Η Αρχαία Εξίσωση

(Το κείμενο γράφτηκε τον Νοέμβριο του 2009. Οφείλω πολλές ευχαριστίες στον Ακίνδυνο, περισσότερες απ' όσες φαντάζεται κι ο ίδιος)

Λοιπόν, η εξίσωση είναι πανάρχαια όμως ακόμα δεν έχει λυθεί ικανοποιητικά:

Αρ/Ο + Αξ + Χ = Ε, όπου

Ο = τα όνειρα ενός ανθρώπου
Αξ = η αξιοπρέπειά του
Αρ = ορισμένες αρχές με τις οποίες ζει
Ε = η ευτυχία που αποκομίζει

Μ' άλλα λόγια: πώς θα πραγματοποιήσει τα Όνειρά του κάποιος που θέλει να πορευτεί σύμφωνα με ορισμένες Αρχές και να διατηρήσει παράλληλα ένα επίπεδο Αξιοπρέπειας; Πώς θα εισπράξει από τη ζωή μια κάποια ικανοποιητική τιμή Ευτυχίας; Ή αν δεν καταφέρει να την εισπράξει, πώς θα αντισταθμίσει τη θλιβερή αυτή κατάσταση, με ποιον παράγοντα Χ;

Το πρόβλημα είναι ότι οι Αρχές συνήθως δρουν ανασταλτικά ως προς τα Όνειρα (βρίσκονται σε αντίθετους όρους του ίδιου κλάσματος), οπότε οι μαθηματικές λύσεις που παρουσιάζονται για τον άνθρωπο είναι δύο: είτε να ρίξει νερό στο κρασί των Αρχών του, να μειώσει δηλαδή τον αριθμητή του κλάσματος, είτε να δώσει αρνητικές τιμές στην Αξιοπρέπειά του – να κουρελιάσει τον εαυτό του, να φιλήσει κατουρημένες ποδιές, να γίνει υποχείριο άλλων. Ένα από τα δύο, μέχρι το πρώτο μέλος της εξίσωσης να φτάσει να ισούται με τη περιορισμένη τιμή Ευτυχίας στο δεύτερο. Εκτός αν υπάρχει κάποιος παράγοντας Χ που εξισσοροπεί διαφορετικά τα δύο μέλη...

Ας ρωτήσουμε ορισμένους τυχαίους ανθρώπους στο δρόμο να δούμε τι έχουν να μας πουν:

Ο Πασκάλ πρέπει να ήταν ο πρώτος στοχαστής στην ιστορία της ανθρωπότητας που δήλωσε απερίφραστα ότι δεν υπάρχει καμία εξωτερική, αντικειμενική απόδειξη για την ύπαρξη του Θεού. Είναι καθαρά συναισθηματικό θέμα του πιστού, είπε. Ο Καντ όμως πήγε ένα βήμα παραπέρα: Συμφωνούσε κι αυτός, στα ώριμά του χρόνια τουλάχιστον, ότι τίποτα απολύτως δεν αποδεικνύει την ύπαρξη του Θεού, παρόλα αυτά τόνιζε ότι ο Θεός είναι ηθικά αναγκαίος. Κι αυτό γιατί ο άνθρωπος που επιθυμεί να διατηρήσει κάποιες ηθικές αρχές στη ζωή του, συνήθως ανακαλύπτει ότι το spread που τον χωρίζει από την ευτυχία είναι μεγαλύτερο κι από αυτό των ελληνικών ομολόγων. Θα πρέπει λοιπόν να προστεθεί ένας παράγοντας στην εξίσωση που να ανταμοίβει την ηθική πρόθεση μιας πράξης (κι όχι την πράξη καθαυτή, θα παρατηρούσε ο Καντ) με ισόποση ευτυχία. Δε γίνεται αλλιώς, δεν υπάρχει άλλος τρόπος ν' αντέξει κάποιος τις υψηλές νόρμες της ηθικής συμπεριφοράς – και τη χαμηλή τιμή ευτυχίας που συνήθως αποφέρει αυτή. Είναι αναγκαίος λοιπόν ο Θεός ως Δίκαιος Κριτής που επιβραβεύει την ηθική πρόθεση – όχι ο Θεός ως Δημιουργός ή ως Πρώτο Κινούν ή ως Άγιο Πνεύμα, αλλά ο Ηθικός Θεός. Και επειδή είναι ξεκάθαρο ότι η ανταμοιβή δεν πρόκειται να έρθει στο επίπεδο της καθημερινής μας πραγματικότητας, πρέπει να προστεθεί επίσης και η Μετά Θάνατον Ζωή (το πεδίο της ανταμοιβής για το ηθικό happy end).

Η λύση λοιπόν που πρότεινε ο Καντ στην αρχαία εξίσωση ήταν Χ = (Η)Θ + ΜΘΖ. Σκεφτόταν τον (ηθικό) Θεό με τον ίδιο τρόπο που οι σύγχρονοι φυσικοί θεωρητικολογούν για την ύπαρξη ενός σωματιδίου, παρόλο που δεν το έχουν παρατηρήσει ποτέ: είναι αναγκαίο να υπάρχει, και μάλιστα να έχει τέτοια μάζα, τέτοιο φορτίο, τέτοιο σπιν κ.λπ. προκειμένου να βγαίνει συνεπής η θεωρία. Θα μπορούσαμε να ονομάζαμε “αντιδραστικό” έναν τέτοιον Θεό με αποκλειστικά μεταθανάτιο πεδίο δράσης – σίγουρα πάντως βολεύει μια χαρά τους διάφορους (εγκόσμιους) δυνάστες και καταπιεστές. Δυστυχώς όμως θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι ο Καντ ήξερε τι έλεγε• φαίνεται πράγματι ότι ο ηθικά εξοπλισμένος άνθρωπος έχει την τάση να οραματίζεται την ανταμοιβή του σε κάποιο Επέκεινα, όταν βλέπει πως το Εδώθεν επιβραβεύει τον αμοραλιστή και τον ανήθικο. Τουλάχιστον αυτό μοιάζει να ισχύει για στατιστικά σημαντικούς αριθμούς ανθρώπων, για ολόκληρες κοινωνίες ή λαούς. “Κάθε μορφή αποτυχίας και αδυναμίας εμπεριέχει ένα θετικό στοιχείο σε μεταφυσικό επίπεδο”, έγραφε ο Σιοράν. Αν κάτι αξίζει τον κόπο να κρατήσουμε από τον Καντ, είναι η αταλάντευτη επιμονή του στις ηθικές αρχές. Ούτε στάλα νερό στο ηθικό κρασί, οι αρχές δεν παζαρεύονται, είναι 100% απόλυτες και δεσμευτικές, σαν νόμος της φύσης. Το Αρ της αρχαίας εξίσωσης, για τον Καντ, είναι σταθερά, όχι μεταβλητή.

Ας ρωτήσουμε όμως και κανέναν άλλον περαστικό μήπως έχει να μας πει κάτι περισσότερο:

Ο Κίρκεγκορ (πώς στην ευχή αποδίδουμε το Kierkegaard στα ελληνικά;) προχώρησε από εκεί που σταμάτησε ο Καντ. Συμφωνούσε κι αυτός ότι δεν υπάρχει καμία αντικειμενική απόδειξη για την ύπαρξη του Θεού – ευτυχώς. Γιατί ευτυχώς; Διότι, έλεγε, μόνο έτσι ένας άνθρωπος μπορεί να κάνει το άλμα στο κενό• χωρίς κανένα δεδομένο και καμία βεβαιότητα. Περισσότερα γι' αυτό θα πούμε παρακάτω, ας δούμε πρώτα συνοπτικά τη γνωστή θεωρία του για τα τρία στάδια στα οποία παλινδρομεί η ζωή κάθε ανθρώπου:

1) Αισθησιακό Στάδιο. Εδώ ο άνθρωπος είναι σκλάβος των αισθήσεων. Ζει για τη στιγμή, αρπάζει τη μέρα (carpe diem), όλες του οι πράξεις, οι αποφάσεις κ.λπ. καθορίζονται με βάση την προσδοκώμενη απόλαυση και ορίζει το “καλό” ως αυτό που μπορεί να του αποφέρει αισθησιακή ευχαρίστηση.
Η σημαντική παρατήρηση του Κίρκεγκορ για τον αισθησιακό άνθρωπο είναι ότι μπορεί, σε κάποια στιγμή του βίου του, να νιώσει άδειος, ότι ο τρόπος που ζει δεν έχει κανένα νόημα. Αυτό το αίσθημα είναι θετικό, κατά τον Κίρκεγκορ, γιατί μπορεί να του δώσει το κίνητρο ώστε να οδηγηθεί σε έναν πληρέστερο τρόπο ζωής και να περάσει στο:

2) Ηθικό Στάδιο. Εδώ ο άνθρωπος αναπτύσσει το δικό του ηθικό σύστημα και ζει σύμφωνα με αυτό. Έχει κάποιες αρχές και αρνείται να τις καταπατήσει. Ορίζει το “καλό” σύμφωνα με το σύστημά του και το ηθικό καθήκον αποκτά προτεραιότητα επί του αισθησιακά ευχάριστου.

Μέχρι στιγμής βλέπουμε κάτι παρόμοιο μ' αυτό που είπε ο Καντ. Από τη στιγμή μάλιστα που μιλάμε για ηθικό σύστημα και αρχές, βρισκόμαστε στην επικράτεια της αρχαίας εξίσωσης, θα μπορούσαμε ακόμα και να προσθέταμε τα σπέσιαλ εφέ του Καντ (Ηθικός Θεός & Μετά Θάνατον Ζωή). Το διαφορετικό όμως έρχεται τώρα, διότι, κατά τον Κίρκεγκορ, όλοι οι άνθρωποι υποφέρουμε από μια ιδιόρρυθμη τυραννία, είτε τη συνειδητοποιούμε είτε όχι, και η σταθερή πυξίδα της ηθικής ζωής δε φτάνει να μας λυτρώσει από αυτήν. Οι λίγοι που συνειδητοποιούν αυτήν την τυραννία, δεν μπορούν να βρουν πια ηρεμία και περνάνε στο:

3) Θρησκευτικό Στάδιο. Η λέξη-κλειδί εδώ είναι η Πίστη στο Θεό. Πίστη πάνω από το ηθικό καθήκον, πάνω κι από τη λογική. Πίστη ως μια αδιάκοπη διαδικασία αυτο-εξέτασης και αυτο-ανάλυσης, ένα πυρετώδες γνώθι σαυτόν και ξεσκαρτάρισμα όλων των πράξεων, σκέψεων, συναισθημάτων που απειλούν να την κλονίσουν.
Δε θυμάμαι ποιος διάσημος ηθοποιός ήταν που ένα διάστημα τριγυρνούσε άπλυτος, αξύριστος, αχτένιστος και μαυροφορεμένος. Τον είδε ένας γνωστός του και τον ρώτησε γιατί παρουσιάζεται έτσι. “Πέθανε ο πατέρας μου”, είπε αυτός. “Μα ο πατέρας σου έχει πεθάνει εδώ και είκοσι χρόνια!” έκανε ο φίλος του. “Όχι”, απάντησε ο ηθοποιός, “ο πατέρας μου, ο βασιλιάς της Δανίας, πέθανε πρόσφατα” – ετοιμαζόταν να ανεβάσει μια παράσταση Άμλετ. Κάπως έτσι λοιπόν οραματιζόταν ο Κίρκεγκορ τον άνθρωπο στο Θρησκευτικό Στάδιο: σαν έναν ηθοποιό που προετοιμάζεται για μια παράσταση, μπαίνει στο πετσί του ρόλου και προσαρμόζει όλες του τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις (κυρίως τις πράξεις, θα
παρατηρούσε ο Κίρκεγκορ) σ' αυτόν.
Έχουμε λοιπόν μία ακόμα λύση για την αρχαία εξίσωση, Χ = Π, και μάλιστα μία ριζικά διαφορετική λύση από αυτή του Καντ. Ας δούμε όμως το καθόλου θρησκευτικό παράδειγμα του ίδιου του Κίρκεγκορ:

Ένας απλός άνθρωπος είναι ερωτευμένος με μια πριγκήπισσα. Αν αυτός ζει στο Αισθησιακό Στάδιο, θα πει κάτι σαν: “Εντελώς αδύνατον να πραγματοποιηθεί ο έρωτάς μου, η κοινωνική μας απόσταση είναι αγεφύρωτη. Ας την ξεχάσω λοιπόν, όσο σκληρό κι αν είναι, κι ας στρέψω τις προσπάθειές μου προς κάτι εφικτό π.χ. προς τη χήρα του ζυθοπώλη”. Αν ζει στο Ηθικό Στάδιο, θα πει: “Το ξέρω ότι ο έρωτάς μου δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί, εγώ όμως δε θα την ξεχάσω ποτέ. Θα την αγαπώ για πάντα κι ο Θεός θα πραγματοποιήσει τον έρωτά μου μετά θάνατον”. Αν ζει στο Θρησκευτικό Στάδιο, θα πει: “Τίποτα αδύνατο για το Θεό. Είναι θέμα χρόνου μέχρι ο έρωτάς μου να πραγματοποιηθεί, όχι μετά θάνατον αλλά εδώ, σ' αυτή τη ζωή”.

Τι, δηλαδή αυτό ήταν; Ο περίφημος Δανός στοχαστής ξεπέφτει σε επίπεδο λαϊκού κατηχητικού για την “πίστη που μετακινεί βουνά” ή στην ποπ μεταφυσική του Κοέλιο, “όταν θέλεις κάτι πάρα πολύ, όλο το σύμπαν συνομωτεί για να το πετύχεις”; Όχι ακριβώς, μπορούμε να διαβάσουμε τον Κίρκεγκορ λίγο πιο έξυπνα: λέει ότι η Πίστη είναι αυτό που γεφυρώνει το πεπερασμένο με το άπειρο. Όπου “πεπερασμένο” είναι όλοι οι περιορισμοί που επιβάλλονται από τη φυσική μας υπόσταση και από τις περιστάσεις μέσα στις οποίες λειτουργούμε: μπορεί να είναι ο επικείμενος θάνατός μας, το σώμα μας που πάντα θα είναι πιο αδύναμο ή πιο άσχημο ή πιο άχαρο από κάποια άλλα, οι διανοητικές, κοινωνικές, οικονομικές κ.λπ. δυνατότητές μας που πάντα θα έχουν κάποιο όριο, όλα όσα μας φράζουν το δρόμο προς την (εγκόσμια) πραγμάτωση. Στο φινάλε, το “πεπερασμένο” είναι κάτι άμεσα υπεύθυνο και για την περιορισμένη τιμή ευτυχίας στο δεύτερο μέλος της αρχαίας εξίσωσης. Προς υπεράσπιση λοιπόν του Κίρκεγκορ, θα πρέπει να πούμε ότι δεν πλάσαρε κάποια μαγική φόρμουλα επίτευξης στόχων όπως ο Κοέλιο (αν και στα πρώιμά του χρόνια φαίνεται πως έπαιξε και μ' αυτήν την ιδέα). Αυτό που έκανε τελικά ήταν να τονίζει το απαραίτητο της Πίστης, ότι χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να είμαστε ακέραιοι, διότι η τυραννία του πεπερασμένου θα μας δηλητηριάζει, αργά αλλά σταθερά.

Μπορούμε τώρα να ξαναδιαβάσουμε την προκλητική δήλωση του Δανού στοχαστή, ότι ευτυχώς που δεν υπάρχει καμία αντικειμενική απόδειξη για την ύπαρξη του Θεού και ακριβώς γι' αυτό θα πρέπει να έχουμε Πίστη. Αν υπήρχε έστω και κάποια σχετική ένδειξη, τότε η Πίστη θα εκφυλιζόταν σε εύλογη συμπερασματολογία, σε θεμελιωμένη υπόθεση – κάτι πολύ αδύναμο για να μας λυτρώσει από την τυραννία του πεπερασμένου. Οποιοσδήποτε εύλογος, λογικά θεμελιωμένος δρόμος που ξεκινάει από την επικράτεια του πεπερασμένου, καταλήγει πάλι σ' αυτό αφού η λογική δεν είναι παρά είναι “ο μεσίτης του πεπερασμένου”. Όχι, η Πίστη πρέπει να είναι άλμα στο κενό! Ακριβώς σ' αυτό το κενό της αβύσσου που χωρίζει το πεπερασμένο από το άπειρο, την ευτυχία από τη δυστυχία.

Δε θα πρέπει να προσπεράσουμε αβασάνιστα το γεγονός ότι ο Θεός του Κίρκεγκορ είναι πολύ διαφορετικός από τον (ηθικό) Θεό του Καντ. Ο δεύτερος δρα αποκλειστικά στη μετά θάνατον ζωή, η σύλληψη του Κίρκεγκορ όμως για τον Θεό περιλαμβάνει τη δράση του εντός των εγκοσμίων – ο άνθρωπος του παραδείγματος θα κερδίσει την πριγκήπισσα των ονείρων του εδώ, σ' αυτή τη ζωή, όχι μετά θάνατον. Θα μπορούσε ακόμα και να δώσει κίνητρα για πολιτική δράση ένας τέτοιος Θεός, ακόμα και να χαρακτηριστεί “αντάρτης” ή “επαναστατικός”. Μια άλλη σημαντική διαφορά έγκειται στο ότι ο Θεός του Καντ μοιάζει να είναι και ο μόνος κατάλληλος για στατιστικά σημαντικούς αριθμούς ανθρώπων, για ολόκληρες κοινωνίες ή λαούς, που φαίνεται ότι πράγματι μεταθέτουν τη δικαίωση των ηθικών τους κόπων στη μετά θάνατον ζωή ή στην επόμενη ενσάρκωση ή στον Παράδεισο ή... Ο Θεός του Κίρκεγκορ όμως είναι προσωπικός, ο Δανός στοχαστής, όταν έγραφε, απευθυνόταν ειδικά σε σένα, δεν τον ενδιέφερε ο κανόνας (το “κοπάδι”, όπως περιφρονητικά αποκαλούσε τα πλήθη των μικροαστόψυχων της εποχής του) αλλά οι στατιστικά ασήμαντες εξαιρέσεις που ήταν ικανές να επαναστατήσουν ενάντια στην τυραννία του πεπερασμένου. Η πιο όμορφη φράση του ήταν: “Ο άνθρωπος που μπορεί να σταθεί μόνος στον κόσμο και να μην ακούσει κανέναν άλλον εκτός από τη συνείδησή του – αυτός ο άνθρωπος είναι ήρωας”.

Τελικά όμως τι μας λέει ο Κίρκεγκορ; Δεν προσφέρει μαγικές φόρμουλες, δεν κάνει παραδοσιακή κατήχηση, δεν απευθύνεται στις μάζες, τι ακριβώς είναι η περίφημη Πίστη του; Τι σόι λύση είναι αυτή που δίνει στην αρχαία εξίσωση;

Κατά τη δική μου ανάγνωση, ο Δανός στοχαστής λέει: “Μην παραδεχτείς ποτέ την ήττα σου!” Όταν μας καλεί να πιστεύουμε ότι για τον Θεό όλα είναι δυνατά, κηρύττει ένα μανιφέστο αξιοπρέπειας. Η Πίστη είναι απαραίτητη όχι για να μας επιβραβεύσει ο Θεός μετά θάνατον, αλλά γιατί χωρίς αυτήν δεν μπορούμε να είμαστε ακέραιοι εδώ και τώρα. Χωρίς αυτήν, απομένουμε ραγιάδες του πεπερασμένου, οι ήττες και τα χαστούκια της ζωής μένουν αναπάντητα. Ο Δανός στοχαστής όμως μας καλεί να φτιάξουμε μέσα μας ένα καταφύγιο στο οποίο είμαστε νικητές, στο οποίο ο Εφιάλτης ουδέποτε εφάνη και οι Μήδοι τελικά δεν εδιάβησαν. Θα ήταν ελλιπές λοιπόν να πούμε ότι η λύση του για την αρχαία εξίσωση είναι απλώς Χ = Π και τέρμα. Όχι, ο Κίρκεγκορ λέει και κάτι επιπλέον, λέει: μην καταδεχτείς ποτέ να μειώσεις τις τιμές του Αξ, της αξιοπρέπειάς σου• είναι σταθερά, όχι μεταβλητή. Ακόμα κι αν χρειαστεί η Πίστη σου να αποκτήσει τη σφοδρότητα της ψύχωσης και της σχιζοφρένειας.

Όμως κάτι περισσότερο μπορούμε να έχουμε; Υπάρχει κανένας άλλος περαστικός στο δρόμο;

Ένας έρωτας που είναι εντελώς αδύνατον να πραγματοποιηθεί, κι όμως τελικά πραγματοποιείται... Πού το έχω ξαναδεί αυτό;

Ο Χερμπ Άσερ ήταν ένας καταθλιπτικός ανθρωπάκος, αθεράπευτα ερωτευμένος με την κορυφαία γαλαξιακή τραγουδίστρια, τη Λίντα Φοξ. Ζούσε απομονωμένος σ' έναν απομονωμένο θόλο ενός απομονωμένου πλανήτη ενός απομονωμένου ηλιακού συστήματος και η μόνη του χαρά ήταν ν' ακούει με τις ώρες τα τραγούδια της και να θαυμάζει απεριόριστα τα πόστερ της. Αγωνιζόταν σκληρά ενάντια στις πικρίες της άρρωστης γειτονισσάς του, της Ρίμπις, που ήθελε την Φοξ να είναι απλώς μια ανακύκλωση συναισθηματικότητας, μια σαχλή ερμηνεύτρια γλυκανάλατων τραγουδιών• όχι, ο ίδιος έβλεπε αυτό που δεν έβλεπε η Ρίμπις, ήξερε καλά ότι υπήρχε ομορφιά και πνευματικότητα στην Λίντα Φοξ. Δεν ήξερε όμως ότι το ίνδαλμά του ήταν δημιούργημα των ΜΜΕ, μια επεξεργασμένη εικόνα για λαϊκή κατανάλωση• δεν ήξερε ότι η Φοξ ήταν προγραμμένη από τη Χριστιανο-Ισλαμική Εκκλησία και το Κομμουνιστικό Κόμμα, τις ύψιστες εξουσιαστικές δομές του πλανήτη• δεν ήξερε ότι, στην πραγματικότητα, ο ίδιος βρισκόταν σε ψυχρή συντήρηση κι απλώς ξαναζούσε στην κωματώδη μνήμη του την προηγούμενή του ζωή• τέλος, δεν ήξερε ότι ο Βελιάλ, το πνεύμα του Σκότους και της Ασχήμιας, κρυβόταν πίσω από την Εκκλησία και το Κόμμα, και είχε όλον τον πλανήτη υπό την κυριαρχία του. Χειρότερα δε γινόταν...

Ο αληθινός Θεός όμως εισβάλλει λαθραία στη Γη κι αλλάζει την πραγματικότητα. Πλέον η Χριστιανο-Ισλαμική Εκκλησία και το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν υπάρχουν, στην καινούργια πραγματικότητα ο Βελιάλ είναι απλώς ένα κατσικάκι σ' ένα κλουβί του ζωολογικού κήπου, η Λίντα Φοξ είναι ένα ανερχόμενο ταλέντο κι ο Χερμπ Άσερ έχει κατάστημα με ηχοσυστήματα. Με λίγη βοήθεια από τους θεϊκούς του φίλους, συναντάει τη Φοξ κι οι δυο τους ερωτεύονται αμέσως, όμως ο Χερμπ δίνει κατόπιν έναν σκληρό αγώνα• η Λίντα Φοξ δεν είναι σαν γκαρσόνα πιτσαρίας, όπως θέλει η Ρίμπις• η Λίντα Φοξ δεν είναι πλαδαρή και άσχημη, όπως του την παρουσιάζει ο Βελιάλ (ο οποίος ελευθερώνεται από το κλουβί του σε μια στιγμή θεϊκής αβλεψίας)• είναι όμορφη, αγνή και πνευματική, κυρίως όμως είναι πραγματική. Μπορεί ακόμα και να έχει περίοδο, ακόμα και να ρεύεται. Κι αυτό δεν την κάνει λιγότερο όμορφη ή λιγότερο πνευματική. Ο Χερμπ τελικά κερδίζει τη μάχη και κατατροπώνει τον Βελιάλ – με λίγη βοήθεια από τη Φοξ, η οποία αποδεικνύεται τελικά ότι είναι ο Παράκλητος, ο Συνήγορος του Ανθρώπου.

Η Θεϊκή Εισβολή ήταν ένα από τα τελευταία βιβλία του Φίλιπ Ντικ και, κατ' εμέ, από τα καλύτερά του. Ο σκοτεινός συγγραφέας από την ηλιόλουστη Καλιφόρνια πετάει μέσα στην κατσαρόλα θεούς και θεότητες, εβραϊκό μυστικισμό, ζωροαστρισμό, επιστημονική φαντασία, χριστιανική θεολογία, αυτοβιογραφικά στοιχεία, τα ανακατεύει με την ακατάστατη ιδιοφυΐα του και βγάζει τελικά ένα βαθιά ανθρώπινο, αλλά και χιουμοριστικό, μυθιστόρημα. Το οποίο, μαζί με το υπόλοιπο έργο του, ίσως και να προσφέρει μία ακόμα λύση στην αρχαία εξίσωση.

Το προηγούμενο μέρος του κειμένου γράφτηκε με το μυαλό. Το υπόλοιπο γράφεται με την καρδιά.

Πολλά μπορούμε να καταλογίσουμε στον Φίλιπ Ντικ. Πρέπει όμως να παραδεχτούμε ότι ποτέ, ακόμα και στις στιγμές της μεγάλης του παράνοιας ή δυστυχίας, δεν έπαψε να αγανακτεί με τον πόνο των μικρών ανθρώπων. Έπαιξε με άφθονες θρησκευτικές – μεταφυσικές ιδέες, ποτέ όμως δε μετέθεσε τη λύτρωση αποκλειστικά στον άλλο κόσμο. Όχι, “ο αγώνας πρέπει να δοθεί από τη δικιά μας πλευρά”, όπως έλεγε η Έλα Ράνσιτερ στο Ubik, γιατί “ο άλλος κόσμος δεν είναι αρκετός”, όπως έλεγε ο υδραυλικός Λίον στο Radio Free Albemuth, “εδώ είναι ο δυστυχία, εδώ είναι η αδικία κι η καταπίεση”. Κάτι ήξερε ο Ντάρκο Σούβιν όταν παρατηρούσε ότι: “ο Ντικ ποτέ δεν έπαψε να διαφωνεί με τον κόσμο, να αγανακτεί με τα βάσανα των ανθρώπων ... ποτέ δε σταμάτησε να ψάχνει και να ψάχνεται, αν και ορισμένες φορές με αντιφατικούς, παράδοξους ή ελαττωματικούς τρόπους, για κάποιου είδους εγκόσμιας σωτηρίας ... κατάφερε να διατηρήσει την πίστη του σ' αυτή τη βασική σύλληψη: να λέει ΟΧΙ βροντερά, στην ανάγκη ακόμα και με γαλαξιακές θεότητες”. Κάτι που τον φέρνει πολύ πιο κοντά στον Κίρκεγκορ παρά στον Καντ.

Πιστεύω λοιπόν ότι ο Κίρκεγκορ θα χαιρόταν με τα λόγια της Σοφίας στο VALIS: “Αυτός δεν είναι ο κόσμος σας. Όμως εγώ θα τον κάνω κόσμο σας. Θα τον αλλάξω για χάρη σας”. Θα καταλάβαινε απόλυτα την πικρή διαπίστωση του Χορς Φατ (στο ίδιο βιβλίο), ότι “μερικές φορές, η κατάλληλη αντίδραση στην πραγματικότητα είναι η τρέλα”, εξάλλου η Πίστη του Δανού στοχαστή έχει όλα τα γνωρίσματα να χαρακτηριστεί ψυχοπαθολογική σε ένα τυπικό ψυχιατρικό τεστ. Κρίνω όμως ότι πραγματικά θα ενθουσιαζόταν με τον αγώνα του Χερμπ Άσερ στη Θεϊκή Εισβολή, την κωμικά πεισματική, παιδικά ιδεαλιστική προσκόλλησή του στο ιδανικό του: “Θα γραπωθώ στη Φοξ και η Φοξ θα σε ξεπεράσει. Κι εγώ το ίδιο. Εσύ θα πεθάνεις, η Φοξ θα ζήσει. Δε θα σκοτώσεις το φωτοδότη αιθέρα που ζωογονεί της ψυχές μας. Θα γραπωθώ στη Φοξ κι η Φοξ θα με πάρει στην αγκαλιά της και θα γραπωθεί σε μένα. Εμείς οι δύο δε γίνεται να χωριστούμε”.

Ας κρατήσουμε λοιπόν από τον Καντ το αδιαπραγμάτευτο των ηθικών αξιών• το Αρ της αρχαίας εξίσωσης είναι σταθερά, όχι μεταβλητή. Ας κρατήσουμε από τον Κίρκεγκορ το αδιαπραγμάτευτο της αξιοπρέπειας• το Αξ είναι επίσης σταθερά, όχι μεταβλητή. Ο Χερμπ Άσερ μάς έδειξε ότι πρέπει να κυνηγάμε τα όνειρά μας όπως ο πολιτικός κυνηγάει την εξουσία και ποτέ να μην εγκαταλείπουμε τον αγώνα• το Ο της εξίσωσης είναι κι αυτό σταθερά. Αν λοιπόν τα τηρήσουμε όλα αυτά, τότε έχουμε δικαίωμα να αλλάξει ο κόσμος!

Ναι!

Εκτός από τα ανθρώπινα δικαιώματα, εκτός από τα πολιτικά δικαιώματα, εκτός από το δικαίωμα στη γνώση, στη διαφορετικότητα και στην τεμπελιά, υπάρχει και το δικαίωμα στη Μυστική Κοινοπολιτεία (για να δανειστώ τον όρο της Θεϊκής Εισβολής). Το δικαίωμά μας να παραμερίσει η ψεύτικη πραγματικότητα που βιώνουμε και να εμφυτευτεί μια άλλη πραγματικότητα, η Μυστική Κοινοπολιτεία, φιλική προς την πραγματοποίηση των ονείρων μας. Λέμε όχι σε Μετά Θάνατον Ζωές κι άλλα τέτοια άυλα πεδία ανταμοιβών! Θέλουμε η ευτυχία να είναι, με κάποιον τρόπο, υλική, χειροπιαστή – να έχει σάρκα και οστά, διάολε! Μία άλλη πραγματικότητα είναι εφικτή!

Πώς θα πρέπει να ερμηνεύσουμε αυτή τη λύση, Χ = ΜΚ (Μυστική Κοινοπολιτεία), στην αρχαία εξίσωση; Τι σημαίνει αυτή η αμφισβήτηση της φαινόμενης πραγματικότητας; Ο καθένας εδώ ας κάνει τις επιλογές του. Μπορούμε, όπως ο Ντάρκο Σούβιν, να δώσουμε κυρίως μαρξιστική ερμηνεία, βάση και εποικοδόμημα, οπότε τα βιβλία του Ντικ αποκτούν έντονη πολιτική διάσταση. Μπορούμε όμως να δώσουμε κι άλλες ερμηνείες. Π.χ. εδώ που βρίσκομαι, έχω κάθε βράδυ τη χαρά να περνάω λίγη ώρα παρέα με δυο σκύλους κοιτάζοντας τ' αστέρια στον ουρανό – και, υπ' όψη, μιλάμε για πολλά αστέρια, περισσότερα κι απ' τους ψηφοφόρους του Παπαθεμελή στη Θεσσαλονίκη (οι σκύλοι δεν κοιτάν τ' αστέρια, απλώς προσφέρουν το απαραίτητο χαϊδευτικό υλικό). Λοιπόν, τις ώρες αυτές γίνομαι άνθρωπος χωρίς όνομα και βγαίνω έξω απ' το Κοινωνικό Συμβόλαιο. Κατόπιν χρειάζομαι λίγα λεπτά για να αναγνωρίσω πρόσωπα και αντικείμενα, να θυμηθώ ότι αυτό λέγεται “τραπέζι” κι εκείνο “τριαντάφυλλο”, να προσαρμοστώ στη σύμβαση της πραγματικότητας.

“Πραγματικότητας;” Αλήθεια, μεταξύ μας τώρα... το πίστεψες ποτέ στα σοβαρά ότι όλα όσα βλέπουμε, αγγίζουμε, μυρίζουμε, υπογράφουμε, ψηφίζουμε υπάρχουν πραγματικά; Έλα, μην παριστάνεις τον έκπληκτο, απλώς δε θες να το παραδεχτείς! Μπορείς όμως να το πεις σε μένα και δε θα το μαρτυρήσω πουθενά. Αφού κατά βάθος το ξέρεις ότι βρισκόμαστε στο μορατόριο Αγαπημένοι Αδερφοί της Ελβετίας, τα σώματά μας είναι σε ψυχρή συντήρηση κι ο Γκλεν Ράνσιτερ απ' έξω προσπαθεί να επικοινωνήσει μαζί μας! Το ξέρεις, και το ξέρεις ότι το ξέρεις, γιατί με παιδεύεις λοιπόν; Για ποια πραγματικότητα μιλάς;

You are with the Fox, and the Fox is with you