Αφιέρωμα Στον Φίλιπ Κ. Ντικ

Μια φορά κι έναν καιρό, όσοι αγαπούσαμε την Επιστημονική Φαντασία στιγματιζόμασταν ως ‘παράξενοι’, ‘φευγάτοι’, ‘αλλοπρόσαλλοι’ κ.λπ. Ήταν εκείνα τα χρόνια που χρησιμοποιούσαμε δραχμές και που η τηλεόραση είχε μόνο δύο κανάλια, κι αυτά κρατικά.

Σήμερα, στην Ελλάδα του ευρώ και των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών, η Ελευθεροτυπία κάνει αφιέρωμα στον Φίλιπ Κ. Ντικ – η Βιβλιοθήκη, για την ακρίβεια, το βιβλιοφιλικό ένθετο που μοιράζεται μαζί με την εφημερίδα κάθε Παρασκευή.
Η επιμέλεια είναι της Κατερίνας Σχινά κι ο αναγνώστης θα βρει: μία γενική παρουσίαση από τον (αγαπημένο) Μάκη Πανώριο για τον άνθρωπο και το έργο του, ένα κείμενο του Stanislaw Lem, μία επιλεκτική εργογραφία και, τέλος, τη γνωστή εισαγωγή που έγραψε ο ίδιος ο Ντικ για τον ‘Χρυσαφένιο Άντρα’ – ή μάλλον ένα εκτενές απόσπασμά της.

Όλα καλά μέχρι εδώ. Πάμε τώρα στα δυσάρεστα.

Το πταίσμα είναι ότι κάποιες αποδόσεις έργων του Ντικ στα ελληνικά είναι τόσο εσφαλμένες που βγάζουν μάτι. Μικρό το κακό που το Ubik απέκτησε γαλλική φινέτσα και έγινε Ουμπίκ• δε θα μαλώσουμε και για το The Ganymede Takeover που αντιστράφηκε και έγινε Η κατάληψη του Γανυμήδη, ακόμα και τη Μεταμόρφωση του Τίμοθι Άρτσερ την καταπίνουμε, η λέξη transmigration είναι αρκετά εξεζητημένη, πού να ανοίγεις τώρα λεξικά να βρεις την ερμηνεία της… Άραγε όμως τι καταλαβαίνει ο αναγνώστης από αυτό το: Ονειρεύονται τα ηλεκτρονικά ανδροειδή πρόβατα; Και ποιος εγκληματίας απέδωσε το Radio Free Albemuth ως Η Άλμπεμαθ ελεύθερη από συχνότητες;
Λεπτομέρειες ίσως, βρωμάνε όμως από την προχειρότητα και την τσαπατσουλιά που χαρακτηρίζει ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού δημοσιογραφικού κλάδου.

Το πλημμέλημα είναι πως η σύντομη βιογραφία του Πανώριου για τον Φίλιπ Ντικ ΒΡΙΘΕΙ λαθών. Για την ακρίβεια, είναι περισσότερα τα λάθη και οι ανακρίβειες παρά τα σωστά! Ενδεικτικά: ο Ντικ ουδέποτε «άνοιξε κατάστημα δίσκων» αλλά δούλεψε υπάλληλος (ποτέ δεν είχε δική του επιχείρηση), δεν ξέρουμε στα σίγουρα ότι «εργάστηκε σε ραδιοφωνικό σταθμό», είναι κάτι που ο ίδιος έχει δηλώσει (όπως και ότι κάποτε υπήρξε τόσο φτωχός ώστε την έβγαζε με αλογίσιο κρέας και σκυλοτροφές) και καλό είναι να μη δεχόμαστε αβασάνιστα όλα όσα ισχυρίστηκε ο Φίλιπ Ντικ για τον εαυτό του, το αίνιγμα της πραγματικότητας δεν τον απασχόλησε για πρώτη φορά στο Time Out Of Joint αλλά πολύ νωρίτερα, π.χ. στο The Cosmic Puppets και στο Eye In The Sky, δεν «πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο Λος Άντζελες» αλλά στη Σάντα Άνα (μικρή η διαφορά, όταν όμως γράφεις ότι «έζησε κυρίως στο Σαν Φραντσίσκο και στο Λος Άντζελες», μεταδίδεις στον αναγνώστη την εικόνα ενός κατοίκου μεγαλουπόλεων, ενώ ο Φίλιπ Ντικ αντιπαθούσε τις μεγαλουπόλεις και έζησε αποκλειστικά σε μικρά χωριά στις περιφέρεις των μητροπολιτικών κέντρων) και άλλα πολλά…

Σιχαίνομαι να γράφω έτσι για τον Μάκη Πανώριο. Πραγματικά, το σιχαίνομαι.

Το κακούργημα είναι ότι το αφιέρωμα μεταδίδει στρεβλή εικόνα για τον άνθρωπο και το έργο του. Υπάρχει μεγάλη δυσαναλογία ανάμεσα στην παρουσίαση του πολιτικού Ντικ έναντι του θρησκευτικού/μεταφυσικού Ντικ. Για την ακρίβεια, κυριαρχεί η τάση να ερμηνεύεται η ζωή και το έργο του πολιτικά και μόνο, ακόμα και καταφεύγοντας σε τρανταχτές ανακρίβειες (π.χ. η αιτία που χαρακτηρίστηκε παρανοϊκός και ψυχοπαθής δεν ήταν «η σχεδόν αγχωτική αποστροφή-απέχθεια, αν όχι μανία, που τον διακατέχει για τις δυνάμεις της πολιτικής καταπίεσης», ακόμα κι ο ίδιος το παραδεχόταν ότι υπήρξε παρανοϊκός και το απέδιδε κυρίως στα ναρκωτικά• η αστυνομία δεν τον ενοχλούσε τόσο «εξαιτίας των ‘ανατρεπτικών’ έργων του», αλλά κυρίως εξαιτίας των δραστηριοτήτων της δεύτερης γυναίκας του κ.α.). Το αφιέρωμα όχι μόνο δεν καταφέρνει να εντοπίσει ένα ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο να εντάσσει και την πολιτική και τη θρησκευτική πλευρά του Ντικ (τόσο σημαντική για τον ίδιο), αλλά αποτυγχάνει εντελώς να μεταδώσει μία συγκεκριμένη διάσταση του ανδρός:
Το χιούμορ του.
Ο Φίλιπ Ντικ είχε χιούμορ. Ίσως όχι το λεπτό χιούμορ του Πράτσετ ή το εκρηκτικό των Μόντι Πάιθον, υπάρχει όμως κάτι έντονα κωμικό όταν λέει στο VALIS ότι «ο Θεός είναι ζέβρα» ή όταν βάζει, στο Ubik, τον Θεό να γράφει με μαρκαδόρο σε τοίχους τουαλέτας. Και κατάφερε να διατηρήσει το χιούμορ του ακόμα και όταν καταπιανόταν με την καταπίεση, τον Θεό, την αλλοτρίωση, την παράνοια και με τόσα άλλα σοβαρά θέματα.

Εν ολίγοις για την Ελευθεροτυπία/Βιβλιοθήκη:
- Την ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ για το κείμενο του Stanislaw Lem, πολύτιμο για έναν φαν του Φίλιπ Ντικ.
- Την ΚΑΤΗΓΟΡΩ για τα λάθη και τις ανακρίβειες του αφιερώματός της.
- Την ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ που βάζει το λιθαράκι της ώστε να αναβαθμιστεί στην Ελλάδα η φήμη της Επιστημονικής Φαντασίας.
- Την ΚΑΤΗΓΟΡΩ/ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ για τη διαφορετική της οπτική γωνία, που μου δίνει την ευκαιρία να σχηματοποιήσω κάποιες σκέψεις και να αναπτύξω επιχειρήματα.
- Την ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ που διαδίδει στην Ελλάδα το όνομα του Philip Kindred Dick, αγαπημένου συγγραφέα, φιλοσόφου, παρανοϊκού, μυστικιστή, όλα αυτά μαζί.
- Της ΖΗΤΩ να συνεχίσει αυτό που ξεκίνησε, με περισσότερα άρθρα και αφιερώματα στην καλή Επιστημονική Φαντασία.