Βάζοντας Περούκα Στον Χάιντεγκερ

(H ανάρτηση είναι απάντηση στη σχετική συζήτηση στο Buzz, πάνω σ' αυτό το προηγούμενο ποστ)

Στις έρευνες για το IQ παίρνει ο κάθε ερευνητής ό,τι τον βολεύει. Ανάλογα με το τι στοιχεία έχει ή τι ψάχνει να «αποδείξει». Ένα μεθοδολογικό μπάχαλο είναι αυτές οι έρευνες, γι’ αυτό και κάθε τόσο βγαίνουν ερευνητές που λένε ότι όλες οι προηγούμενες μελέτες ήταν λάθος, άκυρες. Όχι ότι ο Σωτήρης βγάζει κληρονομικότητα 0,63 κι ο Ηλίας που ξανακοιτάζει την έρευνα, τον διορθώνει σε 0,61. Αλλά ο Σωτήρης βγάζει 0,63 κι ο Ηλίας 0,15. Ο Σωτήρης λέει ότι σχεδόν τα πάντα είναι κληρονομικότητα κι ο Ηλίας λέει ότι σχεδόν τίποτα δεν είναι κληρονομικότητα. Αυτή είναι η κατάσταση!

Όμως ο λόγος που δεν μπορούμε να κάνουμε μια ήπια συζήτηση είναι επειδή το θέμα πονάει. Ο πολύς κόσμος ακούει «IQ» και σκέφτεται «ευφυΐα». Του αϊκιού απέναντι, πείτε του πως το θέλω. Ακούει «ο παράγοντας της κληρονομικότητας είναι 0,5» και σκέφτεται ότι η «μισή ευφυΐα» μεταβιβάζεται κληρονομικά. Τ’ αϊκιού ο γιος πηγαίνει πάντα μπρος. Δεν σκέφτεται ανάλυση της διασποράς σ’ έναν συγκεκριμένο υποπληθυσμό μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, δεν ξέρει πώς λειτουργούν οι στατιστικές αναλύσεις, αν του πεις ότι ο παράγοντας της κληρονομικότητας είναι μικρότερος στα παιδιά απ’ ό,τι στους ενήλικες, τα χάνει, αν του πεις ότι είναι μικρότερος στην κατώτερη τάξη απ’ ό,τι στη μεσαία τάξη, τα χάνει. Αν του πεις ότι είναι μεγαλύτερη στους λευκούς απ’ ό,τι στους μαύρους, τα χάνει. Δεν ξέρει να μεταφράσει αυτό το τελευταίο ότι π.χ. οι λευκοί, η μεσαία τάξη και οι μεγαλουπόλεις έχουν μεγαλύτερα περιθώρια επιλογής αναπαραγωγικού συντρόφου, οπότε τείνουν και να ανανεώνουν το υλικό της γενετικής τους δεξαμενής (genetic pool, πώς το λέμε στα ελληνικά;). Ενώ στους μαύρους, στην κατώτερη τάξη και στην επαρχία δεν υπάρχουν τόσα περιθώρια επιλεκτικής ανανέωσης του γενετικού υλικού (= επιλογή νύφης ή γαμπρού), οπότε η γενετική τους δεξαμενή τείνει να λιμνάζει. Το λουλουδάκι του βουνού μού έκαψε το αϊκιού.

Να πω όμως και κάτι άλλο σημαντικό. Ο παράγοντας της κληρονομικότητας, η έννοια αυτή, προήρθε από την εκτροφή ζώων και συνεχίζει ακόμα να χρησιμοποιείται στην ελεγχόμενη αναπαραγωγή. Στην εκτροφή ζώων όμως όλα είναι ελέγξιμα και μετρήσιμα. Το επιθυμητό χαρακτηριστικό του ζώου, οι γενετικοί, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, τα πάντα όλα! Πόσο μακρύ λαιμό έχει το άλογο, πόσο ύψος πηδάει, πόσα λίτρα γάλα κατεβάζει η αγελάδα (επιθυμητά χαρακτηριστικά), αν δίνουμε ή δεν δίνουμε την ίδια τροφή στα άλογα, αν υπάρχουν ή δεν υπάρχουν στρεσογόνοι παράγοντες για κάποιες αγελάδες (περιβάλλον), τα πάντα είναι σωματικά, ελέγχονται, μετρούνται, προσδιορίζονται και παραμετροποιούνται. Όλα ωραία και καρτεσιανά.

Όταν όμως πας να μεταφέρεις αυτήν την έννοια στον άνθρωπο, και μάλιστα σε γνωστικά χαρακτηριστικά του, όχι σωματικά, τότε τραβάς και ξεχειλώνεις, προκειμένου το χαϊντεγκεριανό να το κάνεις καρτεσιανό! Όταν το «περιβάλλον» για τις γνωστικές λειτουργίες του ανθρώπου, φτάνει να σημαίνει... περίπου τα πάντα, όχι απλώς την τροφή του και αν υπάρχουν εστίες δυνατού θορύβου κοντά στη βοσκή, τότε έχεις φτιάξει ένα τέρας του Φρανγκενστάιν προκειμένου να χωρέσεις τον Χάιντεγκερ στον Καρτέσιο! Ο μόνος τρόπος να δουλέψεις είναι κάνοντας άφθονες και αυθαίρετες παραδοχές, «θεωρώ ότι όλα τα άλλα είναι σταθερά», «θεωρώ ότι δεν υπάρχει άλλος παράγοντας που επηρεάζει το μέγεθός μου», «θεωρώ», «θεωρώ», «θεωρώ» (και μάλιστα χρειάζεται να σκάψει κανείς μέσα στις έρευνες για να δει τι θεωρεί ο κάθε επιστήμονας σταθερό και στατιστικώς ασήμαντο, συνήθως τα κάνουν γαργάρα, δεν τα επισημαίνουν).

Το αντίστοιχο στην εκτροφή ζώων θα ήταν να πας να μετρήσεις όχι τον λαιμό του αλόγου, αλλά την ηγετικότητά του. Όχι την ποσότητα του γάλακτος αλλά την κοινωνικότητα της αγελάδας. Πώς τα μετράς αυτά, πώς τα ορίζεις και με τι συσχετίζονται; Υπάρχει έστω κι ένας εκτροφέας ή ζωολόγος που να μετράει την κοινωνικότητα της αγελάδας; (ή κάποιο ανάλογο μέγεθος). Πολύ αμφιβάλλω. Βρείτε τον, κι εγώ θα σκίσω το καλτσόν μου. Η όλη σύλληψη της κληρονομικότητας για γνωστικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου (όχι για το χρώμα των ματιών ή των μαλλιών του) είναι θεμελιωδώς έωλη. Αν φορέσεις περούκα στον Χάιντεγκερ, δεν τον κάνεις Καρτέσιο.

Δεν τα λέει μόνο ο Ηλίας αυτά, κι άλλοι κάνουν συναφείς παρατηρήσεις: The concept of heritability has its origins in animal breeding, where variation in genotype and environment is under the control of the experimenter, and under these conditions the concept has some real-world applications. In freeranging humans, however, variability is uncontrolled, there is no "true" degree of variation to estimate, and heritability can take practically any value for any trait depending on the relative variability of genetic endowment and environment in the population being studied (εδώ, σελ. 3 του pdf).