Να ταξιδέψεις στο χρόνο... Να επιστρέψεις στο παρελθόν και να διορθώσεις τα λάθη της Ιστορίας ή να ταξιδέψεις στο μέλλον και να δεις τις οριστικές καταλήξεις. Να πάρεις πληροφορίες, να μάθεις μυστικά, να εκμεταλλευτείς τη γνώση σου για εγωιστικούς σκοπούς, να αποκτήσεις πλούτο, δύναμη και φήμη – ή έστω να το κάνεις απλώς για να το κάνεις• το ταξίδι για την Ιθάκη, όχι η ίδια η Ιθάκη. Όποιος κι αν είναι ο σκοπός σου, ιδιοτελής ή ανυστερόβουλος, η ΕΦ διαθέτει και το ανάλογο έργο που θα σε καλύψει. Αν όμως είσαι σαν κι εμένα, αυτό που σε γοητεύει περισσότερο από όλα είναι μία υποκατηγορία αυτής της θεματικής: τα χρονικά παράδοξα.
Ένα παράδειγμα μπορεί να είναι ο άνθρωπος που π.χ. πηγαίνει πίσω στο 1963 και εμποδίζει τη δολοφονία του Κέννεντυ. Πώς θα εξελιχθεί μετά η γνωστή ιστορία; Ένα άλλο παράδειγμα, και το κλασικότερο παράδοξο που συνήθως αναφέρεται, είναι ο άνθρωπος που ταξιδεύει πίσω στο χρόνο και σκοτώνει τον παππού του. Τι γίνεται τότε, πώς θα δημιουργηθεί η οικογένειά του; Πώς θα υπάρξει αυτός ο ίδιος; Ή του άντρα που πηγαίνει στο παρελθόν, συναντά τη μητέρα του όταν ήταν νέα και γίνεται πατέρας του εαυτού του.
Όλοι όσοι έχουμε αφιερώσει κάποτε μια στάλα σκέψη επάνω στο θέμα, κάναμε τη διαπίστωση ότι συνήθως τα δημοφιλή έργα με ταξίδια στο χρόνο ΒΡΙΘΟΥΝ από λάθη και σκοτεινά σημεία. Εννοώ ότι αν αναλύσεις την πλοκή τους, βρίσκεις άφθονες αιτιακές ασυνέπειες. Για παράδειγμα, η πρώτη ταινία Terminator: το Skynet, από το 2029, στέλνει στο 1984 το Τ-800 να σκοτώσει τη Σάρα Κόνορ• ομοίως, ο Τζον στέλνει τον Κάιλ να την προστατέψει. Στην πορεία, ο Κάιλ σκοτώνεται (δεν υπάρχει πρόβλημα εδώ, θα ξαναγεννηθεί το 1997) προλαβαίνει όμως να γίνει εραστής της Σάρα και πατέρας του Τζον, ενώ τα θραύσματα του κατεστραμμένου Τ-800 εξετάζονται και από αυτά δημιουργείται το Skynet. Εδώ υπάρχει πρόβλημα. Ο λόγος ύπαρξης του Τζον είναι η συνεύρεση του Κάιλ και της Σάρα• ο λόγος της συνεύρεσης του Κάιλ και της Σάρα είναι η αποστολή που αναθέτει ο Τζον στον Κάιλ. Επίσης: ο λόγος της εμφάνισης του Τ-800 στο 1984 είναι η αποστολή που του αναθέτει το Skynet• ο λόγος ύπαρξης του Skynet είναι τα κατεστραμμένα κομμάτια του Τ-800. Δεν υπάρχει εδώ αιτιακή κυκλικότητα; Πώς θα μπορούσε να λυθεί το πρόβλημα;
Λοιπόν, μία λύση είναι η πρόσθεση επιπλέον χρονικών γραμμών (timelines) στην πλοκή, που αντιμετωπίζουν ακριβώς αυτές τις αιτιακές ασυνέπειες. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ιστορία της όποιας ταινίας ή του βιβλίου εκτυλίσσεται σε δύο ή τρεις ή και περισσότερες χρονικές γραμμές, ενώ εμείς μαθαίνουμε μόνο ένα τμήμα τους. Ας δούμε λοιπόν πώς μπορεί να επιλυθούν τα προβλήματα στο Terminator 1 με αυτήν την τεχνική. Έχω εντοπίσει δύο γάτους στο Internet που έκαναν κι αυτοί παρόμοιες σκέψεις (Γάτος 1 & Γάτος 2) και προτείνουν περίπου την ίδια λύση:
1) Η αιτιακή κυκλικότητα επιλύεται βάζοντας μία ακόμα χρονική γραμμή, στην οποία η Σάρα Κόνορ ζει μία κανονική ζωή, συλλαμβάνει τον Τζον από κάποιον πατέρα, δε μας ενδιαφέρει από ποιον, το Skynet δημιουργείται από έναν απροσδιόριστο κατασκευαστή κ.λπ. μέχρι που φτάνουμε στο 2029. Τότε ακριβώς αρχίζει η γνωστή πλοκή της ταινίας…
2) … η οποία εκτυλίσσεται σε μία δεύτερη χρονική γραμμή. Ας το δούμε διαγραμματικά (το γαλάζιο τμήμα είναι αυτό που παρακολουθούμε στην ταινία)
Οπότε τώρα λύνονται όλες οι κυκλικότητες. Όλες; Όχι ακριβώς, γιατί υπάρχει και η φωτογραφία που είχε ο Κάιλ μαζί του όταν ταξίδεψε στο χρόνο - μία φωτογραφία που έβγαλε η Σάρα όταν έφυγε στο Μεξικό. Η λεπτομέρεια αυτή διέφυγε από τους ανωτέρω γάτους. Αυτό που προτείνω εγώ είναι ότι για να λυθούν οι αιτιακές κυκλικότητες της ταινίας, χρειάζονται τρεις χρονικές γραμμές. Μάλιστα. Στην πρώτη, η Σάρα συλλαμβάνει τον Τζον από κάποιον πατέρα, ζει μία φυσιολογική ζωή, αργότερα δημιουργείται το Skynet κάπως κ.λπ. Στη δεύτερη, γίνεται το πρώτο ταξίδι του Κάιλ στο χρόνο (χωρίς τη φωτογραφία), ο ίδιος σκοτώνεται αλλά προλαβαίνει να γίνει πατέρας του Τζον, η Σάρα φεύγει στο Μεξικό και βγάζει τη φωτογραφία κ.λπ. Στην τρίτη, την οποία και παρακολουθούμε στην ταινία, γίνεται το δεύτερο - τελικά - ταξίδι του Κάιλ στο χρόνο (με τη φωτογραφία) και διαδραματίζεται η γνωστή πλοκή. Διάγραμμα επειγόντως:
Αν καθίσει κάποιος και ψάξει τα έργα ΕΦ που πραγματεύονται το ταξίδι στο χρόνο, θα ανακαλύψει πολλά τέτοια σκοτεινά σημεία. Αυτή η λύση, η πρόσθεση χρονικών γραμμών, δείχνει να είναι ο μόνος τρόπος που αντιμετωπίζει το πρόβλημα. Σκοπεύω αργότερα - πρώτα ο Θεός - να δείξω αυτήν την τεχνική και σε άλλα παρόμοια έργα, αν βρω χρόνο και φαιά ουσία δηλαδή.
Μια χιουμοριστική εκδοχή:
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτανίσλαβ Λεμ, "Τα ημερολόγια των άστρων" (μετάφρ. Γ. Τσακνιάς, Αθήνα: εκδ. Ποταμός 2000), έβδομο ταξίδι.
Α, εικονογραφείς διαγραμματικά την θεωρία των "trousers of time" (Lu tze, Pratchet et al, 2002). Η ιδέα είναι οτι με κάθε επιλογή που γίνεται από ένα νοήμον ον στο σύμπαν, δημιουργείται (ή επιλέγεται) μία νέα εκδοχή του σύμπαντος, ή ίσως ένα καινούργιο σύμπαν. Ξυπνώντας σήμερα το πρωί, ανάλογα με το αν βάλεις το πόδι σου πρώτα στο δεξί ή πρώτα στο αριστερό μπατζάκι σου, επιλέγεις ένα διαφορετικό σύμπαν.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο ερώτημα είναι βέβαια αν ένας χρονοταξιδιώτης που αλλάζει τα γεγονότα στο παρελθόν της αρχικής του "χρονικής γραμμής" μπορεί να επιστρέψει ποτέ στο παρόν ή το μέλλον της ίδιας. Αν είναι δηλαδή ποτέ δυνατόν να ξαναβάλει κανείς δυο φορές το ίδιο μπατζάκι του παντελονιού του χρόνου. Ή να μπει δυο φορές στον ίδιο ποταμό, ούτως ειπείν.
Μια σινεματική απάντηση επιχειρεί να δώσει το "Back to the future" που είχε θέμα συγκεκριμμένα το "παράδοξο του παπού" (στην παραλλαγή του χρονοταξιδιώτη που εμποδίζει τη γέννησή του εαυτού του) κι έτσι αναγκαστικά έδωσε λίγο περισσότερη προσοχή στο θέμα απ' ό,τι το Τερμινέητορ (που ήταν απλώς μια ταινία με ρομπότ -άντε, σάιμποργκ- και χρησιμοποιούσε το ταξίδι του χρόνου ως "plot device" για να δικαιολογήσει την παρουσία μιας ιδιαίτερα προηγμένης τεχνολογίας στη σύγχρονη εποχή... και για να πέσει το ανάλογο πιστολίδι, indeed).
Θα έχεις διαβάσει το By His Boostraps και All You Zombies (Heinlein). Σύντομα κυκλοφορεί η ταινία του "The Timetraveller's wife". Δεν τό 'χω διαβάσει αλλά περιμένω να είναι πατάτα.
Στάσσα, η καλύτερη ταινία που έχει γίνει ποτέ με θέμα το ταξίδι στο χρόνο ήταν το "Primer", κάποιου Shane Carruth. Μακράν η καλύτερη. Πάμφθηνη παραγωγή, όμως ευφυέστατη (ο Shane Carruth ήταν ταυτόχρονα σκηνοθέτης, σεναριογράφος, έγραψε τη μουσική της ταινίας, πρωταγωνιστούσε κιόλας, οι υπόλοιποι πρωταγωνιστές ήταν σχεδόν όλοι συγγενείς και φίλοι του κ.λπ.). Μπορείς να την κατεβάσεις από το internet.
ΑπάντησηΔιαγραφήΌλα τα ανάλογα εμπορικά blockbusters υπήρξαν, λίγο ή πολύ, απογοητευτικά.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη, το "All You Zombies" ήταν το πιο υπέροχο σχετικό διήγημα.
Ευχαριστώ, δεν τό 'ξερα το Primer. Δείχνει ικανοποιητικά "hard".
ΑπάντησηΔιαγραφήΘυμήθηκα την ανάρτησή σου όταν διάβασα αυτό το άρθρο:
http://www.tvxs.gr/v18772
Κι αναρωτήθηκα, αν ένας ηγέτης της αριστεράς που έρχεται από το μέλλον, την καταστρέψει στο παρόν, θα προλάβει να γίνει ηγέτης της;
Το Primer το βρήκα εκνευριστικά ελιτίστικο. Πολύ περισσότερο απόλαυσα το Timecrimes με τον απολαυστικά ξεροκέφαλο πρωταγωνιστή που αδυνατεί να δει που θα βγάλουν οι πράξεις του, ενώ ο (κάθε) θεατής το βλέπει ξεκάθαρα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι, Ηλία, αν έχεις όρεξη, πάρε για να ασχοληθείς
...
και κάτι άσχετο (αλλά Ηλιοκεντρικό εν μέρει):
Μανιφέστο
Πού το ξετρύπωσες αυτό το Μανιφέστο! Πάει πίσω στο 2005, αν θυμάμαι καλά... Το 'χα εντελώς ξεχασμένο. Μήπως το 'χω γράψει εγώ κιόλας; Έτσι όπως το διαβάζω, σαν κάτι να μου θυμίζει.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟύτε ο Σωτήρης το 'χει. Ίσως ο Νίκος (Θεοδώρου), ίσως, αλλά και πάλι σαν μία αναμνηστική καρτ-ποστάλ της εποχής εκείνης.
Είσαι κάποιο από αυτά τα nicknames του φόρουμ;
Στο φόρουμ είμαι ο electroscribe (δεν έχω μιλήσει στη συγκεκριμένη συζήτηση ακόμη). Το μανιφέστο το ξετρύπωσε ο Ντίνος ο Χατζηγεωργίου που ήτο μέλος και την αρχαία εκείνη εποχή. Καλά έκανε και το δημοσίευσε, απλά η εποχή είναι λίγο νεκρή και δεν έχει προκαλέσει τον όγκο συζητήσεων που θα του άξιζε.
ΑπάντησηΔιαγραφή