Εκεί Που Ποτέ Δεν Πάτησε Ιεραπόστολος

Στο Βιετνάμ πυρπόλησαν το ρύζι
Στη Σαϊγκόν δεν μπόραγες να ζήσεις
Δε σου ‘φτανε ο αέρας για να ζήσεις…

…τραγουδούσε τα βάσανα του Φο Μι Τσιν ένας ερασιτέχνης μουσικός, ερασιτέχνης τροβαδούρος και ερασιτέχνης αριστερός το 1966, ονόματι Διονύσης Σαββόπουλος. Τι θα ‘κανε, αλήθεια, ο Φο Μι Τσιν τα παιδιά αν δεν τρώγανε σκουπίδια, τα αεροπλάνα αν δεν καίγανε καλύβια;

Α! Το κορίτσι σου θα ‘παιρνες για βόλτα!
Χέρι χέρι, Φο Μι Τσιν, χέρι χέρι
Στο δάσος για βολτίτσα χέρι-χέρι.

Θα ήθελα να έβλεπα πώς θα μετέφραζε κάποιος εκείνη την εποχή στον Φο Μι Τσιν την έννοια «το κορίτσι σου». Θα έπρεπε να του εξηγήσει ότι δεν πρόκειται για «τη σύζυγό σου». Επίσης ότι δεν πληρώνεις «το κορίτσι σου» - ούτε το ίδιο ούτε την οικογένειά του - και δεν είναι υποχρεωτικό να το παντρευτείς. Πρώτα απ’ όλα όμως, ο Φο Μι Τσιν θα έπρεπε να συνειδητοποιήσει ότι προαπαιτούμενο για να έχεις «δικό σου κορίτσι» είναι ο προσωπικός χώρος και ο ελεύθερος χρόνος. Διότι ο μέσος βιετναμέζος Φο Μι Τσιν θα ρωτούσε εύλογα: «όταν το σπίτι μου έχει όλο κι όλο δύο δωμάτια συν τουαλέτα, και μένω μαζί με τους γονείς, τους θείους, τα ξαδέρφια κι τους παππούδες, πού χωράει το κορίτσι μου;» Επίσης φαντάζομαι ότι θα ήθελε να μάθει πότε υποτίθεται ότι θα πηγαίνει βόλτα και θα κάνει όλα τα πράγματα που κάνουν οι δυτικοί με τα κορίτσια τους, όταν ο ίδιος πρέπει να δουλεύει ή να ζητιανεύει από το πρωί ως το βράδυ για ένα πιάτο φαΐ.

Χώρια που αν πας βόλτα στα δάση του Βιετνάμ, σε τρώνε οι τίγρεις, οι αρκούδες, τα φίδια, οι αγριόγατες και οι κροκόδειλοι ταυτόχρονα (αν δεν προλάβουν να σε σκοτώσουν οι αράχνες και οι σκορπιοί, εννοείται, ή να σε ποδοπατήσουν τίποτα άγριοι ελέφαντες).

Οι Ρομαντικοί του 19ου αιώνα φαντάζονταν ότι η ύπαιθρος είναι γεμάτη με ροδαλές βοσκοπούλες, χιονάτα προβατάκια και υγιείς χωρικούς• προτιμούσαν να μη σκέφτονται τις μύγες, τον τέτανο, τη βρώμα και τη φτώχια της αγροτικής ζωής. Σήμερα, όλοι εμείς, οι βολεμένοι αστοί της Δύσης, φανταζόμαστε ότι ο Τρίτος Κόσμος είναι ένα beach resort, αμόλυντο από το στρες και την υποκρισία της αλλοτριωμένης μας ζωής. Όσο για τη Φύση, νομίζουμε ότι είναι κάτι σαν ένα μεγάλο γήπεδο γκολφ: κομμένη και ραμμένη στα μέτρα μας, φιλική προς το χρήστη και με ISO9001. Κάτι σαν κι αυτό. Δε χωράει καθόλου στην εικόνα μας ότι η Φύση, η πραγματική Φύση, μπορεί να είναι σκληρή μέχρι θανάτου.

Το Βιετνάμ όπως το φαντάζεται ο Σαββόπουλος

Το πραγματικό Βιετνάμ

Ο Φο Μι Τσιν και το κορίτσι του με τις οικογένειές τους

Ο Φο Μι Τσιν και το κορίτσι του μετά τη βόλτα στο δάσος

«Πίσω από τα καθημερινά τα πράγματα υπάρχει ένα καθημερινό όνειρο», λέει το τραγούδι της Αφροδίτης Μάνου, «ν’ αποστρέψεις τα μάτια από ψεύτικους ουρανούς». Όλοι έχουμε παραδοθεί κάποτε σ’ αυτό το όνειρο και έχουμε φανταστεί ότι η Φύση θα μας γλιτώσει από τους ψεύτικους ουρανούς του αθηναϊκού νέφους και της νυχτερινής φωτομόλυνσης που κρύβει τ’ αστέρια• απηυδήσαμε από την αποστειρωμένη ζωή μας και ποθήσαμε το ζην επικινδύνως της Φύσης. Καταλήξαμε όμως να γευόμαστε μόνο μία παροπλισμένη Φύση θερμοκηπίου στις δύο βδομάδες των διακοπών μας και σε σαββατιάτικες εκδρομές. Ή φιλήσαμε τις κατάλληλες κατουρημένες ποδιές και βγάλαμε εξοχικό στο Πήλιο, όπως ο Σαββόπουλος, για να ερχόμαστε σε επαφή με την τουριστικοποιημένη Φύση. Καμία έκπληξη: αυτό είχαμε στο μυαλό μας κατά βάθος, αυτό παραγγείλαμε κι αυτό σερβιριστήκαμε. Υπήρξαν όμως κάποιοι που τόλμησαν και πήγαν «εκεί που ποτέ δεν πάτησε ιεραπόστολος» ή Σαββόπουλος…

Ο σερ Ρίτσαρντ Φράνσις Μπάρτον υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους εξερευνητές του 19ου αιώνα. Ο άνθρωπος ήταν από άλλον πλανήτη! Κατ’ αρχήν, είχε μία απίστευτη ικανότητα στις γλώσσες και μέχρι τα 19 του μιλούσε Γαλλικά, Ιταλικά, Λατινικά, Αραβικά, Ναπολιτάνικα (τοπική διάλεκτο της Νάπολης), καθώς και κάποια Τσιγγάνικη γλώσσα – είχε φιλενάδα Τσιγγάνα. Όταν αργότερα υπηρέτησε στην Ινδία, διατηρούσε μία σειρά πιθήκων και τους παρατηρούσε με τις ώρες ελπίζοντας να μάθει και τη δική τους γλώσσα. Ως το τέλος της ζωής του λέγεται ότι έφτασε να μιλάει 29 Ευρωπαϊκές, Ασιατικές και Αφρικανικές γλώσσες. Όσο για τα υπόλοιπα ταλέντα του, υπήρξαν κι αυτά λιγουλάκι πρωτότυπα: ιππασία, ξιφομαχία, ιερακοθηρία (= κυνήγι με εκπαιδευμένα γεράκια), υπνωτισμός, μεταμφιέσεις και πολλά άλλα…

Ήταν το πιο αντιφατικό και σκανδαλώδες πρόσωπο της εποχής του. Ένας άνθρωπος με τρομερό χαρακτήρα, τρομερό παρουσιαστικό, τρομερές διανοητικές ικανότητες και τρομερό μουστάκι, που όμως έζησε όλη του τη ζωή περιθωριοποιημένος γιατί ασφυκτιούσε από τις συμβάσεις του ζην αγγλοπρεπώς. Πέταξε άπειρες ευκαιρίες πλουτισμού και δόξας, μόνο και μόνο επειδή δεν τον ενδιέφεραν. Ποθούσε την εξερεύνηση για την ίδια την εξερεύνηση, όχι για τα οφέλη που θα του αποφέρει. Έγραψε αμέτρητα βιβλία με αναφορές των ταξιδιών του, εδώ μπορείτε να βρείτε μία ολόκληρη βιβλιοθήκη με έργα του, τα οποία βρίθουν από παρατηρήσεις πολιτιστικού, μετεωρολογικού, γλωσσικού, λαογραφικού και γεωγραφικού χαρακτήρα. Επίσης κι από παρατηρήσεις σεξουαλικού χαρακτήρα – διότι ο σερ Ρίτσαρντ Φράνσις Μπάρτον ήταν ένας άνθρωπος που, όταν επρόκειτο για σεξ, δε μασούσε τα λόγια του ούτε λυπόταν τον κόπο. Η σεμνοτυφία ήταν άγνωστη λέξη γι’ αυτόν. Μετέφρασε το Κάμα Σούτρα στα αγγλικά, τις Χίλιες & Μία Νύχτες, καθώς και πολλά άλλα παραδοσιακά ερωτικά συγγράμματα της Αραβίας και τις Ινδίας. Όχι ιδιαίτερα ταιριαστός για την Αγγλία της βασίλισσας Βικτώριας…

Μιλάμε για έναν άνθρωπο που έκανε μεταμφιεσμένος το προσκύνημα στη Μέκκα, σε μία εποχή που για έναν Χριστιανό αυτό σήμαινε θανάτωση έτσι και τον καταλάβαιναν – αυτοπεριτμήθηκε μάλιστα για να μην κινήσει υποψίες. Εξερεύνησε ένα μεγάλο τμήμα της ανατολικής Αφρικής (Σομαλία, Ζανζιβάρη, Αιθιοπία), οργάνωσε αποστολές στη Μέση Ανατολή, στην Ινδία, στη Νότια Αμερική, στη Νέα Γουινέα, στην Ισλανδία, στη βορειοαμερικάνικη Δύση, πολέμησε, μόχθησε, αρρώστησε από μία σειρά τροπικών ασθενειών, ανακάλυψε τη λίμνη Τανγκανίκα (τη 2η μεγαλύτερη λίμνη του κόσμου), έγινε Σούφι, έγινε Βεδουίνος, πήρε μέρος σε αμέτρητες θρησκευτικές τελετές ανά τον κόσμο, κόντεψε να πεθάνει από δίψα και πολέμησε για τη ζωή του με ακόντιο καρφωμένο στο στόμα του. «Θέλω να περηφανεύομαι ότι έχω παραβιάσει και τις Δέκα Εντολές», είπε κάποτε. Μιλάμε επίσης για έναν άνθρωπο που ήρθε σε επαφή με πολλές φυλές της Αφρικής και της Ασίας, και δεν τις αντιμετώπισε με την έπαρση του δυτικού ιμπεριαλιστή ούτε με τη χαζοχαρούμενη αφέλεια του τουρίστα, αλλά κατάφερε να γίνει ένας απ’ αυτούς και να ενσωματωθεί στην κουλτούρα και στον τρόπο ζωής τους – ακόμα κι αν χρειάστηκε να μεταμφιεστεί γι’ αυτό.

Μιλάμε τέλος για έναν άνθρωπο που μέχρι το θάνατό του έμεινε πιστός στο προσωπικό του μόττο (οι κυρίες κι οι προοδευτικοί ας κλείσουν τα μάτια, παρακαλώ): «Κάνε αυτό που σε προστάζει ο ανδρισμός σου και μην περιμένεις κανενός το χειροκρότημα παρά μόνο του εαυτού σου». Αυτός ήταν ο σερ Ρίτσαρντ.

* * * * *

Υπάρχει ένα εκπληκτικό βιβλίο που δε μοιάζει με κανένα άλλο στον κόσμο, οι «Εξερευνήσεις» του συνταγματάρχη Φώσετ. Πρόκειται για μία σειρά ημερολογιακών καταχωρήσεων και επιστολών του φημισμένου εξερευνητή, που ολοκληρώθηκε σε βιβλίο από τη φροντίδα του γιου του. Δε θυμάμαι ποιος συγγραφέας ήταν που είχε πει ότι με το υλικό που περιέχει μόνο μία σελίδα αυτού του βιβλίου, μπορείς να γράψεις ολόκληρο μυθιστόρημα. Και είχε απόλυτο δίκιο.

Ο Πέρσι Χάρισον Φώσετ λέγεται ότι ήταν αυτός στον οποίο στηρίχτηκε η κινηματογραφική φιγούρα του Ιντιάνα Τζόουνς. Ο ίδιος υπήρξε ένας απλός αξιωματικός του βρετανικού στρατού, χωρίς τίποτα το ιδιαίτερο εκτός από λίγες γνώσεις τοπογραφίας. Γι' αυτό και το 1906, ο πρόεδρος της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας τον ρώτησε αν ήθελε να αναλάβει μία αποστολή χαρτογράφησης στα σύνορα μεταξύ Βραζιλίας και Βολιβίας, σε ανεξερεύνητα τροπικά δάση γεμάτα εχθρικούς ιθαγενείς, εκφυλισμένους δουλεμπόρους, τερατώδεις ανακόντες, θηριώδη τζάγκουαρ, πεινασμένους κροκόδειλους, τροπικές ασθένειες, δύσβατα ποτάμια με πιράγχας, βουνά με αβυσσαλέους γκρεμούς - χιλιάδες γνωστούς και άγνωστους κινδύνους. «Όμως δε χρειάζεται να μου απαντήσετε, κ. Φώσετ, βλέπω κιόλας τη λάμψη στα μάτια σας!»

O Φώσετ στο Μάτο Γκρόσο

Τελικά έκανε επτά πολύχρονες εξερευνητικές αποστολές στις ζούγκλες του Αμαζονίου, σε περιοχές που ακόμα και σήμερα δεν έχει ξαναπάει (λευκός) άνθρωπος. Κάτι συνέχιζε να τον κρατάει δεμένο στην αγριάδα του τροπικού δάσους και δεν μπόρεσε/θέλησε να ελευθερωθεί ποτέ του από αυτό. Το 1926, στην τελευταία του αποστολή, χάθηκε και δεν ξαναβρέθηκε. Άφησε πίσω του, εκτός από τον θρύλο του, ένα μοναδικό υλικό με τα θαυμαστά που είδε και έκανε στα ταξίδια του, ένα βιβλίο που διαβάζεται μονορούφι από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα. Διάλεξα να κλείσω με ένα απόσπασμα αυτού του βιβλίου, ένα κομμάτι που εκφράζει τέλεια τη λαχτάρα του γεννημένου εξερευνητή, το πάθος που σπρώχνει κάποιους ανθρώπους να τα αφήσουν όλα και να πάνε εκεί που ποτέ δεν πάτησε ιεραπόστολος. Βρισκόμαστε λοιπόν στις 18 Οκτωβρίου 1907 και ο Φώσετ μόλις τέλειωσε την πρώτη του αποστολή:

Δε σκεφτόμουν τίποτα άλλο εκτός από την επιστροφή στην πατρίδα. Ήθελα να ξεχάσω το δουλεμπόριο, τα εγκλήματα, τις αρρώστιες, την αδιαπέραστη ζούγκλα της φύσης και των ανθρώπων της. Ήθελα να αγκαλιάσω τη γυναίκα και τα παιδιά μου. Να διαβάσω την εφημερίδα μου μετά το δείπνο, να πάω για ψάρεμα με τον εφημέριο, να πιάσω κουβέντα με τους γείτονες. Να σκάψω τον κήπο, να βάλω τα παιδιά στο κρεβάτι μετά το βραδινό παραμύθι, να κάτσω στο τζάκι. Βαρέθηκα τους αγριότοπους.

Πέρασα τα Χριστούγεννα στο σπίτι. Ο πολιτισμένος Αγγλικός χειμώνας κύλισε γρήγορα, ήρεμα, λες και δεν υπήρξε ποτέ η Νότια Αμερική. Κάπου κάπου όμως, καθώς περνούσε ο καιρός, ένιωθα μέσα μου μία σιγανή φωνή, ένα κάλεσμα της ζούγκλας που τώρα πια ήταν κομμάτι του εαυτού μου … Η καρδιά μου είχε μείνει εκεί μακριά, αιχμαλωτισμένη από την κολασμένη γοητεία της. Ήθελα να την ξαναδώ.