θεωρηθούν «ασφαλή»; Το θέμα στο φινάλε είναι ότι διέθετε κάποιος την επιλογή να ισχυριστεί θεμιτά πως οι παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν τη (γενική) θεωρία της σχετικότητας ή πως δεν εξάγεται ασφαλές πόρισμα ή ακόμα και πως επιβεβαιώνουν τη νευτώνεια θεώρηση. Αν ο επικεφαλής επιστήμονας ήταν ουδέτερος ή άγνωστος, η αποστολή στο Πρίντσιπε σίγουρα δεν θα είχε καταλήξει τόσο ιστορική.
Όμως ο επικεφαλής επιστήμονας δεν ήταν ούτε ουδέτερος ούτε άγνωστος. Ο Arthur Eddington ήταν διαπρεπής αστρονόμος, κορυφαίο όνομα τότε, και γοητευμένος με τη (γενική) θεωρία της σχετικότητας. Ταξίδεψε στο Πρίντσιπε ελπίζοντας σφοδρά το αποτέλεσμα των παρατηρήσεων να είναι τέτοιο που να επιβεβαιώνει τη θεωρία – ή να μπορεί να υποστηριχθεί ότι επιβεβαιώνει τη θεωρία. Μην ξεχνάμε πως το μεγάλο γεγονός της εποχής (1919) ήταν ο Α’ ΠΠ και τα ζεστά τραύματα που άφησε πίσω του. Επί πέντε χρόνια, οι Γερμανοί στη Βρετανία απεικονίζονταν ως αιμοσταγείς βάρβαροι, κτήνη, φονιάδες μικρών παιδιών κ.λπ. Όσο για τους Γερμανούς επιστήμονες, ήταν όλοι λογοκλόποι, υπερεκτιμημένοι και απατεώνες, οπότε η γερμανική επιστήμη ήταν ανάξια σχολιασμού για τους Βρετανούς. Ο Arthur Eddington όμως ήταν Κουακέρος, οπότε ένιωθε σφοδρό ηθικό καθήκον να αποδαιμονοποιήσει τον πρώην εχθρό και να του δώσει ανθρώπινη διάσταση. Έμαθε γι’ αυτόν τον Γερμανό φυσικό ονόματι Αϊνστάιν (δεν είχε γίνει σούπερσταρ ακόμα), και τη θεωρία της σχετικότητας• έμαθε επίσης ότι ο Αϊνστάιν ήταν ορκισμένος πασιφιστής, από την αρχή ενάντια στον πόλεμο, οπότε τον αγάπησε για διπλό λόγο. Μια θριαμβευτική επιβεβαίωση της σχετικότητας θα ήταν καλή ευκαιρία να αλλάξει η εικόνα των Γερμανών επιστημόνων, και γενικότερα των Γερμανών, στη Βρετανία. Ο Eddington χειρίστηκε έξυπνα τόσο την ανάλυση των παρατηρήσεων όσο και την κατοπινή καμπάνια για τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων, ώστε το βρετανικό κοινό να μάθει ξαφνικά για έναν Γερμανό φυσικό («Γερμανό»; Ε, Γερμανό, τι να κάνουμε, και μάλιστα εβραϊκής καταγωγής, όμως δεν είναι απ’ τους αιμοβόρους Γερμανούς, αρνήθηκε και να στρατευθεί, για δες που υπάρχουν και καλοί Γερμανοί...), ο οποίος ανατρέπει θεωρήσεις αιώνων. Ο Eddington δεν είπε ψέματα, δεν μαγείρεψε νούμερα, όμως το όνομά του είχε τεράστιο κύρος κι ο ίδιος διέθετε το θεμιτό περιθώριο να ερμηνεύσει τα αποτελέσματα έτσι ή αλλιώς. Στο φινάλε, το παράδειγμα του Popper για τη διαψευσιμότητα ήταν ατυχές! Η αποστολή στο Πρίντσιπε σηκώνει πολλή συζήτηση.
(Οι βασικές μου πηγές για το Πρίντσιπε είναι το Testing Relativity from the 1919 Eclipse - A Question of Bias, του Danniel Kennefick, και κυρίως το πολύ ισορροπημένο Trust in Expert Testimony: Eddington’s 1919 Eclipse Expedition and the British Response to General Relativity, του Ben Almassi)
Το Κλειδοφανές Κάτι
Φεύγοντας από το θέμα της αποστολής στο Πρίντσιπε και μιλώντας γενικότερα για την επιστήμη, φοβάμαι ότι οι διάφορες εκλαϊκεύσεις που διαβάζουμε είναι, σε ανησυχητικά μεγάλο βαθμό, υπεραπλουστευτικές και στρατευμένες. Πάντα πρέπει να το ψάχνεις περισσότερο, πάντα πρέπει να το σκαλίζεις - κι όσο περισσότερο το σκαλίζεις, τόσο πιο αμφίβολη βγαίνει η τελική εικόνα... Με απασχολεί ένα πολύ κοινό φαινόμενο στη σύγχρονη επιστήμη: ψάχνω να βρω το κλειδί μου εκεί που υπάρχει φως κι όχι εκεί που το έχασα. Όπως γίνεται συνήθως στην επιστήμη, όταν ψάχνεις το κλειδί σου εκεί που υπάρχει φως, τότε αργά ή γρήγορα θα βρεις και κάτι που να μοιάζει με κλειδί. Θα το παρουσιάσεις θριαμβευτικά, θα κάνεις συνέδρια, θα γράψεις βιβλία, άρθρα στο Wired κ.λπ. Με τον καιρό θα αρχίσουν να μαζεύονται οι ενστάσεις, ότι αυτό το κλειδοφανές κάτι που βρήκες τελικά δεν ξεκλειδώνει την πόρτα... (εσύ όμως εντωμεταξύ θα λες ότι πώς, μια χαρά ξεκλειδώνει την 3D αναπαράσταση της πόρτας ή δεν την «ξεκλειδώνει» ακριβώς αλλά την «προσδιορίζει» ή ότι η θεωρία προβλέπει ότι την ξεκλειδώνει, μήπως να ξανακάνουμε τα πειράματα ή ποιος είσαι εσύ που θα μας πεις ότι η πόρτα δεν είναι ξεκλείδωτη κ.λπ.). Στο τέλος και μετά από πολλά χρόνια, θα γίνει αυτό που γίνεται συνήθως στην επιστήμη: δεν θα αποδειχθεί ποτέ τελειωτικά ότι έκανες λάθος, απλώς σε κάποια στιγμή θα πάψεις να τραβάς το ενδιαφέρον.
Έτσι γίνεται συνήθως με τις επιστημονικές θεωρίες: δεν διαψεύδονται ποτέ τελειωτικά, απλώς σε κάποια στιγμή παύουν να γοητεύουν και σβήνουν από γηρατιά• δεν τελειώνουν με μια έκρηξη, αλλά μ’ ένα κλαψούρισμα. Αυτοί που αφιέρωσαν την καριέρα και τη ζωή τους σε μια θεωρία, συνήθως δεν πείθονται ποτέ για την ανεπάρκειά της, όσες ενδείξεις και να μαζευτούν. Ο Popper δεν υπήρξε τελειωτικά ξεκάθαρος για το κριτήριό του, δεν διαχώριζε με σαφήνεια το δέον από το είναι: άλλες φορές έγραφε σαν να εννοούσε ότι μιλά για ένα ιδεώδες, μια ουτοπία (το δέον), κι άλλες σαν να εννοούσε ότι περιγράφει αυτό που συμβαίνει στην επιστημονική πράξη (το είναι). Αυτό όμως που πραγματικά συμβαίνει στην επιστημονική πράξη είναι ότι οι θεωρίες συνήθως δεν διαψεύδονται ποτέ: γερνάνε και παύουν να γοητεύουν, όπως οι σταρ του κινηματογράφου. Το πώς λειτουργούν οι πραγματικές θεωρίες της πραγματικής επιστήμης στον πραγματικό κόσμο, το αποδίδει πολύ καλύτερα από τον Popper το ανέκδοτο του Imre Lakatos: (εδώ, σελ. 174):
«Ένας φυσικός υπολογίζει με τους νόμους της μηχανικής και της βαρύτητας την τροχιά ενός πρόσφατα ανακαλυφθέντα πλανήτη p. Όμως η παρατηρούμενη τροχιά του πλανήτη αποκλίνει από τους θεωρητικούς υπολογισμούς. Μήπως ο φυσικός θεωρεί ότι η παρατηρούμενη τροχιά δεν προβλέπεται από τη θεωρία της βαρύτητας, οπότε την καταρρίπτει; Όχι. Προτείνει ότι θα πρέπει να υπάρχει ένας άγνωστος πλανήτης p’, που δεν έχει παρατηρηθεί ακόμα, ο οποίος διαταράσσει την τροχιά του p. Υπολογίζει τη μάζα, τροχιά κ.λπ. του υποθετικού πλανήτη p’ και ζητά από τον αστρονόμο να τον εντοπίσει. Ο υποθετικός πλανήτης p’ είναι τόσο μικρός ώστε ακόμα και το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο δεν μπορεί να τον βρει. Ο αστρονόμος κάνει αίτηση για ένα ερευνητικό κονδύλι προκειμένου να κατασκευαστεί ένα ακόμα μεγαλύτερο τηλεσκόπιο. Σε τρία χρόνια, το καινούργιο τηλεσκόπιο είναι έτοιμο. Αν έβρισκε αυτόν τον άγνωστο πλανήτη p’, το νέο θα ανακοινωνόταν ως μια ακόμα επιτυχία της θεωρίας της βαρύτητας. Όμως ούτε και το καινούργιο τηλεσκόπιο μπορεί να τον βρει. Μήπως ο επιστήμονας εγκαταλείπει τη θεωρία της βαρύτητας; Όχι. Προτείνει ότι ένα νέφος κοσμικής σκόνης κρύβει τον πλανήτη p’ από εμάς. Υπολογίζει τη θέση και τις ιδιότητες του νέφους και ζητά ένα καινούργιο ερευνητικό κονδύλι προκειμένου να στείλουν έναν δορυφόρο, να ελέγξει τους υπολογισμούς. Άμα τα όργανα του δορυφόρου εντόπιζαν το υποθετικό κοσμικό νέφος, το νέο θα ανακοινωνόταν ως μια ακόμα λαμπρή επιτυχία της θεωρίας της βαρύτητας. Όμως το νέφος δεν βρίσκεται πουθενά. Μήπως ο επιστήμονας εγκαταλείπει τη θεωρία της βαρύτητας; Όχι. Προτείνει ότι κάποιο μαγνητικό πεδίο διατάραξε τα όργανα του δορυφόρου. Στέλνουν έναν καινούργιο δορυφόρο. Αν εντοπιζόταν το μαγνητικό πεδίο, το γεγονός θα καταγραφόταν ως μια ακόμα λαμπρή επιτυχία της θεωρίας της βαρύτητας. Όμως ούτε και πάλι εντοπίζεται. Μήπως αυτό εκλαμβάνεται ως κατάρριψη; Όχι. Είτε προτείνεται κάποια καινούργια υπόθεση είτε... η όλη ιστορία θάβεται μέσα στα επιστημονικά journals και δεν ξανακούγεται ποτέ»
Ποιος ξέρει πόσες τέτοιες «ανωμαλίες» και άβολες παρατηρήσεις είναι θαμμένες μέσα στα journals και παραβλέπονται συστηματικά, για να μη χαλάσει η γενική εικόνα. Οι επιστημονικές θεωρίες τείνουν να αντιστέκονται στις δυσάρεστες εμπειρικές παρατηρήσεις, βρίσκουν τρόπους να τις βολεύουν και να τις προσπερνάνε ή να τις μεθερμηνεύουν ή να τις αμφισβητούν ή να παραχωρούν στην τελειωτική διάψευση μόνο κάτι περιφερειακό από το σύστημά τους, όχι τον θεμελιώδη πυρήνα τους (κάτι που είναι γνωστό στη Φιλοσοφία της Επιστήμης ως Θέση των Duhem-Quine: Κάθε άβολη εμπειρική παρατήρηση μπορεί πάντα να βολευτεί από οποιαδήποτε θεωρία). Μόνο σε βάθος πολλών χρόνων και κοιτώντας προς τα πίσω μπορούμε να κάνουμε τη διαπίστωση ότι η σταρ γέρασε και πια δεν της δίνουν πρωταγωνιστικούς ρόλους στις ταινίες.
Ακόμα κι ο Popper στα ώριμά του χρόνια παραδέχτηκε, με κάποια απροθυμία, ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά όσο τα διατύπωσε αρχικά, κι άρχισε να τονίζει τον «δογματισμό» των επιστημόνων, ο οποίος, είπε, είναι και υγιής ως ένα βαθμό (π.χ. “The dogmatic scientist has an important role to play. If we give in to criticism too easily, we shall never find out where the real power of our theories lies”, στο Normal Science and its Dangers, 1970, σελ. 55). Το κριτήριό του μου αρέσει και συνεχίζω να το κρατώ, με την επίγνωση όμως ότι είναι μια κανονιστική συνθήκη, ένα ιδεώδες που οφείλουμε συνεχώς να επιδιώκουμε. Αλλά στην πράξη δεν το επιτυγχάνουμε μάλλον ποτέ. Διότι, στην πράξη πάντα, οι επιστημονικές θεωρίες καταλήγουν κι αυτές τόσο αδιάψευστες όσο και οι αστρολογικές. Η επιστήμη προοδεύει με κηδείες, όπως διαπίστωσε με πίκρα ο Max Planck: «Μια καινούργια επιστημονική αλήθεια δεν θριαμβεύει πείθοντας τους αντιπάλους της• αυτό που μάλλον συμβαίνει είναι ότι οι αντίπαλοί της τελικά πεθαίνουν, οπότε έρχεται στο προσκήνιο μια νέα γενιά, εξοικειωμένη με την καινούργια αλήθεια».
Πολύ καλό το κείμενο αλλα βασικά διαφωνώ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑπόλυτα σωστό αυτό που λέει ο Planck, και ο λόγος είναι απλός., πρέπει να κρατήσουμε την έδρα :)
Μέχρι εκεί, Με τα υπόλοιπα διαφωνώ. Το πρόβλημα είναι πως συνήθως - οχι πάντα - υπάρχουν περιθώρια λάθους ή ακόμα ακόμα η παλιά θεωρία μπορεί λίγο να πατσαριστεί ωστε να ερμηνεύει το καινούριο και η καινούρια δεν είναι ακόμα σιδερωμένη και σενιαρισμένη. Επειδή οι δε γοργά ή όχι το σιδερώνουν το πράγμα αφ'ενός και αφ'ετέρου με πατσαρίσματα δουλειά δεν γίνεται καθώς κάθε πατσάρισμα δημιουργεί νέες τρύπες τελικά και οι πιο επίμονοι απλά εγκαταλείπουν την προσπάθεια.
Πάνω στο παράδειγμα που δίνεις, η νευτώνια φυσική δεν προβλέπει καμπύλωση του φωτός, αναφέρεσαι στις πολύ παλιές θεωρίες του Νεύτωνα οτι το φώς είναι κάποιου είδους συσσωματώματα (corpuscular theory) που έχουν μάζα άρα έλκονται απο το βαρυτικο πεδίο. Αυτή η θεωρία όμως είχε εγκαταλειφθεί πολύ πριν γιατί ακριβώς αποτύγχανε σε χίλια δυό άλλα, δεν μπορούσε να ερμηνεύσει την περίθλαση ή την πόλωση ας πούμε.
Οπότε με το που ο Εντισον είδε απόκλιση το θέμα είχε λήξει. Η νευτώνια μηχανική κατέρρευσε, δεν πέθανε κλαψουρίζοντας :)
Ναι, τώρα προφανώς βλέπουμε και τώρα τρύπες εδώ κι εκεί. Αλλα μέχρι να έρθει κάποιος να πεί "να κύριοι η θεωρία" πορευόμαστε με αυτό που έχουμε, ενδεχομένως με πατσαρίσματα εδώ κι εκεί, πως αλλιώς μπορεί να γίνει;
Ακριβώς το ίδιο κάνανε και οι "πατέρες" λίγο πρίν την επανάσταση. Τράβηξε καιρό η ιστορία με τρύπες και πατσαρίσματα μέχρι να βρούν την κβαντική και την σχετικότητα.
Τωρα που το καλοσκέφτομαι το ίδιο λέμε, απλά το παρουσιάζεις κάπως πιο γκρίζο απ'ότι το βλέπω εγώ.
ΑπάντησηΔιαγραφήAll in all τα τσικό δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τους παπούδες εν μια νυχτί, αλλα ετσι ειναι και το νόμιμον και το ηθικόν ;)
Όχι, ο Eddington το είχε θέσει ξεκάθαρα ως τριπλό πιθανό αποτέλεσμα, με εκτροπή
ΑπάντησηΔιαγραφή1’’ 74 -> Αϊνστάιν
0’’ 87 -> Νεύτωνας
0’’ 00 -> ;
Από το Trust in Expert Testimony του Ben Almassi, σελ. 60 (δίνω το λινκ στο κείμενο):
Eddington and his collaborators consistently presented the starlight-deflection question as a ‘‘trichotomy.’’ The three acknowledged possibilities were the relativistic (‘’full’’), classical (‘’half’’) and null deflection values. Under GR, Einstein predicted an angular deflection at the sun’s limb of 1’’ 74. Newton himself had not weighed in on the starlight-deflection question, but if one assumes light is particular and subject to Newton’s law of gravity, then light at the sun’s limb will experience an angular deflection of 0’’ 87. If one assumes no gravitational effect on light then of course one will expect no starlight deflection. While the null deflection is often assumed to be the Newtonian position, Eddington (1920) did not present the trichotomy this way, instead framing a null result as potentially confounding for both classical and relativistic theories (p.58). Overthrowing Newton through the eclipse experiment, then, depended not just on the observation of starlight deflection but the degree of deflection observed
Δεύτερον, ο Eddington δεν «είδε εκτροπή». Έτσι όπως το θέτεις, «οπότε με το που ο Eddington είδε εκτροπή το θέμα είχε λήξει», δεν ανταποκρίνεται σ’ αυτό που πραγματικά έγινε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ Eddington καταρχήν δεν πήγε στο Πρίντσιπε ως ουδέτερος, αλλά επιθυμώντας σφοδρά την επιβεβαίωση του Αϊνστάιν. Τελικά πήρε στα χέρια του τα αποτελέσματα τριών τηλεσκοπίων (μέση εκτροπή ± πιθανό σφάλμα):
(Α) 1’’ 61 ± 0’’ 30
(Β) 1’’ 98 ± 0’’ 12
(Γ) 0’’ 93
(Α: τηλεσκόπιο στο Πρίντσιπε, Β: εφεδρικό τηλεσκόπιο στο Σουμπράλ, Γ: βασικό τηλεσκόπιο στο Σουμπράλ, αντίστοιχα)
Είχε επιπλέον τη θεμιτή δυνατότητα να απορρίψει τα ενοχλητικά αποτελέσματα του τηλεσκοπίου (Γ), ή να τα διορθώσει επί το αϊνσταϊνικότερον, καθότι προέκυψε υποψία ότι αυτό παρουσίασε συστηματικό σφάλμα. Το κύρος του ονόματός του απέκρουε τις κατηγορίες ότι μήπως και τα άλλα τηλεσκόπια, ειδικά το (Β), είχαν κι αυτά συστηματικό σφάλμα.
Είχε επιπλέον και τη θεμιτή δυνατότητα να παίξει με τις τυπικές αποκλίσεις. Το πείραμα ήταν μοναδικό, δεν μπορούσε να αναπαραχθεί, και δεν είχε ιστορία ώστε να παγιωθεί μια μέθοδος. Εδώ επίσης μέτρησε το κύρος του ονόματός του, ότι ήταν ο Arthur Eddington κι όχι ο δρ. Άγνωστος Αγνώστου. Προκειμένου λοιπόν τα αποτελέσματα του (Β) να κηρυχθούν «επιβεβαίωση της (γενικής) σχετικότητας», έπρεπε να πάρει δύο τ.α. ώστε το 1’’ 98 να συμπέσει με τη θεωρητική τιμή 1’’ 74. Ναι, όμως έτσι το 1’’ 61 του τηλεσκοπίου (Α) έρχεται κοντά στη νευτώνεια θεωρητική τιμή 0’’ 87... Τι κάνουμε τώρα, πείθει αυτό το αποτέλεσμα για «θριαμβευτική επιβεβαίωση του Αϊνστάιν έναντι του Νεύτωνα»; Ο Eddington δεν δημοσίευσε τα αποτελέσματα, δοκίμασε πρώτα την ερμηνεία του σε μια σειρά διαλέξεων, άκουσε ενστάσεις και αμφιβολίες, έκανε τις αναγκαίες βελτιώσεις και, κατόπιν, ετοίμαστε τη θριαμβευτική δημοσίευση.
Όλοι οι ιστορικοί που βρίσκω συμφωνούν ότι αυτή η διπλή αποστολή με αυτά τα αποτελέσματα δεν θα έπρεπε να είχε κηρυχθεί «θριαμβευτική επιβεβαίωση του Αϊνστάιν» αλλά «δεν εξάγεται ασφαλές συμπέρασμα». Μερικοί μάλιστα είναι πολύ αιχμηροί απέναντι στον Eddington και τον κατηγορούν για μαγείρεμα (π.χ. ότι εξαφάνισε τις ενοχλητικές φωτογραφίες από το Πρίντσιπε και παρουσίασε μόνο τις αϊνσταϊνικές, επικαλούμενος συννεφιά), δε νομίζω όμως. Ο Ben Almassi με πείθει ότι εξετάζει ισορροπημένα το γεγονός, κι αυτός όμως λέει ότι ένας πραγματικά ουδέτερος επιστήμονας θα είχε παρουσιάσει τα αποτελέσματα ως «δεν εξάγεται ασφαλές συμπέρασμα».
Ως προς το γενικότερο θέμα: Αυτό που επισημαίνω στην ανάρτηση είναι ότι οι επιστημονικές θεωρίες τείνουν να το τραβάνε... υπερβολικά πολύ μέχρι να πεθάνουν. Με πατσαρίσματα, που λες κι εσύ, με τον «δογματισμό» των επιστημόνων, που λέει κι ο Popper, σαν να έχουν ένστικτο αυτοσυντήρησης. Αποτέλεσμα, ότι ο κανόνας στην επιστήμη είναι πως οι θεωρίες πεθαίνουν σαν τους πολιορκημένους του Μεσολλογίου, επί μακρόν και αμυνόμενες μέχρι τέλους, όχι σαν τον ταϊλανδικό στρατό στον Β’ ΠΠ, που παραδόθηκε στους Ιάπωνες μετά από 1 ώρα μάχης. Ότι η διαψευσιμότητα, έτσι όπως την παρουσίασε ο Popper, είναι μάλλον ιδανικό, ουτοπία, παρά πραγματικότητα. Συμφωνείς μ’ αυτό ή διαφωνείς; Κρίνεις ότι ο κανόνας στην επιστήμη είναι πως οι θεωρίες πεθαίνουν γρήγορα και παστρικά;
ΑπάντησηΔιαγραφήΦυσικά υπάρχει αδράνια και αντίσταση στο καινούριο, είτε λόγω ακαδημαϊκής στενοκεφαλιάς είτε λόγω συμφέροντος, δλδ διατήρησης έδρας, κονδυλίων κλπ..
ΑπάντησηΔιαγραφή... αλλα γενικώς διαφωνώ λολ. Οχι ως προς την ταχύτητα που πεθαίνουν οι θεωρίες αλλα ως προς την αιτία. :)
Καταρχάς με μπερδεύεις μ'αυτή τη "Νευτώνια" απόκλιση. Δεν είμαι καλός στην ιστορία αλλα η σωματιδιακή θεωρία Νεύτωνα για το φώς είναι δύο γενιές πίσω, τσαλαπατήθηκε άγρια απο τα πειράματα του Γιάνγκ και εγκαταλείφτηκε οριστικά πολύ πρίν. Αφού ο Εντικτον είδε απόκλιση μεγαλύτερη απο το εκτιμώμενο σφάλμα η ιστορία τελείωσε, έτσι είχα μάθει εγώ λολ. Δεν καταλαβαίνω πως παρεισφρέει η Νευτώνια θεωρία σ' αυτό το πείραμα. Εκτός αν ήταν και αυτή άλλη μία cockroach theory της εποχής που λέει και Krugman lol. Κοίτα, μπορεί να υπολογίζανε τις προβλέπεις της μόνο ως reference, δεν πιστεύω οτι υπήρχε φυσικός της εποχής που διανοείτο να την θεωρήσει σαν εναλλακτική.
Επι του θέματος, εντάξει, πάντα θές και μερικά ακόμα πειράματα απο τρίτους αφού η καθολική αρχή είναι "εκτιμώμενο σφάλμα" <> "πραγματικό σφάλμα" λολ
Τέλος πάντων, αυτό που συμβαίνει στη φυσική είναι πως σχεδόν πάντα υπάρχει (α) η περίπτωση να έχεις υποτιμήσει τα σφάλματά σου (σύνηθες) γι αυτό το λόγο κάποιοι άλλοι θα πρέπει να επαναλάβουν το πείραμα στο ίδιο μα και σε άλλο setup. (β) η παλιά θεωρία να μπορεί να πατσαριστεί ικανοποιητικά (γ) μιας έπιασε στον ύπνο και ΔΕΝ έχουμε καινούρια θεωρία.
Αν λοιπόν κάνεις ένα πείραμα που καταρρίπτει μια θεωρία φυσικά και δεν αρκεί, θες επιβεβαίωση απο αλλα ανεξάρτητα πειράματα. Αυτό δεν σημαίνει οτι η θεωρία δεν πεθαίνει επι τόπου, είναι δικλίδα ασφαλείας. Τι, άντε τον θάβεις εσύ τον κάθε άνθρωπο με μια λιποθυμία;; Αν επιβεβαιωμένα καταρριφθεί και δεν πατσαρίζεται πάλι δεν πεθαίνει αν δεν υπάρχει αντικαταστάτης. Ζεί σαν ζόμπι μέχρι να βρεθεί η νέα θεωρία.
(έγραψα σεντόνι.. οπότε.. συνεχίζεται..)
Αφού, ρε συ, όλα τα ιστορικά άρθρα που βρήκα για την αποστολή στο Πρίντσιπε αυτό λένε: ο Eddington δήλωσε από την αρχή, εκτροπή 1'' 74 επιβεβαιώνει τον Αϊνστάιν, εκτροπή 0'' 87 επιβεβαιώνει τον Νεύτωνα! (και το θέμα έμενε ανοιχτό σε μηδενική εκτροπή). Με αυτές τις υποθέσεις έγινε η αποστολή, ΟΛΕΣ οι πηγές αυτό λένε! Και τα δίνω τα λινκ στο κείμενο, δεν τα βγάζω απ' το κεφάλι μου. Έχεις άλλες πηγές που λένε διαφορετικά;
ΔιαγραφήΥποτίθεται ότι προσπαθούμε να μιλάμε και λίγο τεκμηριωμένα (λίγο, τέλος πάντων να κρατήσουμε κάποια προσχήματα). Τι να απαντήσω τώρα, αισθάνομαι χαζά.
Άλλο ερώτημα που πάει στο αποκάτω σου σχόλιο: μήπως η εικόνα που έχουμε όλοι μας για την ιστορία της επιστήμης είναι υπεραπλουστευμένη και στρεβλή; Μήπως γίνεται κάτι παρόμοιο και με τη σχολική ιστορία; Μας διδάσκουν, δηλαδή, μια πολύ κομψή αφήγηση, πολύ τακτοποιημένη, η οποία όμως έχει μεγάλη απόσταση και ουσιαστική διαφορά από αυτό που πραγματικά έγινε; Μη βιαστείς να απαντήσεις: την κλασική εικόνα που έχουμε όλοι στο μυαλό μας, αυτήν αμφισβητώ. Ζητώ να κάνεις δουλειά ιστορικού, να ανατρέξεις σε πηγές ή σε ιστορικούς της επιστήμης.
χαχα είδες τι ξερόλες είμαστε εμείς οι εξειδικευμένοι; Ολα τα ξέρουμε :)
ΔιαγραφήΕγώ πάντως δικαιολογούμαι γιατί σε προειδοποίησα κάπου οτι ΔΕΝ είμαι καλός στην ιστορία (της επιστήμης).
Οπότε απολογούμαι, το έχεις ψάξεις αρα έτσι είναι.
Απλά μου χτύπησε, γιατί το απλοϊκό (εννοείται) σχήμα που έχω στο μυαλό μου είναι Θεωρία Νεύτωνα -> θεωρία Huygens -> Θεωρία Maxwell -> Einstein.
Αρα, είτε η θεωρία του Νεύτωνα είχε επανέλθει εκείνη την περίοδο (cockroach theory) ή απλά δεν είχε ποτέ πεθάνει ολοκληρωτικά όπως πίστευα. Και στις δύο περιπτώσεις έχεις δίκιο για την ζιζανία του Εντιγκτον.
Θα το κοιτάξω και αν βρώ άκρη θα επανέλθω.
Επι της ουσίας σαφώς και έχουμε "υπεραπλουστευμένη" εικόνα, αυτό δεν με ενοχλεί. Το "στρεβλή" είναι που με ενοχλεί, και περισσότερο με ενοχλεί αν αναφέρεται στην ιστορία της επιστήμης μια που δεν παίζονται και τίποτα λεφτά...
Οπότε.. μου βάζεις τρικλοποδιά στα πιστεύω μου μ'αυτό που λές λολ
θα προσπαθήσω να ψάξω σε ιστορικές πηγές και να βρώ μερικές περιπτώσεις "ακαριαίου" θανάτου ωστε να σε διαψεύσω. Χμμ...
Λοιπόν Ηλία, άρχισα να διαβάζω λίγο και σταμάτησα.
ΔιαγραφήΔιάβασα πως οταν το 1803 ο Young έκανε το φημισμένο του πείραμα καταρρίπτοντας την κατα Νεύτωνα σωματιδιακή θεωρία μπροστά στα μέλη της βασιλικής ακαδημίας χλευάστηκε τόσο πολυ που βασικά παραιτήθηκε. Μέχρι τον θάνατό του στη Αγγλία δεν τον είχαν σε καμία υπόληψη για αυτές τις "ανοησίες" του περι φωτός, αντιθέτως με τους Γάλλους που τις ενστερνίστηκαν περισσότερο.
Θα μου πείς 1803 με 1916 έχει απόσταση, αλλα τελικά η κατα Νεύτωνα σωματιδιακή θεωρία του φωτός έπαιζε ακόμα ή είχε επανέλθει σαν μια απο τις πιθανές θεωρίες λόγω νέων πειραμάτων πχ του φωτοηλεκτρικού.
Μετά έπεσε το μάτι μου σε ένα άρθρο που έλεγε για ποιό λόγο πολλοί Γερμανοί και Αμερικάνοι φυσικοί ενστερνίστηκαν τον Αϊνστάιν ενω οι περισσότεροι Γάλλοι φυσικοί πχ μέχρι και το ΄50 τον "σνομπάρανε".
Οπότε δεν το ψάχνω παραπέρα, έχεις δίκιο λολ απλά όταν το βλέπει κανείς απο απόσταση μερικοί αιώνες φαίνονται σαν μια στιγμή και οι "περιττές" λεπτομέρειες απαλείφονται. Πιθανώς στρεβλώνονται κι όλας.
.. Τουλάχιστον παλιά αν έλεγες κάτι καινούριο είχες ελπίδα με τις διάφορες σχολές. τώρα με την παγκοσμιοποίηση και την εξάρτηση απο τις δημοσιεύσεις ποιός ξέρει..
Γι' αυτό λέω "σαν τη σχολική ιστορία". Κάτι πολύ πιο τακτοποιημένο, κομψό, γραμμικό, απ' ό,τι έγινε στην πραγματικότητα. Μετά, όσο το σκαλίζεις, τόσο χαλάει η τακτοποιημένη εικόνα.
ΔιαγραφήΕγώ σοκαρίστηκα όταν διάβασα για τις "ακτίνες Ν". Τις ήξερες αυτές; Κι όμως, αρχές 20ου αιώνα θεωρήθηκαν μεγάλη ανακάλυψη, επέζησαν για πολλά χρόνια, και μάλιστα η ύπαρξή τους επιβεβαιώθηκε κι από ανεξάρτητους ερευνητές. Αυτές και οι ακτίνες Χ, οι δύο μεγάλες ανακαλύψεις της εποχής.
Στα θέματα Ιστορίας της Επιστήμης εμπιστεύομαι τον Ιmre Lakatos (το ανέκδοτο με τον πλανήτη p, στο κείμενο). Για να το θέτει έτσι, ότι αυτός είναι ο κανόνας στην επιστημονική πράξη, είμαι σίγουρος ότι το 'χει ψάξει καλά.
(.. συνέχεια σεντονιού ..)
ΑπάντησηΔιαγραφήΓια να σε πείσω, τρία παραδείγματα, δύο παλιά με κατευθείαν εκτέλεση και ένα καινούριο με παραλίγο θεωρία ζόμπι.
Η θεωρία (το μοντέλο του σταφιδόψωμου) του Τόμπσον για το άτομο κατέρρευσε παστρικότατα όταν ο Ράδερφορντ έκανε το πείραμα σκέδασης σωματιδίων α σε φύλλα χρυσού. Ανακάλυψε οτι μερικά σωματίδια α σκεδάζονται πάρα πολύ, σχεδόν προς τα πίσω ας πούμε ενώ τα περισσότερα πολύ λίγο και ό,τι και να κάνεις, όπως και να το ψήσεις το σταφιδόψωμο δεν δικαιολογεί τέτοια αποτελέσματα ούτε μπορείς να επικαλεστείς αβεβαιότητα στις μετρήσεις. Το μοντέλο Τόμπσον πέθανε σε "μια μέρα" και γεννήθηκε η θεωρία Ράδερφοντ : "Thomson is dead, long live Rutherford."
Αλλη διαφορετική περίπτωση είναι η σωματιδιακή θεωρία του φωτός του Νεύτωνα που μου αναφέρεις. Αυτή η θεωρία διαγκωνιζόταν καιρό με την κυματική θεωρία (του αιθέρα) του Huygens. Με το που έγιναν τα πειράματα του Young που έδειξαν οτι το φώς περιθλάται ή συμβάλει (δεν θυμάμαι λολ) η θεωρία του Νεύτωνα τα τίναξε αφήνοντας τον αντίπαλο μόνο στο γήπεδο: "Huygens - Newton 1-0, sudden death for Newton"
Το πείραμα με τα Νετρίνα στον Γκράν Σάσσο. Μετρήσανε πως τα Νετρίνα ταξιδεύουν με μεγαλύτερη ταχύτητα του φωτός. Αν μπορούσε να αποδειχτεί αυτό απο ανεξάρτητες μετρήσεις και με άλλο set up (extraordinary claims need extraordinary proofs lol) τότε ή πρέπει να εγκαταλείψουμε την Ειδική Σχετικότητα ή την αρχή της αιτιότητας. Φυσικά δεν θα κάνουμε τίποτα απο τα δύο, θα ξύσουμε λίγο το κεφάλι μας, θα συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε την θεωρία ζόμπι, σιγά σιγά θα βρίσκουμε και άλλες τρύπες, και άλλες, μέχρι κάποιος Αϊνστάιν να έρθει με μια καινούρια θεωρία και κάποιος Εντιγκτον να την περάσει απο το βάσανο του πειράματος. Μέχρι τότε "let's praise the zombie theory" τι άλλο να κάνεις;
Τώρα τί συμβαίνει συχνότερα; Τα ζόμπι, δεν τίθεται θέμα. Ειδικά τα παλιότερα χρόνια πιανόμασταν στον ύπνο συνεχώς οπότε δεν υπήρχε μια νέα ικανοποιητική θεωρία, και στη βιάση τους απάνω οι Φυσικοί ανάπτυσσαν μερικές εκατοντάδες μη ικανοποιητικές οπότε το ζόμπι ζούσε για καιρό. Και ήθελε χρόνο και κόπο και πολλά και έξυπνα πειράματα ωστε να νικήσει η καλύτερη απο τις νέες θεωρίες και να θαφτεί το ζόμπι μια και καλή.
Σήμερα μοιάζει να είναι το πρόβλημα τελείως διαφορετικό απο τις παλιές ηρωικές εποχές. Εχεις ακούσει για τον ξεμωραμένο παππού; το ίδιο έχει πάθει και η φυσική. Αρχίζει και γίνεται .. κοινωνιολογία ή οικονομικά λολ Διάβασε το βιβλίο του feynman "the Character of Physical Law" μετά μπορείς να διαβάσεις λίγο για το πιό καινούριο ξεμώραμα, την M-theory που τίθεται θέμα αν είναι καν falsifiable.. Ζούμε σε σπουδαίους καιρούς :)
Νομίζω ότι αυτό που υπονοείται όταν ο Ηλίας αναφέρεται σε θεωρία του Νεύτωνα, είναι η γενικότερη νευτώνεια, κλασσική φυσική, που περιλαμβάνει είτε σωματιδιακές είτε κυματικές απόψεις για τη φύση του φωτός. Υπάρχει και το κλασσικό πείραμα των Michelson-Morley που *εκ των υστέρων* εμφανίζεται ως κρίσιμο πείραμα μεταξύ της κλασσικής και της νεώτερης φυσικής. Σχεδιάστηκε για την επιβεβαίωση της ύπαρξης του αιθέρα, ο οποίος *εκ των υστέρων* φαίνεται σαν ad hoc, αυθαίρετη προσθήκη στο κλασσική ηλεκτρομαγνητιή θεωρία. Όμως μεσολάβησαν 18 χρόνια μέχρι την ειδική θεωρία της σχετικότητας που παρουσίασε την ερμηνεία της νέας φυσικής. Η αφήγηση περί πειραμάτων ή παρατηρήσεων που μπορούν να αποφασίσουν υπέρ της μίας ή της άλλης θεωρίας ή σωστότερα Παραείγματος κατά Kuhn, αν εξεταστεί ιστορικά, είναι σχηματική, μόνο αναδρομικά εμφανίζονται ως τέτοια. Γιατί ο διαχωρισμός μεταξύ θεωρίας και ουδέτερου πειράματος δεν είναι τόσο σαφής: κάθε πείραμα εγκολπώνει θεωρητικές παραδοχές, αν μη τι άλλο του σκληρού πυρήνα της θεωρίας, στη συγκεκριμένη περίπτωση π.χ. τις χωροχρονικές παραδοχές. Κοινώς, ιστορικά, πορευόμαστε με ό,τι έχουμε μέχρι να σκάσει το νέο μοντέλο που θα εξηγεί τις ανωμαλίες.
ΔιαγραφήΤο παράδειγμα που δίνει ο Lakatos δεν είναι καθόλου τυχαίο, αφού περιγράφει πραγματικά γεγονότα. Συγκεκριμένα περιγράφει την ανακάλυψη του Ποσειδώνα μετά από την πρόβλεψη της ύπαρξής του από τον Le Verrier και τον Bouvard επειδή ο τελευταίος είχε παρατηρήσει διαταραχές στην τροχιά του Ουρανού. Ταυτόχρονα περιγράφει και την αποτυχία ανακάλυψης του πλανήτη Vulcan από τον Le Verrier μετά από παρόμοιες αποκλίσεις που παρατηρήθηκαν στην τροχιά του Ερμή, που σήμερα γνωρίζουμε ότι οφείλονται στην Γενική Σχετικότητα. Και το θέμα αυτό, της τροχιάς του Ερμή, έληξε σχετικά πρόσφατα, γιατί η αβεβαιότητα που υπήρχε πάντα στον υπολογισμό του μεγέθους της μετάπτωσης ήταν συνδεδεμένη με το πόσο σφαιρικός είναι ο Ήλιος, πράγμα που ήταν αρκετά δύσκολο να μετρηθεί μέχρι που αναπτύχθηκαν οι μέθοδοι της ηλιοσεισμολογίας. Φυσικά το ότι οριστική απάντηση δόθηκε πριν 20 χρόνια περίπου (αν θυμάμαι καλά) δεν σημαίνει ότι υπήρχαν αμφιβολίες για την Γενική Σχετικότητα ή τουλάχιστον δεν σημαίνει ότι υπήρχαν περισσότερες ή λιγότερες αμφιβολίες, αφού την ορθότητα της θεωρίας την υποδείκνυαν ένα σωρό ακόμα φαινόμενα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι ο Eddington που αναφέρεις είναι πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση. Γιατί μπορεί να έπαιξε έναν ρόλο στην περίπτωση της Γενικής Σχετικότητας, έπαιξε όμως τον εντελώς ανάποδο ρόλο στην περίπτωση των αστέρων νετρονίων και των μελανών οπών, όπου το ειδικό του βάρος έναντι του Chandrasekhar, πήγε την αστροφυσική πολλά χρόνια πίσω. Φυσικά όμως, ακόμα και αυτός δεν θα μπορούσε να σταματήσει την εξέλιξη των πραγμάτων και να επιβάλει ένα κακό μοντέλο για πάντα, όπως και δεν έγινε τελικά στην τελευταία περίπτωση.
Η ουσία είναι ότι μια θεωρία ποτέ δεν επιβεβαιώνεται ή σκοτώνετε με ένα πείραμα ή μία παρατήρηση ή το ειδικό βάρος ενός ανθρώπου. Υπάρχει πάντα μια σύγκλιση πραγμάτων που υποδεικνύουν την ορθότητα μιας θεωρίας.
A Massive Pulsar in a Compact Relativistic Binary
ΔιαγραφήMany physically motivated extensions to general relativity (GR) predict substantial deviations in the properties of spacetime surrounding massive neutron stars. We report the measurement of a 2.01 ± 0.04 solar mass (Mο) pulsar in a 2.46-hour orbit with a 0.172 ± 0.003 Mο white dwarf. The high pulsar mass and the compact orbit make this system a sensitive laboratory of a previously untested strong-field gravity regime. Thus far, the observed orbital decay agrees with GR, supporting its validity even for the extreme conditions present in the system. The resulting constraints on deviations support the use of GR-based templates for ground-based gravitational wave detectors. Additionally, the system strengthens recent constraints on the properties of dense matter and provides insight to binary stellar astrophysics and pulsar recycling.
Πιτσιρικάς ήθελα να γίνω αστροφυσικός. Διάβαζα τότε ανελλιπώς το Περισκόπιο. Στην πορεία, τα 'φερε αλλιώς η ζωή. Έμπλεξα με εργολάβους κι αντιδημάρχους. Και παρόλο που δεν έπαψα να έχω επαφές με πανεπιστήμια, τώρα το σκέφτομαι διαφορετικά. Τώρα με ενδιαφέρουν τα θέματα που έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο. Φοβάμαι ότι οι εργολάβοι μου κάψαν τον εγκέφαλο ανεπιστρεπτί.
ΔιαγραφήVagelford, δες λίγο, αν θες, αυτό το κείμενο, και πες μου αν έχεις σκέψεις, παρατηρήσεις, οτιδήποτε (δεν είναι υποχρεωτικό, αν έχεις κέφι και χρόνο)