Mystery Cart

Πάντα μου άρεσε η έκφραση: μυστήριο κάρο. Σε άλλες εποχές πρέπει να φοριόταν πολύ, σήμερα όμως είναι ουσιαστικά μουσιακή, βρίσκω όλο κι όλο 4 αποτελέσματα στο Google. Αρκετές φορές έχω διστάσει να την πω, αμφιβάλλοντας αν θα την ξέρει ο συνομιλητής μου, ενώ διασκεδάζω με τη σκέψη ενός ξένου, π.χ. Αμερικάνου, που θα προσπαθεί να κατανοήσει το «mystery cart». Η φράση εκφέρεται αργόσυρτα, με θαυμαστικό, αποσιωπητικά, επικεντρωμένη στο –στή– του μυστηρίου, με άλμα που ξεκινά από ένα αρχικό «Ρε» και με διάφορα συνοδευτικά μπαχαρικά, κάπως έτσι: «Ρε, μυστήριο κάρο που είσαι!... (αδερφάκι μου, μάνα μου, δικέ μου κ.λπ.)». Ξεκίνησε προφανώς από τους παλιούς καραγωγείς, όταν πάσχιζαν να καταλάβουν ποιο πρόβλημα έχει το όχημά τους και αρνείται να συμμορφωθεί προς τας υποδείξεις, κάποτε όμως έβγαλε διαβατήριο και πέρασε στην επικράτεια της καθημερινής συνομιλίας, φορτωμένη με το στάτους της μεταφοράς. Πολύ κομψό αυτό, να γεννά μεταφορές ένα μεταφορικό μέσο.

(Μικρή παρένθεση: τα παλιά κάρα είχαν ολόκληρη τεχνολογία επάνω τους, μην τα σνομπάρετε. Χρειάζονταν σούστες κι αμορτισέρ για να απορροφούν τους κραδασμούς, φρένο ικανό να σταματά τον αλογίσιο κινητήρα τους, ακόμα και κάποιο στοιχειώδες διαφορικό για να στρίβουν).

Ένα τέτοιο μυστήριο κάρο λοιπόν είναι και η ευτυχία. Δεν ακολουθεί εύκολα κανόνες. Συνήθως είναι πτητική, εξατμίζεται μετά από λίγο κι αφήνει ξωπίσω της μια τρύπα, παρόμοια μ’ αυτή του Κούβελα στη Θεσσαλονίκη (η Μπίλι Χόλιντει θα έλεγε ότι η ευτυχία είναι ένα φευγαλέο αγρίμι, προτιμώ όμως να τη σκέφτομαι με όρους κάρου, είναι πιο ακίνδυνο από τα αγρίμια). Μπορεί να την πετύχεις εκεί που δεν το φαντάζεσαι, εκεί που δεν προβλέπεται από κανένα συμβόλαιο. Άλλες φορές πάλι, μπορεί να έχεις κάνει όλα όσα οφείλεις, κι όμως στο φινάλε να ανακαλύψεις την απουσία της. Σ’ αυτήν την περίπτωση, παίρνεις το Βιβλίο Οδηγιών της ζωής, το ανοίγεις στο κεφάλαιο Troubleshooting κι αρχίζεις να εφαρμόζεις ένα-ένα τα επισκευαστικά βήματα του αλγορίθμου: «Ελέγξτε το εξάρτημα Χρήματα και σε περίπτωση βλάβης, γίνετε μεγαλοπρομηθευτής του ελληνικού Δημοσίου. Αν λειτουργεί σωστά, τότε ελέγξτε το εξάρτημα Έρωτας και σε περίπτωση βλάβης, κοιταχτήτε στον καθρέφτη ή κάντε την αυτοκριτική σας. Αν κι αυτό λειτουργεί σωστά, τότε προχωρήστε στο εξάρτημα Κοινωνικές Επαφές κ.λπ.». Δοκιμάζεις να κάνεις μόνος σου, όσο μπορείς δηλαδή, την επισκευή, το κάρο όμως συνεχίζει να παραμένει Ελευσίνιο Μυστήριο. Επιχειρείς να επικοινωνήσεις με τον Κατασκευαστή, παίρνεις όμως μόνιμα την απάντηση: «Είστε σε γραμμή προτεραιότητας. Παρακαλούμε, μην κλείσετε αν δεν ακούσετε σήμα κατειλημμένου». Μένεις με μια γεύση τρικυμίας στα χείλη και με μια αίσθηση προδοσίας στην καρδιά, νιώθεις σαν κάποιος να σε εξαπάτησε, σαν να υπέγραψες κάποτε ένα συμβόλαιο και να σε ρίξαν, ενώ εσύ από τη μεριά σου έκανες τα δέοντα. Πού είναι η ευτυχία που σου υποσχέθηκαν; (ποιος; πότε;). Γιατί το μαραφέτι δε λειτουργεί σωστά; Μήπως ήρθε κάποιος κι έκανε δολιοφθορές; Μήπως αυτός ο κάποιος ήταν... η βουλευτής Γκάμπριελ Γκίφορντς;

Το πρόσφατο μακελειό στην Αριζόνα με αγγίζει προσωπικά για δύο λόγους. Ο ένας είναι ότι κάποτε έζησα εκεί, στη συγκεκριμένη πόλη, και μάλιστα σχετικά κοντά στο σημείο που ο Τζάρεντ Λι Λάφνερ άνοιξε πυρ, σκότωσε έξι ανθρώπους και τραυμάτισε άλλους δεκατρείς. Κοιτούσα τις δορυφορικές φωτογραφίες στο Bing και προσπαθούσα να καταλάβω αν ποτέ πήγα στο συγκεκριμένο Safeway που έγινε το κακό.

Ο άλλος λόγος είναι ότι ο αγαπημένος συγγραφέας του δράστη ήταν ο Φίλιπ Ντικ.

Δε μου αρέσει αυτό. Θα ήθελα η πραγματικότητα να ήταν διαφορετική. Θα ήθελα να διάβαζα, για παράδειγμα, ότι τον είχε πορώσει η ρητορική της Σάρα Πέιλιν, οπότε ο τύπος αποφάσισε να καθαρίσει τις ΗΠΑ από τα μιάσματα. Θα ήταν πολύ πιο κινηματογραφικά σωστό, κι αν ήμουν σκηνοθέτης, τέτοιο κίνητρο θα έβαζα πίσω από μία απόπειρα πολιτικής δολοφονίας. Η ζωή όμως δεν είναι κινηματογράφος κι αυτό που διάβασα τελικά, θα είχε απορριφθεί από κάθε σοβαρό παραγωγό του Χόλιγουντ: μια οικογένεια με ιστορικό μανιοκατάθλιψης, ένας ήσυχος και αρκετά φυσιολογικός έφηβος, θα μπορούσε ίσως να είχε γίνει σαξοφωνίστας, έκανε ένα πέρασμα από τα ναρκωτικά, άρχισε να δραπετεύει από την πραγματικότητα, ζούσε στα όνειρά του, ζούσε στο ίντερνετ, στο θολωμένο του μυαλό έμπλεκε θεωρίες συνομωσίας συν υπαρξιακά ερωτήματα συν μαθηματικά συν κι εγώ δεν ξέρω τι άλλο και κάπου στην πορεία αποφάσισε ότι έχει παγιδευτεί μέσα στον κόσμο του Πάλμερ Έλντριτς. Αυτός κι αν ήταν mystery cart...

Παρόλο που ένας άνθρωπος δε χαρακτηρίζεται από τις λογοτεχνικές και καλιτεχνικές του προτιμήσεις (οι αξιωματικοί των Ναζί που άκουγαν Μπαχ κ.λπ.), ούτε το αντίστροφο φυσικά, καταλαβαίνω ότι πέφτει μια σκιά πάνω στον συγγραφέα και, κατά δεύτερο λόγο, στους φαν του, όταν διαβάζω στη Washington Post: «Loughner's favorite writer was Philip K. Dick, whose science-fiction tales travel a mystical path in which omnipotent governments and businesses are the bad guys and the average man is often lost in an identity-shattering swirl of paranoia, schizophrenia and questions about whether the universe and the individual are real or part of some vast conspiracy». Αισθάνομαι λοιπόν την ανάγκη να ξανατονίσω δυο πράγματα για τον ίδιο τον Ντικ και για όλους εμάς, τα μυστήρια κάρα που επιμένουμε να επιστρέφουμε ξανά και ξανά στα βιβλία του:

Πολλά μπορείς να καταλογίσεις στον συγγραφέα και άνθρωπο Φίλιπ Ντικ. Πάρα πολλά. Διάφορα βιβλία του δεν είναι καλογραμμένα, ο ίδιος πέρασε από την παράνοια, από τα ναρκωτικά, υπήρξε βίαιος απέναντι στην τρίτη του σύζυγο (κι αυτή όμως υπήρξε βίαιη απέναντί του), έπαιξε με άφθονες θεωρίες συνομωσίας και μεταφυσικές ιδέες, σε κάποιες στιγμές κόντεψε να τις πιστέψει κιόλας, για λίγο έγινε καρφί του FBI (ακόμα χειρότερο: νόμιζε πως έγινε καρφί του FBI), διέλυσε τη ζωή του... ήταν μυστήριο κάρο. Όμως ποτέ δεν έπαψε να αγανακτεί με τον πόνο των μικρών ανθρώπων, ακόμα και στις στιγμές της πιο μεγάλης του παράνοιας ή δυστυχίας. Επαναστάτησε κατά της πραγματικότητας όμως, με τα δικά του λόγια: «ποτέ δεν την αποδέχτηκα, η πραγματικότητα δεν ανταποκρίνεται στις αξίες μου». Και η μεγαλύτερή του αξία υπήρξε πάντα η ενσυναίσθηση, το να μπορείς να βάζεις τον εαυτό σου στη θέση του άλλου. Ήταν τόσο κεντρική αυτή η στάση για την ίδια τη ζωή του, ώστε την έκανε ορισμό του ανθρώπου, θεμελιώδη ιδιότητα που διαχωρίζει τον αληθινό άνθρωπο από το ανθρωπόμορφο ον. Υπήρχε όμως και κάτι ακόμα.

Ο Ντικ είχε χιούμορ. Και μάλιστα με την πιο επαναστατική σημασία της λέξης: μπορούσε να γελά με τον εαυτό του, να μην τον παίρνει και πολύ στα σοβαρά. Στο έντονα αυτοβιογραφικό VALIS περιγράφει κάποιες από τις μεταφυσικές εμπειρίες που έζησε, όταν ήρθε σε επαφή με τον Θεό ή με κάτι που είχε τις ιδιότητες του Θεού ή με το εαυτό του από το μέλλον ή με τη νεκρή αδερφή του ή με μια εξωγήινη φυλή εξελιγμένων όντων ή με έναν εξωγήινο δορυφόρο σε τροχιά ή έγινε στόχος τηλεπαθητικών πειραμάτων από τους Σοβιετικούς – ή, πολύ απλά, ήταν θεότρελος. Γι’ αυτό όμως δεν έγινε προφήτης, δεν ξεκίνησε κάποια λατρεία γύρω από το πρόσωπό του. Όλοι οι προφήτες, αρχαίοι ή σύγχρονοι, πλούσιοι ή φτωχοί, παίρναν πολύ στα σοβαρά τον εαυτό τους και την αποστολή που τους ανατέθηκε. Ο Ντικ όμως διατήρησε την ικανότητα να κοροϊδεύει τον εαυτό του, να αμφιβάλλει ακόμα και για τα ιερά & όσιά του. Και πάλεψε πολύ για να το καταφέρει. Κράτησε τη ζωή του – ταξιδεύοντας ανάμεσα σε κίτρινα πεύκα.

Ευτυχώς που ο Λάφνερ τουλάχιστον διάβαζε Φίλιπ Ντικ. Αν δεν έκανε κι αυτό, σήμερα θα είχε δολοφονήσει τη μισή Αριζόνα.