Το Βιβλίο Παραπόνων

Είχα διαβάσει παλιότερα αυτά τα Πρακτικά Βήματα Όταν Οι Γονείς Μάς Κακοποιούν και μου έκανε εντύπωση η συμβουλή: "Θα με στείλεις στον τάφο!" απειλεί η μαμά; "Έτσι που μου φέρεσαι θα με ρίξεις στα ναρκωτικά", απείλησε εσύ. "Θα πέσω να πεθάνω μ' αυτό που μου 'κανες" κλαψουρίζει ο μπαμπάς; "Αν εσείς, που είστε γονείς μου, δεν μ' αγαπάτε επειδή είμαι γκέι, θα πάω να σκοτωθώ" κλαψούρισε εσύ.

Η παρατήρησή μου ήταν ότι αν τα κλαψουρίσματα είναι η ενδεδειγμένη απάντηση στα κλαψουρίσματα, τότε το παιχνίδι είναι χαμένο. Όχι της σχέσης με τους γονείς, αλλά της αξιοπρέπειας προς τον εαυτό σου. Μπορεί να πετύχεις κάποιες νίκες τακτικής, όμως εσωτερικά θα έχεις χάσει την ψυχή σου. Θα συμβούλευα λοιπόν τον καθένα που καταπιέζεται από τους γονείς ή από οποιονδήποτε, να βρει μέσα του αυτή τη φλέβα κτηνώδους οργής, δολοφονικού μίσους και να την αφήσει ελεύθερη να εκραγεί, σαν ηφαίστειο που ξυπνά εφτά γενιές σβηστό. Καλός είναι κι ο πολιτισμός κι ο διάλογος κι η ευγένεια κι η ανθρωπιά, όταν όμως ο άλλος πάει να σε πατήσει στο λαιμό, τότε πρέπει να γίνεις επικίνδυνος.

Μετά από εκείνη την προηγούμενη ανάρτηση, Κάντε Πόλεμο, Όχι Έρωτα, και τα σχόλια που ακολούθησαν, σκεφτόμουν επάνω στην αυτοδικία. Στην πρώτη περίπτωση, οι γυναίκες του Φιλοζωικού Συλλόγου Χανίων επέλεξαν τη νομότυπη οδό για να βοηθήσουν ένα κακοποιημένο άλογο και μπλέχτηκαν σ' ένα παιχνίδι αλληλομηνύσεων. Στη δεύτερη περίπτωση, ο Γιάννης πήρε το νόμο στα χέρια του. Φυσικά, το Κοινωνικό μας Συμβόλαιο δεν αναγνωρίζει την αυτοδικία, την αντικαθιστά με νόμους κι αστυνόμους, όμως το αποτέλεσμα κρίνεται άραγε ικανοποιητικό; Τι γίνεται όταν οι νόμοι είναι άδικοι ή όταν τα όργανα του νόμου εμφανίζονται απρόθυμα ή ανίκανα να τον εφαρμόσουν;... Κάτι που συμβαίνει συχνά σε καταγγελίες για κακοποίηση ζώων.

Δεν είμαι εγώ αυτός που θα πει πότε μπορεί να δικαιολογηθεί η αυτοδικία. Ο Τζέιμς Φένιμορ Κούπερ ασχολήθηκε μ' αυτό το ζήτημα και δημιούργησε το Ουέστερν. Είπε ότι υπάρχει μια κατηγορία ανθρώπων που μπορούν να πάρουν το νόμο στα χέρια τους: αυτοί που πατάνε σε δύο βάρκες και ζούνε στις παρυφές του Πολιτισμού, στη Μεθόριο, εκεί που σβήνει το Κοινωνικό Συμβόλαιο κι αρχίζει η Φύση. Πίστευε ότι μόνο σ' αυτούς μπορεί να δημιουργηθεί ένα είδος φυσικής μεγαλοσύνης κι αυτοπειθαρχίας ώστε να μην καταχραστούν τη δύναμή τους. Πηγαίνοντας προς τα πίσω, ο Άνθρωπος της Μεθορίου κατά Κούπερ είναι ο συνεχιστής του Άγριου, του Ανθρώπου της Φύσης κατά Ρουσσώ - του απλού / απλοϊκού ανθρώπου, παρθένου από κοινωνικούς δεσμούς και επαφές, αμόλυντου από την κοινωνική ασθένεια της σύγκρισης του εαυτού μας με τους άλλους. Ο Άγριος μπορεί να γίνει βίαιος, να δράσει ακόμα και με την "αγριάδα του ζώου", διαθέτει όμως ένα είδος φυσικής συμπόνοιας προς τους άλλους (αλλά και προς τα ζώα). "Περιπλανώμενος στα δάση, χωρίς επάγγελμα, ομιλία, κατοικία και δεσμούς, χωρίς καμία ανάγκη των ομοίων του και χωρίς καμία παρόρμηση να τους κάνει κακό". Είναι πολύ δελεαστικό εδώ να δώσει κανείς έναν καθολικό κανόνα για την αυτοδικία... Κάτι σαν: αν ο νόμος ή η εφαρμογή του χωλαίνουν κι αν είσαι ένας από αυτούς που διατήρησαν τη φυσική συμπόνοιά τους, τότε ναι, μπορείς να πάρεις το νόμο στα χέρια σου.

Δεν θα κάνω τίποτα τέτοιο όμως. Το μόνο που έχω, είναι να τονίσω μια ακόμα διάσταση στο θέμα της αυτοδικίας: της αξιοπρέπειας προς τον εαυτό. Όλοι προσπαθούμε να βιοποριστούμε και να προστατέψουμε τον εαυτό μας κι αυτούς που αγαπάμε, ανθρώπους και ζώα. Δεν το συζητώ, όταν η κατάσταση αρχίζει να μυρίζει μπαρούτι, η πρώτη και καλύτερη επιλογή είναι η φυγή. Τα πόδια στους ώμους κι άσε τους άλλους να γίνουν παλικάρια ("... ελπίζω να έχουμε όλοι αρκετό μυαλό στο κεφάλι μας, ώστε να μη χρειαστεί να καταντήσουμε ήρωες", έγραφε ο Πόουλ Άντερσον σ' ένα διήγημα). Αν όμως στριμωχτείς χωρίς οδό διαφυγής, αν κινδυνεύουν οι αγαπημένοι σου, αν υφίστασαι την καθημερινή φθορά της ψυχολογικής βίας, αν ο νόμος εμφανίζεται απρόθυμος ή ανίκανος να σε προστατέψει, τότε το επίθετο "κτηνώδης" πρέπει να γίνει κοσμητικό, όχι μειωτικό. Γιατί ακόμα κι αν καταφέρεις με κλαψουρίσματα, ικεσίες και παρακάλια να αποφύγεις τα χειρότερα, θα μείνεις εσωτερικά ευνουχισμένος. Θα έχεις χάσει την ψυχή σου.

Ο νόμος είναι το όπλο των αδυνάτων, υπάρχει όμως μια αρχή προθύστερη κι από το νόμο, το Βιβλίο Παραπόνων:

Περίπου πέντε χρόνια με τα πόδια από δω, στα Μαύρα Όρη, είναι μια σπηλιά. Σ' αυτή τη σπηλιά είναι ένα μεγάλο τετράδιο, σχεδόν όλο συμπληρωμένο. Κανείς δεν το αγγίζει ποτέ κι όμως κάθε μέρα γιομίζει μια νέα σελίδα. Ποιος λέτε ότι τις γράφει; Η πλάση! Τα βουνά, το χορτάρι, οι βράχοι, τα δέντρα και τα ποτάμια βλέπουν τις πράξεις των ανθρώπων, βλέπουν τα εγκλήματα όλων των κακούργων, τα βάσανα όλων εκείνων που υποφέρουν άδικα. Τα παράπονα της ανθρωπότητας ταξιδεύουν από κλωνάρι σε κλωνάρι, από βροχοστάλα σε βροχοστάλα, από σύννεφο σε σύννεφο, φτάνουν σ' αυτή τη σπηλιά στα Μαύρα Όρη κι έτσι γράφεται το βιβλίο. Αν δεν υπήρχε στον κόσμο αυτό το Βιβλίο Παραπόνων, τα δέντρα θα είχαν μαραθεί από το βάρος τόσης θλίψης και το νερό θα 'χε γίνει γλυφό (από τον Δράκο του Σβάρτς)

Ένα υπαρξιακό αίτημα δικαιοσύνης κι αξιοπρέπειας, η οργή μπροστά στην αδικία, τα βάσανα κι ο αναίτιος πόνος κάθε ανθρώπου (και ζώου) να μην παραγραφούν, να μην ξεχαστούν, αλλά να δικαιωθούν. Ο νόμος θα πρέπει να υπηρετεί το Βιβλίο Παραπόνων, όχι αντίστροφα