Το Κοινωνικό Μνημόνιο

Συνεχίζοντας τον προβληματισμό αυτής της ανάρτησης («Ο Χώρος»), απαντώντας και σε κάποια σχόλια, ας κάνουμε κατ’ αρχήν ένα ακόμα ταξιδάκι στον εξωτικό παράδεισο της Βιρμανίας:

Φαντάσου ότι ζεις σε μια από τις πιο φτωχές χώρες της Ασίας. Το μεροκάματο είναι 1-2 δολάρια, το φαγητό είναι θέμα, το καθαρό νερό είναι θέμα, έχεις ηλεκτρισμό λίγες ώρες την ημέρα, έχεις μάθει να ζεις με συνεχείς διάρροιες κι εντερικά προβλήματα, τρέμεις μην πάθεις κάτι σοβαρότερο γιατί την πάτησες άσχημα κι εσύ και η οικογένειά σου. Τρέμεις όμως και τους υπόλοιπους ανθρώπους. Σαράντα εννιά χρόνια σκληρής χούντας, μετά από δεκατέσσερα χρόνια εμφυλίων σπαραγμών, μετά από σαδιστική γιαπωνέζικη κατοχή, μετά από υπεραιωνόβια αγγλική αποικιοκρατία, έχουν αφήσει το ψυχικό τους αποτύπωμα. Ο στρατός είναι παντού, πουθενά δεν υπάρχει άσυλο, προσέχεις κάθε σου λέξη, πρέπει να δηλώνεις στην αστυνομία τι ώρα φεύγεις από το σπίτι και τι ώρα επιστρέφεις, δεν μπορείς να εμπιστεύεσαι κανέναν, ακόμα κι ο καλύτερός σου φίλος μπορεί να σε καρφώσει στην ασφάλεια, ένας προσωπικός σου αντίζηλος μπορεί να πάει και να ισχυριστεί ότι είσαι αντικαθεστωτικός, φοβάσαι τους κυρίαρχους βουδιστές αν είχες την ατυχία να γεννηθείς μουσουλμάνος, χριστιανός, ινδουϊστής, φοβάσαι τους (εθνοτικά) Βιρμανούς αν είχες την ατυχία να γεννηθείς Αρακάν, Καρέν, Λάχου κ.λπ., φοβάσαι όλους τους παραπάνω αν είσαι (εθνοτικά) Βιρμανός και βουδιστής, μπορεί και να εκτελεστείς επειδή μίλησες στη μητρική σου γλώσσα ή και για κανέναν απολύτως λόγο, έτσι, για να εξασκηθεί στη σκοποβολή ο στρατός. Είσαι αναλώσιμος. Μια τέτοια κατάσταση προσπαθείστε να φανταστείτε. Βιρμανία = φόβος.

Όταν λοιπόν έχεις μάθει να ζεις μια ζωή μέσα στο φόβο, όταν φτάνεις στο σημείο να μη φοβάσαι τόσο ότι θα πατήσεις μια κρυμμένη νάρκη αλλά ότι θα ακρωτηριαστείς αντί να πεθάνεις, οπότε μετά ο στρατός θα σου καταλογίσει καταστροφή στρατιωτικού υλικού και θα σε περιποιηθεί δεόντως, τότε η λύση για το πρόβλημα της Βιρμανίας δεν είναι τόσο απλή, «να πέσει η χούντα». Πάρα πολλοί Βιρμανοί δέχονται και τη χούντα και τη φτώχεια επειδή... έτσι έχουν μάθει. Το θεωρούν δεδομένο ότι θα πεινάσεις, θα εξευτελιστείς από την αστυνομία, ότι αυτός που έχει το όπλο κάνει ό,τι γουστάρει, ότι άμα έχεις επαφές στο στρατό κάνεις εσύ ό,τι γουστάρεις. Φυσικά φαινόμενα, έτσι είναι η ζωή.

Η λύση λοιπόν για το πρόβλημα της Βιρμανίας είναι σύνθετη και είναι τριπλή. Πρέπει να περιλαμβάνει οπωσδήποτε εκδημοκρατισμό. Πρέπει να περιλαμβάνει οπωσδήποτε κοινωνικές παροχές: το φυσικό αέριο, τα ορυκτά, η εκλεκτή ξυλεία, το πετρέλαιο κ.λπ. της χώρας να μετατραπούν σε δημόσια νοσοκομεία, σχολεία, συντάξεις, βοηθήματα, πρόνοια κ.λπ. για τον κόσμο, αντί να γίνονται πολεμικό υλικό, μισθοί για τους στρατιώτες, αστυνόμους, παρακρατικούς, και να γεμίζουν τους προσωπικούς λογαριασμούς των στρατηγών στις τράπεζες της Σιγκαπούρης. Πρέπει όμως οπωσδήποτε να περιλαμβάνει και απαλλαγή από το φόβο. Δεν είναι αυτονόητο κάτι τέτοιο, όχι όταν επί 49 χρόνια η χώρα έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο στρατόπεδο, όταν οι σχιζοφρενείς στα ψυχιατρεία έχουν παραισθήσεις με ασφαλίτες και στρατιώτες. Βιρμανία = η μεγαλύτερη φυλακή του κόσμου. Και οι φυλακές δουλεύουν με τον φόβο, τον καταναγκασμό, την απειλή, την ισχύ.

Δε φτάνει λοιπόν μόνο η δημοκρατία, δε φτάνει μόνο η μέριμνα προς τους φτωχούς (δηλαδή, σχεδόν όλο τον πληθυσμό). Στο κάτω-κάτω, η χώρα ήταν δημοκρατία από το 1948 ως το 1962, και μάλιστα ευκατάστατη δημοκρατία. Σήμερα είναι οι Βιρμανοί που το σκάνε στη γειτονική Ταϊλάνδη για να βρουν ένα πιάτο φαΐ κι ένα ποτήρι νερό, τη δεκαετία του ’50 ήταν οι Ταϊλανδοί που πήγαιναν στη Βιρμανία για να βρουν ένα καλύτερο μεροκάματο. Το πρόβλημα όμως με εκείνη τη βραχύβια βιρμανική δημοκρατία ήταν πως όλοι μισούσαν όλους. Ο νικητής τα ήθελε όλα, ο χαμένος ήταν εχθρός προς εξολόθρευση, ακόμα και με τη συκοφαντία ή με τα όπλα. Οι πολιτικές, θρησκευτικές, φυλετικές διαφορές βάθαιναν συνεχώς και γέμιζαν μίσος. Η κριτική εκλαμβανόταν ως απειλή, οι συζητήσεις στο κοινοβούλιο κατέρρεαν συνέχεια σε προσβολές, διαβολές και ξύλο, όλοι κοιτούσαν να παρακάμψουν τις νόμιμες διαδικασίες για να επικρατήσουν. Όταν ανέλαβε ο στρατός το 1962, η πρώτη αντίδραση του κόσμου ήταν η ανακούφιση, η ελπίδα πως τώρα τουλάχιστον θα μπουν κάποιοι κανόνες. Μια τέτοια δημοκρατία λοιπόν δεν είναι λύση. Και σήμερα η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη από το 1962, γιατί ο κόσμος πλέον πάσχει από ιδρυματισμό, έχει μάθει τόσα χρόνια να ζει σε μια χώρα–φυλακή και να μην εμπιστεύεται κανέναν. Δεν είναι πια αυτονόητο για τους Βιρμανούς ότι αν αφήσεις τον άλλον στην ησυχία του, θα σ’ αφήσει κι αυτός στη δική σου! Το ίδιο το βιρμανικό Κοινωνικό Συμβόλαιο χρειάζεται ξαναγράψιμο.

Η Σου Τσι («Σου Τζι» είναι το σωστό, τέλος πάντων, νομίζω έχει καθιερωθεί το «Σου Τσι») το έπιασε αυτό από την πρώτη στιγμή. Ανέφερα στην προηγούμενη ανάρτηση ότι δε θα βρεις τίποτα το πολύ βαθύ ή ψαγμένο στη σκέψη της, δε θα μείνει στην ιστορία της πολιτικής – προοδευτικής διανόησης. Ίσως μόνο κάποια λόγια της για το φόβο – «μη φοβάσαι», «απελευθέρωση από το φόβο» κ.λπ. Όμως, όχι μόνο «μη φοβάσαι» να αγωνιστείς για την ελευθερία, να παλαίψεις κ.λπ. αλλά κάτι ευρύτερο. «Μη φοβάσαι» ως στάση ζωής. Ότι δε γίνεται η χώρα να λειτουργεί με το φόβο, δε γίνεται να λειτουργεί στο δίπολο καταναγκαζόμενου – καταναγκαστή, ένα δίπολο που μπορεί να διατηρηθεί κάλλιστα και μετά τον εκδημοκρατισμό της. Γενιές Βιρμανών έχουν μάθει π.χ. ότι η κυβέρνηση είναι πάντα κάτι ξένο και εχθρικό (βιρμανική παροιμία: τα πέντε κακά της ζωής είναι η φωτιά, οι καταιγίδες, οι κλέφτες, οι κακοήθεις και η κυβέρνηση), δεν είναι απλό να συνειδητοποιήσουν ότι η κυβέρνηση μπορεί να γίνει μια δικιά τους υπόθεση. Ακόμα και μετά τον εκδημοκρατισμό. Γενιές Βιρμανών έχουν μάθει ότι οι νόμοι κάμπτονται γύρω από αυτούς που έχουν ισχυρές πολιτικές–στρατιωτικές επαφές, δεν είναι κάτι απλό να χωνέψουν την έννοια της ισονομίας και να επαγρυπνούν μην τυχόν κάποια ζώα γίνουν πιο ίσα από τα άλλα ζώα.

Η επανάσταση του μυαλού, όταν αυτό αποκτήσει την πεποίθηση ότι πρέπει να αλλάξουν οι νοητικές στάσεις κι οι αξίες που διαμορφώνουν την πορεία της χώρας, αυτή είναι η πεμπτουσία της επανάστασης (Σου Τσι)

Μόλις περιέγραψα το 50% της Σου Τσι. Εντάξει, κατανοείς ότι το Κοινωνικό Συμβόλαιο χρειάζεται ξαναγράψιμο, αλλιώς υπάρχει ο κίνδυνος να έρθει η ανατροπή / εκδημοκρατισμός / επανάσταση και το φάρμακο να αποδειχθεί τοξικό όσο η ασθένεια. Θέλεις λοιπόν, πέρα από το καθαρά πολιτικό σου πρόγραμμα, να μεταδώσεις κι ένα όραμα συνεργασίας, σεβασμού κι αξιοπρέπειας. Πώς το κάνεις; Με ωραία λόγια και Beatles, all you need is love; Το συμπεριλαμβάνεις στο μανιφέστο σου; Όχι, όταν είσαι πολιτικός αρχηγός, το κάνεις κυρίως με το μη–λεκτικό μέρος της παρουσίας σου. Το κάνεις με τη στάση σου, με τα προσωπικά ρίσκα που αναλαμβάνεις, με το παράδειγμά σου. Δείχνεις έμπρακτα ότι σέβεσαι τον άλλον, δεν τον θεωρείς υποτακτικό σου, ότι ξέρεις να εστιάζεις στα κοινά σημεία μαζί του, όχι στις διαφορές, ότι η τιμιότητα των μέσων αγιάζει τους σκοπούς, όχι το αντίστροφο. Όταν είσαι πολιτικός αρχηγός, η συμπεριφορά σου γίνεται κι αυτή μέρος της πολιτικής σου πρότασης γιατί καθιερώνει ηθικές νόρμες, κι ο κόσμος δεν είναι χαζός, το βλέπει, το καταλαβαίνει. Μια από τις κυριότερες «πολιτικές» πράξεις της Σου Τσι λοιπόν ήταν να κάνει τον εαυτό της ζωντανό παράδειγμα του καινούργιου Κοινωνικού Συμβολαίου. Να δείξει έμπρακτα ότι μπορούμε να λειτουργήσουμε μαζί, και με τις διαφορές μας και με τις διαφωνίες μας, χωρίς ο ένας να σκάβει το λάκκο του άλλου. Κατά κάποιον τρόπο και συνθηματικά μιλώντας, αυτό ακριβώς είναι το μεγαλείο της Κυρίας: ότι δε θα μείνει στην ιστορία της πολιτικής – προοδευτικής διανόησης.

Αφήνουμε τη Βιρμανία και γυρνάμε στην Ελλάδα. Κρίνω ότι οι διαφορές μας από την κακότυχη χώρα είναι ποσοτικές, όχι ποιοτικές. Μπορεί να μην έχουμε την καταπίεση και τη φτώχεια της Βιρμανίας, όμως σίγουρα η δημοκρατία χρειάζεται ενίσχυση και σίγουρα απαιτείται στήριξη των οικονομικά ασθενέστερων (των μεταναστών συμπεριλαμβανομένων). Δεν είμαι εγώ αυτός που θα πει πώς θα γίνει αυτή η στήριξη. Είμαι πρόθυμος να κουβεντιάσω τα πάντα, από τις πιο σοσιαλιστικές ως τις πιο φιλελεύθερες λύσεις. Κάποτε είχα τις απαντήσεις, τώρα όμως τις ξέχασα. Το μόνο στο οποίο επιμένω είναι ότι και το ίδιο το Κοινωνικό Συμβόλαιο της Ελλάδας χρειάζεται ξαναγράψιμο. Η λύση για τη χώρα είναι τριπλή, όπως Βιρμανία, όχι διπλή.

Ποιο είναι αυτό το κοινωνικό μνημόνιο που οφείλει να ενσωματωθεί στον ελληνικό τρόπο σκέψης; Ακολουθούν αναγκαστικά υποκειμενικές και μη–αποδείξιμες κρίσεις, πρόκειται για το άρωμα, την αίσθηση που μου έχουν αφήσει σαράντα χρόνια ζωής στη χώρα:

1) Ελλάδα, η χώρα της περιχαράκωσης. Ο Έλληνας ξέρει να χτίζει φράχτες, δεν ξέρει να χτίζει γέφυρες. Επιλέγει συνεχώς να επικεντρώνεται σ’ αυτά που τον χωρίζουν, όχι σ’ αυτά που τον ενώνουν, κάνει την τρίχα τριχιά, μεγεθύνει τις όποιες διαφορές μέχρι να γίνουν αγεφύρωτες, βλέπει μόνο Απόλυτα Καλούς και Απόλυτα Κακούς, χτίζει φράχτες για να προστατέψει την πολύτιμη μοναδικότητά του. Πες τα, ρε Μάνο Ελευθερίου: οι ελεύθεροι κι ωραίοι ζουν σε κάποιες φυλακές, μέσ’ στα τείχη που ‘χει χτίσει ο καθένας για να ζήσει τις μεγάλες του στιγμές.

2) Ο Έλληνας δεν ξέρει να συνυπάρχει. Δεν επιτρέπει στον άλλον να υπάρξει, live and let live. Βέβαια, έχουν περάσει οι άγριες εποχές του μεσοπολέμου που έβγαιναν ακόμα και μαχαίρια προκειμένου να πάψει να υπάρχει ο άλλος, τώρα συνήθως αυτό γίνεται με τη χλεύη, το στιγματισμό, την περιθωριοποίηση, την κατασυκοφάντηση. Είναι σίγουρα μια πρόοδος, όμως το γενικό πνεύμα παραμένει ίδιο (και τα μαχαίρια δεν έχουν εξαφανιστεί εντελώς). Πες τα, ρε Μανώλη Ρασούλη: όλοι δικοί μας είμαστε.

3) Ο Έλληνας δεν ξέρει να συνεργάζεται. Σε όλους τους τομείς. Δεν ξέρει να παίζει τίμια, να δεχθεί ότι το παιχνίδι έχει κανόνες. Η πολιτική εδώ είναι το εύκολο παράδειγμα, όμως δεν αναφέρομαι μόνο στην πολιτική, μιλάω ευρύτερα. Για παράδειγμα, αυτό που έχω δει μια ζωή είναι ότι όλες οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις και τα μαγαζιά καταρρέουν πάντα σε μια φαυλότητα που ο ένας συνέταιρος τρώει λεφτά – ή, στην καλύτερη περίπτωση, κάθεται και το παίζει αφεντικό ενώ ο άλλος κάνει όλη τη δουλειά. Δεν υπάρχει στο φαντασιακό του Έλληνα η παράσταση ενός κοινού ταμείου, που αποφέρει κοινό όφελος, οπότε όλοι έχουμε χρέος να το φροντίζουμε και να μην το κουρσεύουμε – βάλτε όποιο όνομα θέλετε σ’ αυτό το ταμείο, «η επιχείρησή μας», «η Ελλάδα», «η πολυκατοικία μας», «η Πλατεία Αριστοτέλους», «το δάσος της Δαδιάς» κ.λπ. Πες τα, ρε Τόλη Βοσκόπουλε: εγώ το ξέρω το τι είχα να σου δώσω, εσύ το ξέρεις πως με πούλησες ωστόσο.

Θα έβαζα και κάτι ακόμα: 4) Ο Έλληνας δεν έχει χιούμορ! Με την έννοια ότι παίρνει πολύ στα σοβαρά τον εαυτό του, δεν μπορεί να αυτοσαρκάζεται. Αυτό που κάνει ο Λαζόπουλος δεν είναι χιούμορ, είναι μεταμφιεσμένη επιθετικότητα, αυταρέσκεια εκφερόμενη με ύφος. Χρειάζεται ενίοτε να γελάμε και με τον εαυτό μας, δε βγαίνει η ζωή αλλιώς. Πες τα, ρε Λογο: χαμογελάστε λοξά (πιο λοξά, πιο λοξά), να φανεί το χρυσό το δοντάκι.

Ένα τέτοιο κοινωνικό μνημόνιο οραματίζομαι: Γέφυρες – Live & Let Live – Κοινό Ταμείο (θέλει και λίγο χιούμορ). Επιμένω σε δύο θέματα για τα κοινωνικά μνημόνια: 1) Εφαρμόζονται από πάνω προς τα κάτω, πρώτα η ηγεσία και μετά οι μάζες, 2) Εφαρμόζονται κυρίως με το μη–λεκτικό μέρος του εαυτού σου. Με το παράδειγμα και τη συμπεριφορά σου, όχι με τα ωραία λόγια και τα πολιτικά σου προγράμματα.

Κοιτάζω λοιπόν την πολιτική των τελευταίων 30 χρόνων για να εντοπίσω ίχνη αυτού του μνημονίου. Κρίνω ότι ο χώρος, με τα καλά του και τα στραβά του, είχε τουλάχιστον μια μαγιά ανθρώπων αξιόλογων. Είχε πάντα μια τρέλα, έναν ιδεαλισμό, έναν προβληματισμό που άξιζαν να διαδοθούν ευρύτερα. Ας αναφέρω ένα παράδειγμα: τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων. Με ενδιαφέρει το θέμα, όπως και τα δικαιώματα των μεταναστών, των τσιγγάνων κ.λπ. γιατί το live and let live είναι μέρος του κοινωνικού μου μνημονίου. Από το παλιό ΚΚΕ Εσ. ακούστηκε για πρώτη φορά ότι υπάρχουν άνθρωποι που καταπιέζονται, μόνο και μόνο επειδή υπέπεσαν στο έγκλημα να γεννηθούν με διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό απ’ ό,τι ο Ρωμαίος κι η Ιουλιέτα. Για το ΚΚΕ, ας πούμε, οι ομοφυλόφιλοι δεν υπάρχουν. Δεν ξέρω αν έχετε πετύχει στην τηλεόραση κάποιο στέλεχος του ΚΚΕ όταν τίθεται θέμα σχετικό με τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, πόσο βγαίνει απ’ τα ρούχα του και κλονίζεται η άψογη αυταρέσκειά του ως κατόχου της Απόλυτης Αλήθειας. Αυτά που έχω δει να εκπορεύονται από το ΚΚΕ, εδώ και δεκαετίες, για τους ομοφυλόφιλους είναι: υπεκφυγές και υποβάθμιση (στην καλύτερη περίπτωση), υποκριτικές εξυπνάδες, συκοφαντίες και χλεύη (στη χειρότερη). Κάντε μια αναζήτηση στο website του Ριζοσπάστη με τον όρο «ομοφυλόφιλοι» και θα καταλάβετε τι εννοώ. Όμως οι διακρίσεις εις βάρος τους είναι μια υπαρκτότατη καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο κι η Αριστερά υποτίθεται ότι οραματίζεται μια κοινωνία απαλλαγμένη από την καταπίεση. Έχω ένα θέμα όμως με τους επαγγελματίες της επανάστασης, έχω ένα θέμα όταν οι αναλύσεις κι οι πολιτικές σου πράξεις είναι δηλητηριασμένες από το προσωπικό σου βόλεμα στη ζεστή αγκαλιά του Περισσού, όταν οι ερμηνείες σου είναι προκαταβολικά χωριστικές ώστε να περιχαρακώσεις το προσωπικό σου στάτους ως Κατόχου της Απόλυτης Αλήθειας, όταν προάγεις μόνο εκείνες τις αγωνιστικές διεκδικήσεις που ρίχνουν νερό στο μύλο σου. Κάτι δεν πάει καλά εδώ, κύριε Στέλεχος του ΚΚΕ, δεν είμαι σίγουρος ότι αποτελείς μέρος της λύσης... (μιλάω για τα στελέχη, έχω γνωρίσει απλά μέλη που ήταν ακέραιοι και ειλικρινείς άνθρωποι – αυτούς, ναι, τους θεωρώ μέρος της λύσης).

Ας αναφέρω ένα ακόμη παράδειγμα γι’ αυτό το κοινωνικό μνημόνιο που λέω: πρόσφατα ο Κουβέλης κι ο ΣΥΡΙΖΑ χώρισαν τα τσανάκια τους. Όταν διασπάται η Αριστερά, χάνουν όλοι. Ακόμα κι αν το δίκιο είναι 100% με τον έναν. Δεν ξέρω τα εσωκομματικά κι ας μην καταρρεύσει η συζήτηση σε κουτσομπολιό και προσωπικές πικρίες, όμως πιστεύω ότι ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ ούτε η ομάδα Κουβέλη είναι για πέταμα, και οι δυο έχουν αξιόλογα στοιχεία. Όμως δεν μπόρεσαν να τα βρουν μαζί, είχαν, ας πούμε, διάσταση ριζοσπαστικότητας. Δεν αποδεικνύει φυσικά κάτι αυτό που θα πω τώρα, δεν είναι επιχείρημα, το παραδέχομαι: έχω γνωρίσει μέλη του βιρμανικού ένοπλου αγώνα, συντρόφους με στρατηγείο στη ζούγκλα, κομμουνιστικού προσανατολισμού, που έκαναν σαμποτάζ, πολέμησαν, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν. Τσε Γκεβάρα και τα μυαλά στα κάγκελα – ναι, αλλά Τσε Γκεβάρα στο Νο 2. Στο Νο 1: Σου Τσι. Είναι άνθρωποι που τη γνώρισαν, την άκουσαν, δούλεψαν μαζί της στο NLD. Μιλάνε γι’ αυτήν σαν να μιλάνε για τα παιδιά τους, για τη γυναίκα τους. Όταν λοιπόν καταφέρνεις να κερδίσεις τέτοιο σεβασμό και αποδοχή από ανθρώπους ποικίλης ριζοσπαστικότητας και πολιτικού οράματος, από βουδιστές, μουσουλμάνους, χριστιανούς, από όλες τις εθνοτικές ομάδες της χώρας σου... ε, κάτι πρέπει να σημαίνει αυτό για τον άνθρωπο, δεν μπορεί. Σημαίνει ότι είναι ειρηνοποιός, το ‘χει μέσα του. Ξέρει να χτίζει γέφυρες αντί για φράχτες. Κάτι που δεν κατάφεραν ο Τσίπρας κι ο Κουβέλης.

Το κείμενο αυτό γεννήθηκε ως απάντηση στα σχόλια της προηγούμενης ανάρτησης, στην πορεία όμως ξέφυγε. Ενώ ξεκίνησα να γράφω για τον χώρο, επεκτάθηκα στο πολιτικό σκηνικό της μεταπολίτευσης, κι εγώ δεν ξέρω τελικά πού επεκτάθηκα. Πρέπει να κλείσω κάπου εδώ. Ας το κάνω με μια αναφορά στο Απόλυτο Κακό, που είναι ως γνωστόν το ΠΑΣΟΚ:

Όταν ζητάς σκληρές θυσίες από τον κόσμο, πρέπει να το δείξεις και με το παράδειγμά σου, όχι να συγκινείσαι ειλικρινά που άνθρωποι του μόχθου σε σταματάν στο δρόμο και προσφέρουν έναν μισθό για την πατρίδα. Παραιτήσου κι εσύ, οικειοθελώς, από ένα σημαντικό μέρος του εισοδήματός σου, να ‘χεις τουλάχιστον το ηθικό ανάστημα να λες πως δε ζητάς κάτι που δεν το υφίστασαι προσωπικά. Και η Σου Τσι ζητάει απ’ τον κόσμο θυσία φόβου. Όμως η Σου Τσι περπάτησε μπροστά από τα όπλα των στρατιωτών, με μια σκανδάλη μόνο να τη χωρίζει από το θάνατο. Δεν συγκινείται ειλικρινά που άνθρωποι του μόχθου τη σταματάν στο δρόμο και της δηλώνουν ότι δε φοβούνται. Όταν τα μαγαζιά κλείνουν κι η ανεργία εκτινάσσεται, δε ρίχνεις πρωτοχρονιάτικες ζεϊμπεκιές στο μεζεδοπωλείο «Παυσίλυπον» της Νέας Κηφισιάς. Το καλοκαίρι που μας πέρασε, οι τοπικές εφημερίδες του Βόλου είχαν κάθε βδομάδα κι από μια αυτοκτονία. Ήταν πρωτόγνωρο σοκ αυτό για μια μικρή επαρχιακή πόλη και η μείωση εισοδήματος έπαιξε σίγουρα κάποιον ρόλο στους αυτόχειρες. Δε συνάδουν αυτά με ζεϊμπεκιές (και για όνομα του Θεού, χρειάζεται να είσαι ο 70ός μεγαλύτερος στοχαστής του κόσμου για να καταλάβεις πως τίποτα το αξιόλογο δεν μπορεί να προέρθει από έναν Δημήτρη Ρέππα, έναν Χρήστο Παπουτσή, έναν Χάρη Καστανίδη; Φυσική γυμνασίου, στοιχειώδης θερμοδυναμική: «Ο Ρέππας, ο Παπουτσής, ο Καστανίδης μόνο αυξάνουν την εντροπία ενός συστήματος, σε καμία περίπτωση δεν τη μειώνουν»). Κάνε τον εαυτό σου ζωντανό παράδειγμα ενός νέου κοινωνικού μνημονίου κι ας τραβάν τα μαλλιά τους οι επικοινωνιολόγοι σου. Δεν ξέρω τι θα κερδίσεις, με τη στενή εκλογική έννοια, δεν μπορώ να πω στα σίγουρα...

Ίσως σου γράψουν τραγούδια!

Αλήθεια... μπορείτε να φανταστείτε στο μέλλον κάποιον να γράφει τραγούδια, ας πούμε, για τον Πάνο Παναγιωτόπουλο; Για τον Χάρη Καστανίδη; Το χωράει κάτι τέτοιο ο νους σας;