Χρειάζεσαι Χρυσό Για Να Πάρεις Χρυσό

Δύο κατηγορίες ταινιών Επιστημονικής Φαντασίας έχουν γυριστεί μέχρι σήμερα:
1) Το 2001: Οδύσσεια Του Διαστήματος των Kubrick & Clarke
2) Όλες οι υπόλοιπες.

Ας ξεκινήσουμε όμως με κάποιες σκέψεις βιολογίας:
Τι είναι η ζωή; Ποιος είναι αυτός ο παράγοντας που οργανώνει κάποια μόρια και τα καθιστά ικανά να αναπτύσσουν μηχανισμούς κίνησης, κωδικοποίησης, αναπαραγωγής, μεταβολισμού; Ποια η ουσιαστική διαφορά ενός ζωντανού οργανισμού από μία μηχανή; Πάνω σ’ αυτά τα ερωτήματα, είχε δώσει μία διάλεξη με τίτλο "Το Ζωντανό Σύστημα: Η Αιτιοκρατία Στρωματοποιημένη" στα τέλη της δεκαετίας του ’60 ο δρ. Paul Weiss (ένας σπουδαίος βιολόγος του προηγούμενου αιώνα) – ας είναι καλά οι εκδόσεις Χατζηνικολή που κυκλοφόρησαν πολλά αξιόλογα βιβλία. Οι σκέψεις που ακολουθούν είναι επηρεασμένες από αυτήν.

Δύο είναι τα βασικά γνωρίσματα της ζωής. Κατ’ αρχήν, η ιεραρχία. Οι ζωντανοί οργανισμοί αποτελούνται από ομάδες που αναλύονται σε υποομάδες μιας χαμηλότερης τάξης, που κι αυτές με τη σειρά τους αναλύονται σε άλλες υποομάδες κ.ο.κ. Το δεύτερό τους χαρακτηριστικό είναι η συστημική οργάνωση. Το σύστημα, ως σύγχρονη μαθηματική σύλληψη, είναι ένα σύμπλεγμα μονάδων οι οποίες έχουν τέτοιας φύσης αλληλεξάρτηση μεταξύ τους ώστε καμία από αυτές δεν μπορεί να λειτουργήσει απομονωμένη, αυτόνομη – άσχετα αν εμείς, με μία πράξη νοητικής αφαίρεσης, τη συλλαμβάνουμε ως τέτοια. Παράδειγμα, η αυτοστηριζόμενη αψίδα:

Μία κατασκευή που μπορεί να υπάρξει ή ως ακέραιο σύνολο ή καθόλου. Δεν αναλύεται σε κλάσματα.

Το άλλο χαρακτηριστικό του συστήματος έχει να κάνει με τον τρόπο μελέτης του. Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε τις ιδιότητές του αναλύοντάς το σε υποσυστήματα χαμηλότερης τάξης και εξετάζοντας αυτά. Αν κάνουμε κάτι τέτοιο θα δούμε να μας παρουσιάζονται αστρονομικά μεγάλες δυνατότητες δράσης, ασύλληπτοι αριθμοί πιθανών επιλογών, και θα είναι αδύνατο να βγάλουμε από αυτές οποιοδήποτε συμπέρασμα για τη συμπεριφορά του συνόλου. Στα έμβια συστήματα το μέρος δεν καθορίζει το όλον, η κληρονομιά του Δημοκρίτου καταρρέει εδώ.
Αυτό που γίνεται είναι ότι το όλον επιβάλλει περιορισμούς τάξης στους βαθμούς ελευθερίας των μερών και έτσι διατηρεί τη μορφική του συνέχεια. Για παράδειγμα, ένα μπαλέτο είναι σύστημα• ο κάθε χορευτής έχει τεράστιο πλήθος δυνατοτήτων ανά πάσα στιγμή, όμως χωρίς να είναι ρομποτικά προγραμματισμένος επιλέγει από όλες αυτές μία μόνο, πάνω στη βάση της αρχικής χορογραφίας.
Όλοι οι έμβιοι οργανισμοί είναι συστήματα και κάθε ένας αποτελεί μία ασέβεια προς τον Αβδηρίτη.

Τα αναφέρω όλα αυτά για να φτάσω στο συμπέρασμα που καταλήγει ο καθηγητής Weiss μετά από δεκαετίες ερευνών: "σύστημα γεννά το σύστημα"• κάτι που θυμίζει το παλιό αλχημιστικό ρητό: "χρειάζεσαι χρυσό για να πάρεις χρυσό". Η αυτοστηριζόμενη αψίδα, για παράδειγμα, μπορεί να κατασκευαστεί μόνο με τη μεσολάβηση ενός άλλου συστήματος, του ανθρώπου. Δεν μπορεί να προκύψει από φυσικές μετατοπίσεις και τυχαίες διεργασίες. Αν έχετε ποτέ την τύχη να επισκεφτείτε το Γκραν Κάνυον και να ανακαλύψετε, στις επιβλητικές πτυχές του, κάποιον πέτρινο σχηματισμό αυτοστηριζόμενο, θα ξέρετε ότι δεν είναι έργο της φύσης αλλά των Ινδιάνων που έζησαν εκεί – Ανασάζι, Χόπι, Ντινέ (αυτούς τους τελευταίους, οι Ισπανοί κατακτητές τους βάφτισαν "Ναβάχο". Είναι της μόδας τώρα τελευταία στη χώρα μας να βγαίνουν θεωρίες που ερμηνεύουν το όνομά τους από το "Ναυαγοί"). Ή, ένα άλλο παράδειγμα, η σύνθεση των μακρομορίων (πρωτεΐνες, φωσφολιπίδια κ.λπ.) που χρησιμεύουν ως δομικά υλικά του κυττάρου. Λέει ο Paul Weiss: "Η συνένωση απλών συστατικών σε πολύπλοκα μακρομόρια απαιτεί πάντα την παρουσία ενός έτοιμου προτύπου του προϊόντος ή οπωσδήποτε ενός περιγράμματος με τον ίδιο βαθμό εξειδίκευσης"• δεν έχουμε δηλαδή μερικά απλούστερα που αθροιζόμενα γεννούν ένα συνθετότερο, αλλά την αρχική παρουσία ενός σύνθετου που χρησιμεύει ως οδηγός για την αναπαραγωγή του προϊόντος.

Κάτι παρόμοιο που κάνει και ο μαύρος μονόλιθος στο 2001: Οδύσσεια του Διαστήματος, των Kubrick & Clarke! Το blog πουλά (σχεδόν) αποκλειστικά Philip Dick, όμως πάντα υποκλίνεται μπροστά στην καλή Επιστημονική Φαντασία. Η συγκεκριμένη ταινία (εδώ μία χαριτωμένη επεξήγησή της) έρχεται να πατήσει πάνω σ’ ένα κενό της δαρβινικής θεωρίας, ότι μετά από περιόδους παγετώνων η εξέλιξη μοιάζει να προχωρεί με άλματα, όχι με μικρά δοκιμαστικά βηματάκια αμέτρητων μεταλλάξεων. Το είχε επισημάνει και ο ίδιος ο Δαρβίνος στην Καταγωγή των Ειδών, προβλέποντας τη μελλοντική ανακάλυψη πολλών ενδιάμεσων σκελετών που θα γεφύρωναν τα εξελικτικά κενά. Μέχρι σήμερα δεν έχουν ανακαλυφθεί οι χαμένοι σκελετοί γι’ αυτό και η δαρβινική θεωρία παραμένει θεωρία.
Τι μπορεί να ευθύνεται γι’ αυτά τα άλματα της εξέλιξης; – και ειδικά για τη Νέα Τάξη Πραγμάτων που προέκυψε όταν ο πίθηκος άρχισε να χρησιμοποιεί εργαλεία; (αλλά και για την μελλοντική αλλαγή που θα προκύψει όταν ο Homo Sapiens μεταβληθεί σε Homo Starchild). Δεν ξέρουμε, ούτε είναι ανάγκη να το αιτιολογήσουμε με θεϊκές επεμβάσεις. Αλλά ούτε και ο μαύρος μονόλιθος των Kubrick & Clarke λέει πολλά πράγματα• οι εμπνευστές του δε μας δίνουν κανένα στοιχείο γι’ αυτόν, τίποτα απολύτως. Ακόμα και η λέξη "εξωγήινοι" ακούγεται φτωχή μπροστά στο μεγαλείο και στο μυστήριο της ταινίας, και οι Κ&C ήταν πολύ έξυπνοι ώστε να μη μας πλασάρουν μία άψογα συγκροτημένη υπόθεση. Πάντως, τόσο αυτοί όσο και ο δρ. Weiss τονίζουν το ίδιο σημείο: ότι χρειάζεται με κάποιον τρόπο να προϋπάρχει το μελλοντικό αποτέλεσμα για να γίνει το καθοριστικό άλμα.