Κριτικοί Υφαντουργίας

Εν αρχή ην ο Philip Dick. Μετά ήρθαν οι κριτικοί λογοτεχνίας να αναλύσουν το έργο του.

Και έγραψαν πολλά και διάφορα...

Λίγοι έχουν κακοπάθει τόσο στα χέρια αυτών των επαγγελματιών της εμπάθειας, αυτών των πρεσβευτών του ελιτισμού, όσο ο συγγραφέας του VALIS. Κατά καιρούς έχει χρεωθεί την ταμπέλα του αιρετικού, του πανθεϊστή, της ιδιοφυΐας, του παράφρονα, του πολιτικοποιημένου, του θρησκευόμενου, του άθεου, του μαρξιστή κ.α. Όλοι τους (ή, τουλάχιστον, όλοι όσοι έχω διαβάσει εγώ) είναι εξοπλισμένοι και με ένα καλούπι μία σχολή σκέψης που κόβει και ράβει τον πολύπλευρο αυτόν συγγραφέα στα μέτρα κάποιας ακαδημαϊκής θεωρίας.

O Peter Fitting (Πανεπιστήμιο του Τορόντο) υπήρξε ένας από αυτούς τους κριτικούς. Στο δοκίμιό του Ubik: The Deconstruction of the Bourgeois SF (1975), αναλαμβάνει το έργο να μετατρέψει τον Philip Dick σε κάτι εύκολα εξηγήσιμο. Αφήνω στον αναγνώστη να κρίνει κατά πόσο τα μυθιστορήματα του Dick "ανατρέπουν την παραδοσιακή δομή του μικροαστικού [bourgeois] μυθιστορήματος ΕΦ και την ιδεολογική υποστήριξή του στο καπιταλιστικό σύστημα". Θυμίζω απλώς το παράπονο του Dick, ότι οι κριτικοί λογοτεχνίας βλέπουν πράγματα στα έργα του που δεν υπάρχουν, και του χρεώνω τρία θανάσιμα αμαρτήματα:

1) Είναι μονόπλευρος. Λένε για τον Καφάβη ότι είναι αδύνατο να ερμηνεύσεις τα ποιήματά του αν επικεντρωθείς μόνο στην ιστορία ως πηγή έμπνευσής του και αμελήσεις τον ερωτισμό -όπως και το αντίστροφο. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τον Philip Dick: για να τον ερμηνεύσεις, θα πρέπει να λάβεις υπ' όψη σου και την ιδιοφυΐα του, και την παράνοιά του, και τη μαρξιστικότητά του, και τη θρησκευτικότητά του, όλα. Θα πρέπει να τον συλλάβεις ως μία πολύπλευρη προσωπικότητα που εμπεριέχει όλα τα παραπάνω και πολλά άλλα, όσο κι αν δε σου αρέσουν κάποια απ' αυτά.

2) Διυλίζει τον κώνωπα. Όλοι αυτοί οι κριτικοί λογοτεχνίας που δεν έχουν γράψει ποτέ τους μυθιστορήματα, δείχνουν άπειρη σοβαρότητα στις αναλύσεις τους. Είναι σαν να θεωρούν πως ο συγγραφέας έγραφε την ίδια την Αγία Γραφή. Ψειρίζουν τα βιβλία σαν να επρόκειτο για μαθηματικά θεωρήματα και κολλάνε σε λεπτομέρειες, όπως χαρακτηριστικά κάνει ο Fitting με το τελευταίο κεφαλαιάκι του Ubik ή με τα διαφημιστικά επιγράμματα στις αρχές των κεφαλαίων.
Ένας συγγραφέας όμως, προσθέτει διάφορα στοιχεία στο έργο του έτσι, από καπρίτσιο, ή από την έμπνευση της στιγμής. Βάζει πρόσωπα, γεγονότα, γυρίσματα και ανατροπές της πλοκής χωρίς να το σκεφτεί ιδιαίτερα, καμιά φορά μόνο και μόνο από σκανταλιάρικη διάθεση -κάτι που έκανε και απολάμβανε ο Dick. Όταν ο κριτικός δεν μπορεί να το πιάσει αυτό λόγω της αγωνίας του να αποδείξει ότι "το σπρέι Ούμπικ λειτουργεί ως το καθολικό ισοδύναμο του Μαρξ", τότε η ψυχή του θα καίγεται αιωνίως στις φλόγες της κολάσεως γιατί υποπίπτει στο μέγιστο των αμαρτημάτων:

3) Δεν έχει χιούμορ. Κάτι που τον καθιστά αναρμόδιο να αναλύσει ένα έργο σαν το Ubik.

Οι παραδοσιακοί υφαντουργοί της Ανατολής έλεγαν ότι κάθε χειροποίητο χαλί οφείλει οπωσδήποτε να έχει ένα τουλάχιστον σφάλμα, γιατί τέλειος είναι μόνο ο Αλλάχ. Οι κριτικοί λογοτεχνίας εξετάζουν τα έργα του Philip Dick και τα ερμηνεύουν ολοσχερώς και λυσιτελώς. Δεν κρατάνε καμία επιφύλαξη, έχουν την απάντηση για κάθε συγγραφική πτυχή αυτού του τόσο αντιφατικού ανθρώπου. Ούτε καν υιοθετούνε μία μετρημένη στάση, να κάνουν ορισμένες παρατηρήσεις και να αφήσουν περιθώριο για ενδεχόμενα λάθη -όχι• η δική τους σχολή σκέψης κατέχει την απόλυτη ερμηνευτική αλήθεια.
Πιστεύω πως θα πρέπει να διδαχθούν κάτι από τη σοφία των παλαιών τεχνιτών του χαλιού. Προτείνω να κλείνουν τα άρθρα τους με την παρατήρηση: "Η παραπάνω κριτική έχει ένα τουλάχιστον σφάλμα, γιατί τέλειος είναι μόνο ο Αλλάχ".