4510

Όπως όλοι ξέρουμε, δεν υπάρχει δυνατότερη σχέση στον κόσμο απ’ αυτή που μπορεί ν’ αναπτυχθεί ανάμεσα στον αγρότη και στο τρακτέρ του. Ούτε η αδερφική ούτε η ερωτική ούτε η σχέση πιστού προς το Θεό ή ψηφοφόρου προς το βουλευτή μπορεί να συγκριθεί με το πάθος που γεννάει το μουρμουρητό ενός 4κύλινδρου diesel κινητήρα, η ελαφράδα του υδραυλικού τιμονιού, η αίσθηση παντοδυναμίας της τετρακίνησης – όλα όσα συνιστούν τη φιλοσοφική κατηγορία που ονομάζεται τρακτέρ. Και όπως επίσης όλοι ξέρουμε, τρακτέρ σημαίνει John Deere.

Αυτό όμως που δεν ξέρουμε όλοι είναι ότι τα τρακτέρ της John Deere αποτελούν σύμβολο του ανθρώπινου όντος. Αυτού του δίποδου πλάσματος με το υποτυπώδες τρίχωμα και το σχετικά αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα, που εμφανίστηκε στην ανατολική Αφρική πριν περίπου 200.000 χρόνια. Τι αρχίσαμε όμως να λέμε για τα τρακτέρ;

Λοιπόν, τα ημερολόγια έδειχναν 2002 όταν έγινε κάτι πρωτοφανές: η John Deere έβγαλε τρακτέρ με ηλεκτρονικό υπολογιστή. Πρόκειται για την περίφημη σειρά 4000 ΤΕΝ, εννέα μοντέλα που ο κόσμος τα αγόραζε νομίζοντας ότι παίρνει τρακτέρ και στην πορεία ανακάλυπτε ότι είχε πάρει κομπιούτερ.

Η σειρά σημείωσε μεγάλη επιτυχία – αρχικά. Τα καινούργια eΤρακτέρ ήταν εφοδιασμένα με αισθητήρες που ανίχνευαν την κίνηση, τα προσαρτημένα εξαρτήματα, το συνολικό φορτίο στο στρόφαλο, μεταβίβαζαν τις πληροφορίες στον υπολογιστή, κι αυτός προσάρμοζε τη διαθέσιμη ισχύ του κινητήρα και την απόκριση του σασμάν στις απαιτήσεις εργασίας. Μετάφραση: το μηχάνημα έκανε περισσότερη και καλύτερη εργασία σε λιγότερο χρόνο και με λιγότερο καύσιμο. Τι δεν πήγε καλά λοιπόν;

Αυτό που δεν πήγε καλά ήταν ότι τα eΤρακτέρ άρχισαν να βγάζουν πολλές ζημιές ηλεκτρονικής φύσης. Οι καινούργιες δυνατότητες που έδιναν ακυρώνονταν από τα πολλά προβλήματα που τις συνόδευαν. Η John Deere μάζεψε εμπειρία, έκανε διορθώσεις και δύο χρόνια αργότερα, το 2004, έβγαλε τη βελτιωμένη σειρά 4000 TWENTY• το μοντέλο 4310 έγινε 4320, το 4710 έγινε 4720 κ.λπ. και τελικά η παλιά σειρά 4000 ΤΕΝ απεδείχθη πιλοτική. Φυσικά, έχετε καταλάβει ότι τόση ώρα μιλάω για τον άνθρωπο.


Τα Ηλεκτρονικά Συστήματα Της Φύσης
Πριν από την John Deere, προσπάθησε και η Φύση να εφοδιάσει τα δικά της προϊόντα με ηλεκτρονικά συστήματα που βελτιστοποιούν την απόδοση. Η τεχνολογία της ήταν διαφορετική, δε στηρίχτηκε στα μικροτσίπ αλλά στα νευρικά κύτταρα. Παρήγαγε εκατομμύρια μοντέλα, τα δοκίμασε στην πράξη, έβγαλε συμπεράσματα, και το εργαστήριο της εξέλιξης ανέλαβε να διορθώσει τις ατέλειες. Ποιος μπορεί να ξεχάσει π.χ. τη μεγάλη εμπορική επιτυχία των ασπόνδυλων (καβούρια, αράχνες, σκορπιοί, γαρίδες, βουλευτές της ΝΔ κ.λπ.), που παραμένουν δημοφιλή ακόμα και σήμερα; Καταπληκτικά μηχανήματα – το πρόβλημα όμως ήταν ότι ο «εγκέφαλός» τους αναπτύχθηκε γύρω από τον οισοφάγο τους, με αποτέλεσμα αυτός ο τελευταίος να γίνει τόσο στενός, ώστε δεν μπορούσε να περάσει κάτι άλλο εκτός από υγρή τροφή.

Τα ασπόνδυλα τελικά παγιδεύτηκαν σε ένα εξελικτικό αδιέξοδο: η περαιτέρω ανάπτυξη του «εγκεφάλου» τους θα στένευε ακόμα περισσότερο τη διατομή του τροφικού αγωγού• η αύξηση της διατομής του οισοφάγου θα αφαιρούσε πολύτιμο χώρο από τα νευρικά τους γάγγλια. Ή θα γίνονταν αρκετά έξυπνα ώστε να βρίσκουν τροφή αλλά ανίκανα να την καταπιούνε ή θα γίνονταν ικανά να αφομοιώσουν ποικιλία τροφής αλλά ανίκανα να τη βρίσκουν. Και τελικά κατέληξαν υγροπότες – αιμοπότες.

Η εξέλιξη δεν κάθισε με σταυρωμένα χέρια και πριν από περίπου 525.000.000 χρόνια βρήκε την τεχνική λύση: με την καινοτομία της σπονδυλικής στήλης, θα μπορούσε να έχει και τη νευρική–εγκεφαλική πίτα σωστή και τον διατροφικό σκύλο χορτάτο. Τα ασπόνδυλα κόλλησαν στην παρωχημένη τους τεχνολογία και παρέμειναν εντελώς πρωτόγονα από πλευράς ικανοτήτων – θα μπορούσαμε να τα παρομοιάσουμε με τα ατμάροτρα, τους προγόνους των σύγχρονων τρακτέρ, κάτι βαριές, δυσκίνητες και μικρής ισχύος μηχανές του 19ου αιώνα.

Ένας Γάιδαρος Με Μεγάλα Αυτιά
Γνώρισα παλιά έναν σιίτη μουσουλμάνο από το Κασμίρ. Ήταν ένας συγκρατημένος άντρας, που ανοίχτηκε όμως απρόσμενα όταν μιλήσαμε για τον Προφήτη, τους διαδόχους του και τον Ιμάμη Αλί. Σύντομα η συζήτηση πέρασε σε λεπτά ζητήματα («Πώς αισθάνεσαι, Ινδός ή Πακιστανός;» – «Αισθάνομαι Κασμιριανός!»), τόλμησα ακόμα και να του αναφέρω την προσωπική μου θεωρία (την οποία φυσικά απέρριψε απερίφραστα), ότι ο Μωάμεθ ίσως να σκοτώθηκε κατά την Εγίρα, ενώ αυτός που έφτασε στη Μεδίνα και παρουσιάστηκε ως Μωάμεθ ήταν κάποιος σύντροφός του, μάλλον ο Αμπού Μπακρ. Από ένα σημείο και μετά πάντως, αρχίσαμε να αλληλοπειραζόμαστε και να κοντραριζόμαστε για τις θρησκείες μας. Κουβέντα στην κουβέντα κι ενώ τον είχα κουρδίσει, έκανε σε κάποια στιγμή: «Ε, θα σου πω τώρα μια ιστορία για να δεις το μεγαλείο του Ισλάμ!» Με διαβεβαίωσε ότι θα έμενα άφωνος κι ότι μπορεί ακόμα και να γινόμουν μουσουλμάνος, όπως λέει συνέβη με κάποιους δυτικούς καθηγητές πανεπιστημίου που άκουσαν τη συγκεκριμένη ιστορία (από τις σιιτικές Χαντίθ, τις παραδόσεις εκτός Κορανίου).

---

ΠΡΟΣΟΧΗ: Κίνδυνος να γίνετε μουσουλμάνοι! Συνεχίζετε το διάβασμα αποκλειστικά με δική σας ευθύνη!

---

Ο Ιμάμης Αλί, ο γαμπρός του Προφήτη (ας είναι πάνω σ’ αυτόν η ευλογία και η ειρήνη του Αλλάχ), ήτανε ονομαστός για την αφοσίωσή του στο Θεό. Μέρα και νύχτα, από το πρωί ως το βράδυ σκεφτόταν συνέχεια τον Θεό, ούτε μία στιγμή δεν τον ξεχνούσε. Ένας άπιστος που τον μισούσε, προσπάθησε να βρει τρόπο για να τον κάνει να πάρει το νου του από τον Θεό και νόμισε ότι ανακάλυψε το κόλπο. Μία μέρα λοιπόν πήγε στο σπίτι του και, όλο αθωότητα, τον ρώτησε αν μπορεί να του απαντήσει σε ένα βασανιστικό ζήτημα. Ο Αλί ήταν ευγενικός και πάντα καταδεχόταν όσους τον επισκέπτονταν. «Θέλω να μου πεις», ζήτησε ο άπιστος, «από όλα τα ζώα της γης – πουλιά, ψάρια, ερπετά, μαλάκια κ.λπ. – ποια είναι αυτά που κάνουν αυγά και ποια κάνουν νεογνά». Ο άπιστος έγειρε πίσω αυτάρεσκα• περίμενε ότι ο Αλί θα άρχιζε να απαριθμεί ένα ένα τα ζώα της γης, να απαντά σε κάθε περίπτωση, οπότε στις ώρες που θα χρειαζόταν μέχρι να ολοκληρωθεί η απάντησή του, δεν μπορεί, κάποια στιγμή θα έπαιρνε το νου του από τον Θεό.

Η απάντηση του Αλί ήταν λίγες λέξεις όλο κι όλο: «Αν κάποιο ζώο – πουλί, ψάρι, ερπετό, μαλάκιο κ.λπ. – έχει τα αυτιά του έξω από το κρανίο, τότε κάνει νεογνά. Αν έχει τα αυτιά του μέσα στο κρανίο, κάνει αυγά». Αυτό ήταν. Ο άπιστος πήρε την απάντησή του, το σχέδιό του απέτυχε κι ο Αλί συνέχισε να σκέφτεται ακατάπαυστα τον Θεό. Ο Κασμιριανός φίλος μου εξήγησε ότι ήταν η θεία χάρη που έκανε τον Αλί να μιλήσει με τόση σοφία και να διακρίνει αυτόν τον βιολογικό συσχετισμό ανάμεσα στην αναπαραγωγή και στην ακοή. Κάντε ένα διάλειμμα, σκεφτείτε διάφορα παραδείγματα ζώων και πάμε να δούμε αυτό το θαυμαστό προϊόν της φύσης, τα θηλαστικά.

Πριν από 250 εκατομμύρια χρόνια, δεν υπήρχαν στην ξηρά τα ζώα που ξέρουμε σήμερα, παρά μόνο κάτι πρωτόγονα ερπετά, τα θηραψίδια. Από αυτά εξελίχτηκαν τα πρώτα θηλαστικά, που ήταν τάξεις μεγέθους πιο μικρά από τα άλλα διακεκριμένα τέκνα των θηραψιδίων, τους δεινόσαυρους. Αδύναμα μέσα σ’ έναν κόσμο δυνατών και προκειμένου να επιβιώσουν, τα πρώτα θηλαστικά αναγκάστηκαν να αναπτύξουν τεχνολογικές καινοτομίες: αναπαραγωγή με νεογνά, εξαιρετικές αισθήσεις, μάθηση.

- Η εναπόθεση αυγών είναι ξεπερασμένη τεχνολογία σε σχέση με τη γέννηση νεογνών. Το αυγό είναι πολύ πιο ευάλωτο, μπορεί να παρασυρθεί, να καταστραφεί, να γίνει στόχος κυνηγών. Περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης υπάρχουν αν εκκολαφτεί το έμβρυο μέσα στο μητρικό σώμα, αν η ίδια η μητέρα γίνει το αυγό του απογόνου.

- Οι αισθήσεις των θηλαστικών είναι πολύ ανώτερες από αυτές των ερπετών. Η ακοή εν προκειμένω είναι υποτυπώδης στα ερπετά, ενώ στα θηλαστικά είναι ένα ακριβές κανάλι πληροφοριών για το περιβάλλον. Τα τρία οστάρια του μέσου αυτιού – σφύρα, άκμων και αναβολέας – είναι ένα φυσικό μικρόφωνο που συναντάται σε όλα τα θηλαστικά ενώ απουσιάζει στα ερπετά (υπάρχει μόνο ένα οστάριο). Το εξωτερικό ους με το πτερύγιό του ενισχύει τον εισερχόμενο ήχο κατά 5 ντεσιμπέλ, προσφέρει επίσης στο θηλαστικό και την ικανότητα εντοπισμού της ηχητικής πηγής. Παρόλο που και στις δύο ζωικές οικογένειες το καθαυτό όργανο της ακοής είναι το ίδιο (ο ακουστικός κοχλίας στο εσωτερικό ους, μ’ αυτόν ακούμε, όλο το υπόλοιπο αυτί είναι η δίοδος που μεταβιβάζει τα ηχητικά κύματα στον κοχλία), το αυτί των θηλαστικών έχει επιπλέον μικρόφωνο, ενισχυτή και GPS.

- Και ερχόμαστε τώρα στη ριζική διαφορά. Τα θηλαστικά μπορούν να μαθαίνουν από την εμπειρία τους, μπορούν να μαθαίνουν το ένα από το άλλο, μπορούν και να μεταβιβάζουν την αποκτημένη εμπειρία στους απογόνους. Καμία σχέση με τα ερπετά, στα οποία όλα σχεδόν είναι ένστικτο και αντανακλαστικά – έτσι όπως προγραμματίστηκαν αρχικά, έτσι θα λειτουργήσουν σε όλη τους τη ζωή.

Η καινούργια αυτή τεχνολογία και τα αξεσουάρ που απαιτούσε (κοινωνικότητα, μιμητισμός, σχηματισμός οικογένειας κ.λπ.) συνοδεύτηκαν από σπουδαίες ηλεκτρονικές βελτιώσεις. Ο εγκέφαλος των θηλαστικών έγινε κατάλληλος για να υποστηρίξει την πολύ πιο ενεργητική ζωή τους σε σχέση με τα ερπετά, που απλώς χρειάζονται έναν εγκέφαλο για τα βασικά (αναπνοή, ύπνο, καρδιακό ρυθμό, πείνα, οίστρο, φυγή, επίθεση κ.λπ.), εφοδιάστηκε επίσης και με μία δομή παραγωγής συναισθημάτων, απαραίτητα προκειμένου να γίνει λειτουργική η κοινωνικότητά τους. Θα μπορούσαμε να παρομοιάζαμε τα θηλαστικά με τα τρακτέρ της δεκαετίας του ‘30: τότε ήταν που τα μηχανήματα αυτά εξοπλίστηκαν με υδραυλικά συστήματα, κατάλληλους τροχούς για κίνηση στην άσφαλτο και ηλεκτρική μίζα. Δείτε εδώ ένα βιντεάκι για την εξέλιξη των θηλαστικών: σιδεράδες μετατρέπουν τους ατσάλινους τροχούς των τρακτέρ σε τροχούς με καουτσούκ, δεκαετία του ‘30.

Όσο για την απάντηση του Ιμάμη Αλί στον άπιστο; Υπάρχει άραγε ζώο που π.χ. να κάνει αυγά αλλά να έχει εξωτερικό αυτί; Ή ζώο που να κάνει νεογνά και να μην έχει; Λοιπόν, είναι αναμενόμενο ένας άνθρωπος της ερήμου να μην είχε ακούσει ποτέ για τα μεγάλα κητοειδή των ωκεανών. Δελφίνι, δελφινάκι, πάμε πιο γρήγορα. Αυτά τα θηλαστικά της θάλασσας ακούνε με την κάτω σιαγόνα τους, δε διαθέτουν εξωτερικά αυτιά και φυσικά κάνουν φαλαινάκια και δελφινάκια. Αλλά και τα διάφορα μέλη της οικογένειας των φωκιδών – θαλάσσιοι ελέφαντες, θαλάσσιοι λέοντες, φώκιες – κάνουν νεογνά, ενώ έχουν μεγάλη διαφοροποίηση ως προς τα όργανα της ακοής τους. Εδώ μπορεί να τελειώσει η μουσουλμανική μας καριέρα.

Θαλάσσιος λέοντας με (εξωτερικά) αυτιά

Θαλάσσια ελεφαντόπουλα άνευ (εξωτερικών) αυτιών

I am the eggman, they are the eggmen, I am the walrus

Ο Διχασμός
Ήρθε κάποτε η μεγάλη στιγμή που η Φύση, όπως και η John Deere, αποφάσισε να βγάλει τα πιο τελειοποιημένα της μηχανήματα, εφοδιασμένα με τις πλέον εξελιγμένες ηλεκτρονικές δομές. Πριν από 200.000 χρόνια λοιπόν, όταν πρωτοεμφανίστηκε το ανθρώπινο πλάσμα στην ανατολική Αφρική, ΔΕΝ ήταν αυτή η στιγμή• ήταν πριν από περίπου 15.000.000 χρόνια, όταν πρωτοεμφανίστηκε η οικογένεια των ανθρωπιδών (άνθρωποι, γορίλες, χιμπατζήδες, ουραγκοτάγκοι). Ας περιοριστούμε για τη συνέχεια στο πιο βαρετό μέλος αυτής της οικογένειας, τον άνθρωπο.

Είπαμε στην αρχή για τις άφθονες καινούργιες δυνατότητες που προσέφερε ο εφοδιασμός του τρακτέρ με ένα εντελώς καινούργιο σύστημα, ένα σύνολο από αισθητήρες, μικροτσίπ, διακόπτες και καλώδια γύρω από τον κεντρικό ηλεκτρονικό υπολογιστή. Το αντίστοιχο αυτού του συστήματος στην τεχνολογία της Φύσης είναι ο εγκεφαλικός νεοφλοιός. Αν και υφίσταται στοιχειωδώς σε όλα τα θηλαστικά (πλην του Γεράσιμου Γιακουμάτου, φυσικά), μόνο στον άνθρωπο είναι τόσο ανεπτυγμένος ώστε να παίζει καθοριστικό ρόλο στη συμπεριφορά του. Πρόκειται για επαναστατική τεχνολογία, που δίνει πρωτοφανείς ικανότητες ανάλυσης, σύνθεσης και μετατροπής των αισθητηριακών δεδομένων σε κατάλληλες κινητικές αντιδράσεις. Bonus: η ικανότητα σχεδιασμού, η αφαιρετική σκέψη, η (έναρθρη) γλώσσα, καθώς και όλες οι λειτουργίες που συνήθως ονομάζουμε «πνευματικές». Πού είναι το πρόβλημα λοιπόν;

Το πρόβλημα είναι ότι ειδικά ο ανθρώπινος νεοφλοιός δεν είναι καθόλου καλά εναρμονισμένος με τα παλαιότερα μέρη του εγκεφάλου. Πριν από 500.000 χρόνια, ο νεοφλοιός των ανθρωπίδων άρχισε να αναπτύσσεται με εξωφρενική ταχύτητα, μοναδική στην ιστορία της εξέλιξης. Τόσο εκρηκτική ήταν η αυτή η εγκεφαλική διόγκωση, ώστε ο Morley Roberts πρότεινε ότι το αποτέλεσμα τελικά είναι παθολογικό, ότι θα πρέπει να θεωρήσουμε τον ανθρώπινο νεοφλοιό ως ένα είδος κακοήθους νεοπλασίας που μεταβιβάζεται κληρονομικά στους απογόνους (υπερβολή, εντάξει, όμως δείχνει το μέγεθος αυτής της έκρηξης). Αποτέλεσμα είναι ότι σήμερα οι νοητικές μας λειτουργίες εκτελούνται από ένα νέο και υψηλά ανεπτυγμένο μέρος του εγκεφάλου, ενώ η συγκινησιακή μας συμπεριφορά εξακολουθεί να ρυθμίζεται από ένα σχετικά πρωτόγονο σύστημα. Ο Καραμανλής μπορεί να έκανε επανίδρυση του κράτους, η εξέλιξη όμως δεν έκανε επανίδρυση του εγκεφάλου, δεν τον αναδιάρθρωσε ριζικά προκειμένου να ενσωματώσει αρμονικά τα κέντρα των καινούργιων λειτουργιών. Αντί γι’ αυτό, διατήρησε τις αρχαίες δομές και υπέρθεσε την τελευταία λέξη της εγκεφαλικής τεχνολογίας επάνω τους, ώστε να γίνει τελικά ο ανθρώπινος εγκέφαλος σαν το ΠΑΣΟΚ: απ’ έξω ο πολιτισμός κι ο εκσυγχρονισμός, από μέσα οι βαθιές δομές του συστήματος που χρησιμοποιούν μια υποτυπώδη γλώσσα απλών όρων και αντιδρούν εντελώς μανιχαϊστικά στα εξωτερικά ερεθίσματα.

Το Βαθύ ΠΑΣΟΚ Του Εγκεφάλου
Ας δούμε αυτές τις αρχαϊκές εγκεφαλικές δομές σε μια όσο το δυνατόν πιο απλοποιημένη παρουσίαση. Κατ’ αρχήν είναι ο Ερπετοειδής Εγκέφαλος: το στέλεχος, η παρεγκεφαλίδα και ο θάλαμος (συν κάτι ψιλά). Εδώ μιλάμε για τα εντελώς βασικά, τη συμπεριφορά που συνήθως αποκαλούμε ενστικτώδη ή ανακλαστική. Πείνα, ύπνος, οργή, αντιδράσεις πάλης, φυγής κ.λπ. Σε κάθε ερέθισμα, ο ΕΕ αναρωτιέται: «είναι επικίνδυνο;» – «είναι αδιάφορο;» – «τρώγεται;». Μοιραζόμαστε αυτόν τον εγκέφαλο με τα πουλιά και τα ερπετά.

Κατόπιν είναι το Λιμβικό Σύστημα (κατά βάση, η αμυγδαλή κι ο ιππόκαμπος), ο χαρακτηριστικός εγκέφαλος των θηλαστικών. Πρόκειται για την πηγή των συναισθημάτων και των ενστίκτων μας. Τι είν’ αυτό που το λένε αγάπη; Ό,τι και να είναι πάντως, φαίνεται ότι εδράζεται εδώ. Για το ΛΣ, το κάθε τι είναι είτε ευχάριστο είτε δυσάρεστο. Αυτό το κόλπο βρήκε η εξέλιξη για την επιβίωση των θηλαστικών, το δίπολο πόνου – ευχαρίστησης. Προκειμένου το ζώο να επιβιώσει, έπρεπε πάση θυσία να αποφεύγει τον πόνο και να επιδιώκει την ευχαρίστηση.

Επάνω σ’ αυτούς υπερτίθεται ο νεοφλοιός, το μέρος του εγκεφάλου με το οποίο μιλάμε, διαβάζουμε, παίζουμε σκάκι, συντάσσουμε ισολογισμούς, βγάζουμε φορολογικές ενημερότητες και καταθέτουμε πλαστές εγγυητικές επιστολές 550 εκατομμυρίων ευρώ. Κάθε ένας απ’ αυτούς τους εγκεφάλους έχει τις δικές του προτεραιότητες, τη δική του μνήμη, γλώσσα και αντίδραση στα ερεθίσματα των αισθήσεων. Ας πάρουμε δύο παραδείγματα:

1) Η WWF ανακοινώνει ότι με τους σημερινούς ρυθμούς ψαρέματος, η παγκόσμια αλιεία θα καταρρεύσει ως το 2050. Το ΛΣ θα αντιδράσει κάπως έτσι: «Καταστροφή! Σε τι κόσμο θα φέρουμε τα παιδιά μας;». Ο νεοφλοιός θα αναρωτηθεί: «Θέλω να εξετάσω την έρευνα, να ακούσω κι άλλες γνώμες ειδικών». Ο ΕΕ θα σκεφτεί: «Κινδυνεύω από τη WWF;».

2) Ο Γιώργος Παπανδρέου μάς ζητάει να τον ψηφίσουμε. Το ΛΣ θα κραυγάσει: «Γιώργο, προχώρα, άλλαξέ τα όλα!» (ή εναλλακτικά: «Κάτω η χούντα του ΠΑΣΟΚ!»). Ο νεοφλοιός παίζει το ρόλο του δρ. Σποκ στο Εντερπράιζ: «Μισό λεπτό, και το 2004 ψήφισα Καραμανλή, μετά όμως το μετάνιωσα. Μήπως την ξαναπατήσω;». Ο ΕΕ θα αναρωτηθεί: «Τρώγεται ο Γιώργος Παπανδρέου;»

Ο Ηθικός Θεός
Όταν καθίσης να φάγης μετά άρχοντος, παρατήρει επιμελώς τα παρατιθέμενα έμπροσθέν σου, και βάλε μάχαιραν εις τον λαιμόν σου, εάν ήσαι αδηφάγος• μη επιθύμει τα εδέσματα αυτού, διότι ταύτα είναι τροφή δολιότητας [Παροιμίαι 23: 1 – 3]. Τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα που συνήθως αναφέρονται είναι: λαγνεία, φθόνος, οργή, φιλαργυρία, περηφάνια, οκνηρία και λαιμαργία. Αυτό το τελευταίο θα ακουγόταν περίεργο σε έναν κυνηγό – τροφοσυλλέκτη της Παλαιολιθικής εποχής, που έτρωγε για να επιβιώσει, όχι για να καλοπεράσει. Και να ήθελε να υποκύψει στην αμαρτία, δε θα το μπορούσε.

Ο εγκέφαλός μας σχεδιάστηκε πριν μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια – τότε που η επιβίωση ήταν σπουδαία υπόθεση, η τροφή λιγοστή και η υπερενεργειακή τροφή θησαυρός. Όπως επίσης και τα πολύ χρήσιμα για τον οργανισμό πακέτα ιόντων που ονομάζουμε «αλάτι». Η εξέλιξη φρόντισε να το προγραμματίσει αυτό στο ηλεκτρονικό μας σύστημα: τα σάκχαρα και το αλάτι ενεργοποιούν εγκεφαλικά κυκλώματα οπιοειδών μέσα στο ΛΣ, τα οποία δίνουν το αίσθημα της ευχαρίστησης κατά την κατανάλωσή τους. Ίδια ακριβώς με τη σιελόρροια των σκυλιών του Παβλώφ, έτσι είναι κι η δική μας «οπιόρροια» στην κατανάλωση υπερενεργειακών τροφών – μόνο που δε χρειάζεται να μας εκπαιδεύσει κανένας Παβλώφ, είμαστε εγκεφαλικά κατασκευασμένοι για να επιδιώκουμε τους υδατάνθρακες και τα πακέτα ιόντων, από τότε που πασχίζαμε να επιβιώσουμε.

Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει. Σ’ ένα μεγάλο μέρος του κόσμου, η τροφή δεν είναι μέρος του ζην αλλά του ευ ζην. Στις αρχές του 20ου αιώνα εμφανίστηκε, σε Ευρώπη και ΗΠΑ, κάτι αδιανόητο στη μέχρι τότε ανθρώπινη ιστορία: η φτηνή ζάχαρη. Το αλάτι έγινε εξίσου φτηνό και κοινό. Τα ανταποδοτικά κυκλώματα όμως στον λιμβικό εγκέφαλό μας παραμένουν, με αποτέλεσμα να καταναλώνουμε υπερβολικά πολύ αλάτι και ζάχαρη, δεν μπορούμε ν’ αντισταθούμε εύκολα στη γοητεία τους. Δεν μπορούμε να πούμε στο βαθύ ΠΑΣΟΚ του εγκεφάλου μας: «πάψε να συνδέεις τα ιόντα και τους υδατάνθρακες με την επιβίωση και να ανταποδίδεις έτσι ευχάριστα την κατανάλωσή τους», είναι τόσο αρτηριοσκληρωτικό, δυσλεκτικό και κολλημένο στην προγονική του κληρονομιά, όσο και μία συνεδρίαση της ΚΕ του ΚΚΕ.

Πολλές φορές λοιπόν διχαζόμαστε σαν τον ΣΥΡΙΖΑ λόγω αυτής της ασυνεργασίας των εγκεφαλικών μας δομών. Ο ανανεωτικός νεοφλοιός αντιλαμβάνεται ότι κάτι είναι λάθος, την ίδια ώρα που οι ριζοσπαστικές αρχαϊκές δομές δίνουν σήμα για απελευθέρωση ορμονών και νευροδιαβιβαστών – στην καθομιλουμένη λέμε ότι άλλο θέλει «το μυαλό» κι άλλο «η καρδιά» μας. Ο βασικός τρόπος που έχει βρει η ανθρωπότητα για να αντιμετωπίσει σε μαζικό επίπεδο αυτόν τον διχασμό είναι η ηθική• η πιεστική επιβολή, δηλαδή, του έλλογου νεοφλοιού στο λιμβικό και ερπετοειδές σύστημα. Από τον 18ο αιώνα όμως και τον Ι. Καντ ξέρουμε πως όπου εγκαθιδρύεται μαζικά ένα σύστημα ηθικών εντολών & αρχών, ο θεϊκός εντολοδόχος απέχει μόνο ένα βήμα. Λοιπόν, ας τραβήξουμε λίγο ακόμα αυτήν την παρομοίωση του ανθρώπου με τα τρακτέρ της John Deere…

Η εταιρεία θέλει να παινεύεται για την ιστορία και τον ιδρυτή της, τον ομώνυμο κ. John Deere. Στην επίσημη φιλολογία της, προβάλλει έντονα τον άνθρωπο και τις αξίες του – τις εφευρέσεις, την εργατικότητά του, την υψηλή ποιότητα της δουλειάς του – και βεβαιώνει ότι όλα αυτά πέρασαν στην εταιρεία, γι’ αυτό και η Deere & Co. γιγαντώθηκε τόσο πολύ και σήμερα είναι ο παγκόσμιος ηγέτης στον τομέα της. Όλα ωραία και ρομαντικά, όμως υπάρχει ένα σημείο που αποσιωπάται μόνιμα. Το μεγάλο άλμα για την εταιρεία έγινε το 1918, όταν έβγαλε ένα πολύ επιτυχημένο βενζινοκίνητο τρακτέρ στην αγορά, κλάσεις ανώτερο από τα ατμοκίνητα τρακτέρ της εποχής (κάτι ογκώδη θηρία σαν βαγόνια τραίνου). Σχεδιαστής αυτού του τρακτέρ ήταν ο John Froelich, ένας ανεξάρτητος μηχανικός που από το 1892 είχε τη διορατικότητα να καταλάβει ότι το μέλλον είναι η βενζίνη, όχι ο ατμός. Στα χρόνια που ακολούθησαν, προσπαθούσε χωρίς επιτυχία να πείσει τον κόσμο για την εφεύρεσή του, μέχρι που το 1918 αναγκάστηκε να πουλήσει την εταιρεία του στην John Deere για ένα κομμάτι ψωμί. Η συνέχεια ήταν εκρηκτική. Ο Froelich έμελλε να ζήσει στην αφάνεια, ενώ η John Deere έδωσε ψίχουλα και πήρε χρυσάφι.

Είναι ελκυστικό να παρουσιάζεις τη μεγάλυνσή σου ως αποτέλεσμα της δουλειάς ενός χαρισματικού επιχειρηματία του 1837, ενώ είναι εντελώς διαφορετικό να λες ότι ωφελήθηκες σχεδόν τυχαία από τη δουλειά κάποιου άλλου. Όλοι μας όμως, όχι μόνο η John Deere, αρεσκόμαστε σε μύθους και ψαλιδίζουμε τις ενοχλητικές λεπτομέρειες που χαλάνε την εικόνα. Πολύ περισσότερο όταν αυτοί οι μύθοι περιλαμβάνουν μεταφυσικές αρχές που επιβάλλουν ηθικές νόρμες: ο κ. John Deere ως πηγή εργασιακής ποιότητας, η εταιρεία Deere & Co. ως κιβωτός αυτής της ποιότητας• ο Θεός ως πηγή της ηθικής, η Εκκλησία ως φορέας της.

Τελικά, Πού Θες Να Καταλήξεις;
Ο ορίζοντας ενός πολιτικού φτάνει μέχρι τις επόμενες εκλογές. Ο ορίζοντας των αγροτών φτάνει μέχρι το 2013, που θα κοπούν οι επιδοτήσεις. Ο ορίζοντας των φαν του Έλβις φτάνει μέχρι το 2047, που θα λήξει το copyright των τραγουδιών του. Ο ορίζοντας των Κινέζων φτάνει μέχρι το 2080, που εκτιμούν ότι η Κίνα τότε θα γίνει η πιο αναπτυγμένη χώρα του πλανήτη. Ο δικός σας ορίζοντας μέχρι πού φτάνει; Μπορείτε να σκεφτείτε με όρους δεκαετιών; Αιώνων; Χιλιετιών; Ίσως να σας φαίνεται Επιστημονική Φαντασία αυτό, μην ξεχνάτε όμως ότι υπάρχουν βάσιμες ανησυχίες πως το ανθρώπινο πλάσμα θα καταφέρει να επιβιώσει. Δεν είναι 100% σίγουρο ότι θα αφανιστούμε μέσα στους επόμενους αιώνες, ίσως και να καταφέρουμε τελικά να τη βγάλουμε καθαρή. Οι εξωγήινοι τουλάχιστον που μας παρακολουθούν από τα προϊστορικά χρόνια, στοιχηματίζουν 3 προς 1 ότι θα αφανιστούμε μέχρι τον 24ο αιώνα – παραμένει ο κίνδυνος να βρούμε λύσεις για τα κοινωνικά, εξοπλιστικά, περιβαλλοντικά κ.λπ. προβλήματά μας.

Αφήνοντας κατά μέρος την πλάκα, είναι γεγονός πως εμείς, τα τέκνα του Αδάμ, η κορωνίδα της δημιουργίας, οι φορείς της θεϊκής σπίθας κ.λπ. κινδυνεύουμε πλέον να αυτοκαταστραφούμε. Όχι σε ένα απροσδιόριστο μέλλον, αλλά μπορεί και αρκετά σύντομα ώστε να αφορά τα παιδιά των παιδιών μας ή τα εγγόνια των παιδιών μας. Υπάρχουμε εδώ και 200.000 χρόνια, γίναμε γεωργοί εδώ και 10.000 χρόνια, έχουμε γραπτή ιστορία εδώ και 5.000 χρόνια, λύσαμε το πρόβλημα της επιβίωσης στον δυτικό κόσμο εδώ και 100 χρόνια• όλα αυτά για να δημιουργήσαμε προβλήματα που ίσως και να μην μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε. Λες και είμαστε τρακτέρ 4510…

Εκτός από τον εφιάλτη του αφανισμού, υπάρχει και κάτι άλλο εξίσου σημαντικό. Ο άνθρωπος είναι ένα δυστυχισμένο ον – ευτυχισμένο, πάντως, δεν το λες. Εκμετάλλευση, κατάθλιψη, εγκληματικότητα, καταπίεση, ψυχασθένεια, αδικία, πόλεμοι και τόσα άλλα, τέρατα που βγήκαν από το κουτί της δικής μας Πανδώρας. Από την αρχαιότητα συζητάμε για τα προβλήματα του ανθρώπου, εξετάζουμε το ζήτημα κοινωνιολογικά, πολιτικά, θρησκευτικά, ηθικά, ψυχαναλυτικά κ.λπ. όμως όλες αυτές οι προσεγγίσεις έχουν έναν κοινό παρονομαστή: θεωρούν τον άνθρωπο στατικό και ολοκληρωμένο ον. Λύσεις για τα προβλήματα του ανθρώπου προσέφεραν ο Πλάτωνας, ο Φρόιντ, ο Πάπας, ο Λένιν, ο Γκάντι, ο Μπακούνιν, ο Σάι Μπάμπα και τόσοι άλλοι, όμως κανείς δεν εξέτασε το ενδεχόμενο ότι μπορεί να μιλάμε για ένα μεταβατικό, πειραματικό προϊόν. Για τρακτέρ 4510.

Προτείνω λοιπόν ότι πρέπει να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε με όρους αιώνων και χιλιετιών, αν θέλουμε να μη γίνουμε παρελθόν ή να μη συνεχίσουμε να ζούμε μέσ’ στη δυστυχία. Έχουμε να επιλέξουμε από δύο λύσεις – αν καταφέρουμε να τις συνδυάσουμε, ακόμα καλύτερα. Τη μία την είχα αναφέρει παλιότερα, είναι το Άλμα. Η άλλη λύση είναι η Αλλαγή του ανθρώπινου όντος σε εγκεφαλικό επίπεδο, με τρόπο ώστε οι φυλογενετικά νεότερες δομές να γίνουν πιο συνεργάσιμες με τις φυλογενετικά παλαιότερες. Να βγάλουμε επιτέλους τη νέα, βελτιωμένη σειρά 4000 TWENTY, έναν homo sapiens 2.0. Τολμηρό; Μπορεί, πάντως δεν είναι ανέφικτο.

Είδαμε ότι ο ηθικός Θεός είναι η βασική συλλογική λύση που βρήκε η ανθρωπότητα για να αντιμετωπίσει τις ενδοκομματικές προστριβές του εγκεφαλικού ΣΥΡΙΖΑ. Κάπως μεσοβέζικη λύση δεν είναι; Αντί να μπλεκόμαστε σε έναν εσωτερικό εμφύλιο πόλεμο όταν π.χ. εξοργιζόμαστε και θέλουμε να σκοτώσουμε κάποιον, δε θα ήταν καλύτερα να ήμασταν φτιαγμένοι έτσι ώστε να τηρούσαμε απαρέγκλιτα το Συμβόλαιο της Βίας; Να χάναμε ακαριαία την οργή μας στη θέα κάποιων τελετουργικών υποταγής, όπως οι λύκοι και τα τσακάλια; Ή αντί να φορτωνόμαστε με τύψεις κι ενοχές όταν λέμε ψέματα, δε θα ήταν καλύτερα να ήμασταν κατασκευασμένοι έτσι ώστε να λέμε πάντα την αλήθεια;

You may say I’m a dreamer, but I’m not the only one.

Η σκέψη του Arthur Koester στο Φάντασμα στη Μηχανή κινείται σε παρόμοιες γραμμές. Η Αλλαγή όμως που προτείνει ο συγγραφέας έχει να κάνει με την ιεραρχική κυριαρχία του έλλογου νεοφλοιού επί του λιμβικού και ερπετοειδούς εγκεφάλου – ουσιαστικά, μιλάει για φίμωμα. Ο δρ. Σποκ να γίνει κυβερνήτης του Εντερπράιζ. Εγώ προτείνω ότι δεν θα πρέπει να υποτάξουμε το αρχαϊκό μέρος του εγκεφάλου μας στο νεοφλοιό αλλά, όπως λένε οι πολιτικοί, να κινηθούμε προς μια κατεύθυνση αμοιβαίας συνεργασίας και αλληλοκατανόησης. Χρειαζόμαστε το βαθύ ΠΑΣΟΚ του εγκεφάλου μας για δύο λόγους: πρώτον, διότι είναι πανίσχυρο. Θέλουμε 12 χιλιοστά του δευτερολέπτου για να αντιδράσουμε συναισθηματικά σε κάποιο ερέθισμα, και περίπου τον διπλάσιο χρόνο για να αντιδράσουμε με τον θυμικά αφόρτιστο τρόπο του έλλογου νεοφλοιού. Καλός είναι ο πολιτισμός κι η πνευματικότητα κι η αφαιρετική σκέψη, όταν όμως τα πράγματα σοβαρέψουν και γίνουν επικίνδυνα, πρέπει να αναλάβουν οι επαγγελματίες, αυτοί που επί εκατομμύρια χρόνια μάθανε στη δράση κι όχι στα λόγια. Δεύτερον, διότι η ευτυχία είναι κάτι συνδεδεμένο με το λιμβικό σύστημα. Μεταξύ μας, τώρα… δεν είναι και πολύ sexy να ‘σαι άνθρωπος, έτσι δεν είναι; Εμένα πάντως μερικοί από τους καλύτερούς μου φίλους είναι σκύλοι και γάτες, και στις συζητήσεις που έχουμε κάνει, μου έχουν εξηγήσει ότι είναι, σε γενικές γραμμές, ευτυχισμένα ζώα – δυστυχισμένα, πάντως, δεν τα λες. Πίσω απ’ την πλάνη του ορθού μου λόγου / Υπάρχει το χλιμίντρισμα ενός αλόγου / Όλες μου οι χαρές κι οι όμορφες στιγμές / Εκφράζονται μόνο με άναρθρες κραυγές.

Ίσως η Αλλαγή να γίνει φυσιολογικά. Ίσως ακόμα και τώρα να ξεπηδά από τις μεγαλουπόλεις του δυτικού κόσμου ένας updated άνθρωπος• κάποια τυχαία μετάλλαξη να δίνει καινούργιους εγκεφάλους, στους οποίους π.χ. η κατανάλωση ζάχαρης και αλατιού δεν προκαλεί αισθήματα ευτυχίας. Το θέμα όμως με την εξέλιξη είναι ότι δουλεύει με διαφορετικούς ρυθμούς από αυτούς που μπορούμε ν’ αντέξουμε, ούτε ο Ανδρέας Παπανδρέου δε χρειαζόταν τόση πίστωση χρόνου για να ολοκληρώσει την Αλλαγή του. Όχι, η εξέλιξη δε φτάνει, πρέπει να βάλουμε κι εμείς ένα χεράκι.

Δε θέλω να μιλήσω αναλυτικότερα προς το παρόν για την ενδεχόμενη μηχάνευση του ανθρώπινου όντος, αυτό είναι θέμα κάποιου μελλοντικού κειμένου (πρώτα ο Θεός) – όπως επίσης και το άλλο καυτό θέμα, ποιος είναι αυτός που θα σχεδιάσει την Αλλαγή. Θα ήμουν όμως ικανοποιημένος αν ο αναγνώστης έπαιζε λίγο με την ιδέα ότι ο άνθρωπος, όπως τον ξέρουμε, ίσως και να είναι ένα ατελές πλάσμα. Τρακτέρ 4510, όχι 4520, ένα πιλοτικό μοντέλο που χρήζει βελτίωσης.

Ίδε ο άνθρωπος: 4510 της John Deere

---

- Το έναυσμα ήταν κάποιες σκέψεις του Arthur Koestler στο Φάντασμα στη Μηχανή. Το κείμενο γεννήθηκε από το ψάξιμο που έκανα για να δω αν και τι ισχύει σήμερα από αυτά που έλεγε τότε ο συγγραφέας.
- Το κομμάτι για τη ζάχαρη και το αλάτι via Buzz και Ροδιάς.
- Αναφορά στον John Froelich είδα πρώτη φορά στο βιβλίο Γεωργικοί Ελκυστήρες του Κωνσταντίνου Τσατσαρέλη (ΑΠΘ), εκδόσεις ΓΙΑΧΟΥΔΗ.