Imagine No Religion (Part I)

Ξεκινώ μια σειρά σκέψεων γύρω από το θέμα της θρησκείας. Πρόκειται για πλίνθους, κεράμους, ατάκτως ερριμμένους κι όχι για συνεκτικό προβληματισμό – πώς να μην είναι έτσι, αφού προέρχονται από τις παρατηρήσεις μου στον εαυτό μου και στους ανθρώπους που συναναστράφηκα. Σε δεύτερη φάση μόνο έπαιξαν ρόλο κάποια σχετικά διαβάσματα που μου άνοιξαν το μυαλό. Συνεχίζω ακόμα να ελπίζω ότι μια μέρα θα ανακαλύψω το κομμάτι του παζλ που θα συμμαζέψει τα ασυμμάζευτα.


1. Εικόνα Σου Είμαι, Κοινωνία, Και Σου Μοιάζω

Κατ' αρχήν, μπορούμε να απομονώσουμε ένα μεγάλο μέρος της διδασκαλίας κάθε θρησκείας από το ιερό του προκάλυμμα. Πίσω από ηθικές, ιατρικές, βιοτικές κ.λπ. προσταγές, κρύβονται κοινωνικές ανάγκες που απλώς ενδύθηκαν μανδύα ιερότητας για να γίνουν σεβαστές. Για παράδειγμα, η θρησκευτικά επιβεβλημένη απαγόρευση της κατανάλωσης χοιρινού κρέατος σε μουσουλμάνους και εβραίους. Διάβαζα εδώ τον κ. Ναΐμ Ελγαντούρ, πρόεδρο της Μουσουλμανικής Κοινότητας της Ελλάδας, που εξηγούσε ότι σύμφωνα με το Κοράνι, “τα γουρούνια δεν είναι για να τα τρώμε, είναι για να καθαρίζουν τη γη από τις ακαθαρσίες”. Αν κάποιος θέλει να μην κοροϊδεύει τον εαυτό του, δε χρειάζεται να καταφύγει σε τέτοιες αντιλήψεις. Στις καυτές κλιματικές συνθήκες της Μέσης Ανατολής, το γεμάτο λίπος χοιρινό κρέας τραβάει τις μύγες σαν μαγνήτης. Πολύ γρήγορα μολύνεται με διάφορα παράσιτα και γίνεται επικίνδυνο προς βρώση. Και σε κείνα τα αρχαία χρόνια που συντάχθηκε το Κοράνι, δεν έφτανε κάποιος να καταλάβει τον κίνδυνο και να τον εξηγήσει στον λαό, “κοιτάξτε, αν σφάξετε κάποιο γουρούνι, θα πρέπει να το καταναλώσετε αμέσως γιατί θα μολυνθεί ταχύτατα από παρασιτικά σκουλίκια”. Ο κόσμος θα αψηφούσε τις προειδοποιήσεις όταν τον κατακυρίευε η λαιμαργία. Χρειαζόταν η επικύρωση από τη θεϊκή αυθεντία, έπρεπε το γουρούνι να είναι εκ φύσεως ακάθαρτο ζώο κι ο ίδιος ο Θεός να απαγορεύσει την κατανάλωση του κρέατός του.


Πάρα πολλές τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να βρει κανείς, το παραπάνω ήταν απλώς ένα παράδειγμα. Ως ένα σημείο, οι θρησκείες διαμορφώθηκαν αντανακλώντας τις κοινωνίες στις οποίες απευθύνθηκαν κατά την ιστορική τους διαδρομή. Και συνεχίζουν να διαμορφώνονται ακόμα και σήμερα. Όπως έγραφα παλιότερα εδώ, δεν υπάρχει ένας Χριστιανισμός ούτε μία Ορθοδοξία ούτε καν μία Ελληνική Ορθοδοξία. Άλλη εντελώς η πίστη ενός καλλιεργημένου αστού, σαν τον Γιώργο Σεφέρη, κι άλλη η πίστη της Φραγκογιαννούς ή των φτωχών προσφύγων της προπολεμικής Καισαριανής. Το απαραίτητο βιβλίο εδώ είναι η Κοινωνιολογία της Θρησκείας, η μνημειώδης μελέτη του Max Weber, την οποία έχει ανεβάσει στο internet εδώ ένας γιαπωνέζος καθηγητής τρελαμένος με το έργο του Weber. Αξίζει τον κόπο να αφιερώσετε λίγες μέρες σ' αυτό το έργο (μπορείτε να επικοινωνήσετε και με τον γιαπωνέζο αν έχετε κάποια ιδέα, πρόταση, απορία κ.λπ., ο τύπος απαντάει στα e-mail). O Weber μελέτησε όλο το ιστορικό και αρχαιολογικό υλικό της εποχής του για να γράψει την Κοινωνιολογία της Θρησκείας, πρόκειται για μια δουλειά που δεν έχει όμοιά της. Μπορεί να βρείτε απαντήσεις που ψάχνατε μια ζωή.


2. Η Πέμπτη Εντολή
“Έτρεξα στο δωμάτιο του πατέρα μου. Κατάλαβα ότι αν δε με είχε τυφλώσει το κτηνώδες πάθος, δε θα βασανιζόμουν τώρα για τον αποχωρισμό από τον πατέρα μου σ' αυτές τις τελευταίες στιγμές. Θα έτριβα εγώ τα πόδια του και θα είχε πεθάνει στην αγκαλιά μου ... αυτό το αίσχος του σαρκικού μου πόθου, ακόμη και στην κρίσιμη στιγμή που πέθαινε ο πατέρας μου ... ήταν μια κηλίδα που δεν μπόρεσα ποτέ να σβήσω ή να λησμονήσω”.

Είναι ο Γκάντι που κάνει αυτήν την εξομολόγηση, μόλις δεκαέξι χρονών αλλά ήδη παντρεμένος. Ο νεαρός δεν είχε πολύ χρόνο για τη γυναίκα του• κάθε βράδυ πήγαινε στο δωμάτιο του άρρωστου πατέρα του, τον φρόντιζε και του έτριβε τα πόδια: “Μου άρεσε να τον υπηρετώ. Απ' όσο θυμάμαι, δεν παρέλειψα ούτε μια φορά τα καθήκοντά μου”. Το μοιραίο βράδυ όμως ο θείος του ήρθε και τον αντικατέστησε. Ο νεαρός βιάστηκε να τρέξει στη γυναίκα του – μια φορά είναι τα νιάτα, Μάρω, τις ντροπές παράτα – και να χάσει έτσι την ευκαιρία να παρίσταται στο θάνατο του πατέρα του. Η σεξοφοβία, το σχεδόν εμμονικό μίσος για τον έρωτα, κυνηγούσε κατόπιν τον Γκάντι μέχρι το δικό του θάνατο, αφού του στέρησε τη σημαντικότερη στιγμή της ζωής του. Κάτι που μας φέρνει στο θέμα της ιερότητας των γονέων.

Σε κάθε κουλτούρα αναπτύσσεται μια αυθόρμητη αγάπη & σεβασμός για τους γονείς. Πολύ συχνά, ο σεβασμός αυτός αποτυπώνεται και στο επίσημο θρησκευτικό δόγμα – “τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου, ήτις είναι εντολή πρώτη με επαγγελία [= με υπόσχεση επίγειας ανταμοιβής], δια να γίνει εις σε καλόν και να είσαι μακροχρόνιος επί της γης”. Όμως η δική μας δυτική εμπειρία δεν έχει καμία σχέση με την ιερότητα που περιβάλλει τους γονείς στο μεγαλύτερο μέρος της Ασίας. Είδαμε πιο πάνω την αφοσίωση του Γκάντι στον πατέρα του και τη βαριά ενοχή με την οποία φορτώθηκε επειδή δεν κατάφερε να είναι παρών στον θάνατό του. Ο κήρυκας της μη-βίας όμως κάθε άλλο παρά μοναδική περίπτωση ήταν στα πλαίσια του Ινδουϊσμού. Ακόμα και σήμερα, η θρησκεία της ινδικής υποηπείρου επιβάλλει τη θεώρηση των γονέων ως σπιτικούς θεούς, με όλα όσα συνεπάγεται αυτό για τα τέκνα: φροντίδα και υπηρεσία, απόδοση τιμών, οικονομική και βιοτική στήριξη, άνευ όρων υπακοή. Η κοινωνική αυτή στάση αποτυπώνεται φυσικά και στα θρησκευτικά κείμενα. Για παράδειγμα, μια ιστορία από τη Μαχαμπαράτα αναφέρει ότι κάποτε ο σοφός Ναράντα έδωσε ένα μάνγκο στον Σίβα και στη σύζυγό του, κι αυτοί αποφάσισαν να το χαρίσουν στα παιδιά τους. Είχαν όμως δύο παιδιά, τον Γκανέσα και τον Μουρούγκα, ενώ το μάνγκο ήταν ένα. Έταξαν λοιπόν το φρούτο σ' αυτόν που θα έκανε τον γύρο του κόσμου και θα επέστρεφε πρώτος. Ο Μουρούγκα ξεκίνησε αμέσως, όμως ο Γκανέσα έκανε το πραντακσινάμ, το παραδοσιακό προσκύνημα με περιφορά, γύρω από τους γονείς του. Αποτέλεσμα: ο Μουρούγκα επέστρεψε από το ταξίδι, μόνο και μόνο για να βρει τον αδερφό του να τρώει το κερδισμένο μάνγκο.

Αλλά και ο Βουδισμός δεν είναι διαφορετικός. Τα παρακάτω λόγια αποδίδονται στον Βούδα (από την Ιτιβουτάκα, ένα από τα βιβλία του Κανόνα Πάλι): 'Brahma' is a designation for mother & father. 'The first devas' is a designation for mother & father. 'The first teachers' is a designation for mother & father. 'Those worthy of gifts' is a designation for mother & father. Οι περισσότεροι φίλοι μου στην Ταϊλάνδη (Βουδισμός Τεραβάντα) έχουν επάνω τους φυλαχτά με λίγες τρίχες από τα μαλλιά της μητέρας τους και λίγες κλωστές από το πουκάμισο του πατέρα τους, “για καλή τύχη”. Όλοι πάντως οι Ταϊλανδοί φροντίζουν τους γονείς τους και τους στηρίζουν οικονομικά. Νέοι άνθρωποι που θυσιάζουν τη ζωή τους, δουλεύουν σαν σκυλιά κι αναβάλλουν το γάμο τους, τις σπουδές τους, την καριέρα τους, προκειμένου να γηροκομούν και να στέλνουν κάθε μήνα χρήματα (μιλάμε για σημαντικά ποσά) στους ηλικιωμένους γονείς.

Μήπως όμως το Ισλάμ διδάσκει κάτι διαφορετικό; Όχι, φυσικά, αφού ο ίδιος ο Αλλάχ πρόσταξε: “Να συμπεριφέρεσαι με καλοσύνη στους γονείς σου υπακούοντάς τους. Αν ο ένας ή και οι δύο γεράσουν, να μην τους πεις ούτε ουφ, να μην τους απαρνηθείς και να τους μιλάς πάντα με λόγια ευγενικά και όμορφα” (από τη Σούρα 17), ενώ η ανυπακοή προς τους γονείς θεωρείται fahsha, δηλαδή ανήθικη/διεφθαρμένη πράξη, την οποία υπαγορεύει ο Σατανάς.

Ίσως δεν είναι παρακινδινευμένη η δήλωση ότι η ιερότητα των γονέων υπήρξε κανόνας σχεδόν σε όλους τους λαούς της Ιστορίας. Ακόμα και στις Ευμενίδες του Αισχύλου βρήκα μια αναφορά: “Προς τάδε τις τοκέων σέβας ευ προτίων”, το οποίο πρέπει να σημαίνει: “Οπότε ο καθένας ας αποδίδει τιμές στους γονείς” (διορθώστε με αν έκανα λάθος). Ακόμα και στη χώρα μας μέχρι τα χρόνια του '50, νομίζω ότι ο σεβασμός στους γονείς ήταν αδιαπραγμάτευτος, ο λόγος τους προσταγή, κανείς δεν έτρωγε στο τραπέζι μέχρι να καθίσει ο πατέρας, τα παιδιά ζητούσαν την ευχή της μάνας πριν από κάθε ταξίδι κ.λπ. Τι το διαφορετικό έχουμε όμως εμείς, οι σύγχρονοι δυτικοί και διαφέρουμε από όλους αυτούς τους λαούς; Μήπως ανώτερη μόρφωση, δημοκρατία, επιστήμη & τεχνολογία, κίνημα του rock 'n roll ή κάτι ανάλογο; Τίποτα από αυτά, κατά τη γνώμη μου. Διαφέρουμε επειδή έχουμε κάτι άλλο:

Σύνταξη.

Κρίνω πως αυτό είναι το τέχνασμα που βρήκαν διαχρονικά οι κοινωνίες για να προστατεύουν τα ανήμπορα ηλικιωμένα μέλη τους: τη θρησκευτικά αποτυπωμένη ιερότητα των γονέων. Σε παλιότερες εποχές, όταν δεν υπήρχαν γηροκομεία, ΚΑΠΗ, οίκοι ευγηρίας και κοινωνική ασφάλιση, οι ηλικιωμένοι γονείς, που πλέον δεν μπορούσαν να εργαστούν και να αυτοεξυπηρετηθούν, στηρίζονταν στη βιοτική φροντίδα των τέκνων. Και φαίνεται πως η πηγαία αγάπη δεν ήταν αρκετή, έπρεπε ο ίδιος ο Θεός να προστάξει τη μέριμνα προς τους γονείς, αλλιώς τα παιδιά έτειναν να δίνουν προτεραιότητα στη δική τους ζωή παρά να παρίστανται στο γέρο και στη γριά. Η σημερινή κατάσταση στην Ταϊλάνδη και σε πολλές άλλες χώρες της Ασίας είναι απαράδεκτη για τα δικά μας δεδομένα. Ζευγάρια που τεκνοποιούν με υστεροβουλία, για να έχουν μια νοσοκόμα στα γεράματά τους. Παιδιά ως 18ετή συνταξιοδοτικά προγράμματα (και 17ετή και 16ετή...). Νέοι που μαθαίνουν να θεωρούν ηθικό και θρησκευτικό καθήκον την οικονομική στήριξη των γονέων – όχι μόνο να το κάνουν με προθυμία αλλά να τους αρέσει κιόλας. Για τα δικά τους δεδομένα, απαράδεκτο θα ήταν εκείνο τα κόμικ του Αρκά με τα σπουργίτια. Για να αλλάξει αυτή η νοοτροπία, δε φτάνει η διαφώτιση ή η μόρφωση – όχι σε μια χώρα όπως η Ταϊλάνδη με υποτυπώδες, σχεδόν ανύπαρκτο, εθνικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Όχι, ο Μάρξ είχε δίκιο, το ιδεολογικό εποικοδόμημα έπεται της οικονομικής βάσης, απαιτείται κάτι παραπάνω. Απαιτείται σύνταξη. ΙΚΑ.


to be continued

12 σχόλια:

  1. Την χριστιανική θρησκεία άρχισα να την αμφισβητώ από τα γυμνασιακά μου χρόνια. Γέννημα θρέμμα θρήσκιας οικογένειας, εν τέλει κατάφερα να μην εγκαλή τον θεό σε στιγμές βοήθειας κι ανάγκης αλλά τα αγαπημένα πρόσωπα.
    Η ενασχόλησή μου με τις μυθολογίες, με έκανε να συνειδητοποιήσω την ματαιότητα της θρησκείας κι ότι στους καιρούς μας δεν την έχουμε ανάγκη.
    Στην συνέχεια με βοήθησε η ανάγνωση της έρευνας του Ρίτσαρντ Φρέηζερ, Ο Χρυσός Κλώνος, που μελετάει εν ολίγοις την ιστορία της μαγείας και της θρησκείας. Πεντάτομο έργο με βιβλιογραφεία και τα τοιαύτα. Στο συνιστώ ανεπιφύλακτα, όπως και σε κάθε έναν όταν βρω ευκαιρία :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Μια παρόμοια δουλειά με τον Χρυσό Κλώνο είχε κάνει κι ο δικός μας, ο Π. Λεκατσάς με την Ψυχή. Εφόσον απόλαυσες το έργο του Φρέιζερ, έχε υπ' όψη και το έργο του Λεκατσά. Είναι ανάλογου μεγέθους, έρευνας και γοητείας.

    Κατ' εμέ, το υπερβιβλίο είναι πάντα η Κοινωνιολογία της Θρησκείας.

    Ως προς τη ματαιότητα της θρησκείας, που λες, θα μου επιτρέψεις να έχω άλλη άποψη, όμως χαίρομαι που πέρασες απ' τη γειτονιά και θα περιμένω ν' ακούσω τις απόψεις σου.

    Πολύ γλυκό που σε στιγμές ανάγκης θυμάσαι τα αγαπημένα πρόσωπα. Εύχομαι πια να μη σου ξανατύχουν άλλες τέτοιες στιγμές.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ολική επαναφορά, επιτέλους, Ηλία!

    Intriguing η σκέψη στο τέλος, περιμένω να δω πώς θα την προχωρήσεις. Θα έλεγα, ωστόσο, ότι η σχέση των "εντολών" με τη θρησκεία είναι ίσως δευτερεύουσα, θέλω να πω η θρησκεία έντυσε αξιολογικούς κώδικες με ιερό περίβλημα, αλλά δεν είναι δημιουργός τους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Ναι, δεν είναι δημιουργός τους, οι κώδικες γεννήθηκαν από κοινωνικές ανάγκες και περιβλήθηκαν θρησκευτικό μανδύα προκειμένου να γίνουν καθολικά σεβαστοί. Αυτό δεν εννοείς;

    Η εγγενής ακαθαρσία του γουρουνιού υπήρξε ένα υγειονομικό τέχνασμα που βρήκαν οι μεσανατολικές κοινωνίες της εποχής. Δεν είχαν αγορανομία. Η ιερότητα των γονέων υπήρξε ένα τέχνασμα που βρήκαν διαχρονικά πάμπολλες κοινωνίες προκειμένου να περιθάλψουν τα ανήμπορα μέλη τους. Δεν είχαν ΙΚΑ.

    Επίσης, η φιλία είναι το τέχνασμα που βρήκε η νεοελληνική κοινωνία προκειμένου να εμποδίσει τη συσσώρευση κεφαλαίου ("Ρε Γιώργο, δάνεισέ μου σε παρακαλώ € 5.000, τα έχω ανάγκη, θα μου σφραγίσουν επιταγές, καίγομαι - και θα σου τα επιστρέψω την άλλη Δευτέρα, σου δίνω το λόγο μου". Τι να κάνεις μετά, δε θα του τα δώσεις; Και σιγά μην τα ξαναδείς...)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Κι εμένα με προβλημάτισε αυτό με το χοιρινό :-D .Οι πολύ μικρές κοινωνίες ανθρώπων που ζούσαν στο τόπο τους πρίν την οργανωμένη θρησκεία, θα ήξεραν τι συμβαίνει στο χοιρινό κρέας και γιατί πρέπει να το αποφεύγεις. Ίσως είναι μια μορφή διακυβέρνησης με την ανώτατη αρχή τοποθετημένη έξω απο την ομάδα....για να μην αντιδικεί η ομάδα για το ποιός θα γίνει αρχηγός (!) :-)

    "...οι ηλικιωμένοι γονείς, που πλέον δεν μπορούσαν να εργαστούν και να αυτοεξυπηρετηθούν, στηρίζονταν στη βιοτική φροντίδα των τέκνων."
    Αυτό μου θύμισε λίγο το Old Age Dependency Ratio (πάρ' όλη τη σύνταξη :-D ). Η εικόνα είναι παρόμοια ανα την Ευρώπη. 4 νεαροί φροντίζουν (έμμεσα και άμεσα) ένα παππού...Στη Τουρκία (Χαμηλότερη τιμή του δείκτη) είναι 10 νεαροί για ένα παππού...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Χμμ... νομίζω ότι ο κρίσιμος παράγοντας εδώ δεν είναι τόσο η αναλογία των ηλικιωμένων προς τους οικονομικά παραγωγικούς. Είναι ο τρόπος με τον οποίο η εκάστοτε κοινωνία αναδιανέμει οικονομική βοήθεια από τους παραγωγικούς στους ηλικιωμένους. Αν η αναδιανομή στηρίζεται απλώς και μόνο στην καλή θέληση των νέων, τότε ενισχύεται με την ανύψωση των ηλικιωμένων σε επίπεδο ιερότητας. Αν όμως υπάρχει θεσμική αναδιανομή (σύνταξη, ΙΚΑ), τότε οι ηλικιωμένοι δε χρειάζεται να φέρουν φορτίο ιερότητας. Ατονούν στην πράξη οι σχετικές προσταγές της θρησκείας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Ηλία, ναι, αυτό εννοούσα.

    Να προσθέσω στη δουλειά των Φρέηζερ και Λεκατσά εκείνη του Ρόμπερτ Γκρέιβς (του "Εγώ, ο Κλαύδιος) για τους ελληνικούς μύθους. Μικρός διάβαζα τα σχετικά λήμματα στη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια: στην ελληνική έκδοση (μέσα δεκαετίας '80, νομίζω) τα έγραφε ο Λεντάκης, αν δεν κάνω λάθος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Ευχαριστώ πολύ για τις βιβλιοπροτάσεις. Ασφαλώς και θα τις τιμήσω.

    Πιστεύω, πως η θρησκεία είναι μάταιη στις μέρες μας. Παλαιότερα, ήταν ένας αναγκαίος συμβιβασμός, όπως σήμερα είναι η επιστήμη. Δεν την αντιλαμβανόμαστε σαν συμβιβασμό αλλά εν τέλει είναι.

    Ο λόγος που η θρησκεία είναι συμβιβασμός, πηγάζει ακριβώς από τα δικά σου παραδείγματα με το χοιρινό που βρωμίζει εύκολα και δημιουργεί επιδημίες και για την ιερότητα των γονέων, που παύει όταν υπάρχει κοινωνικό κράτος.

    Ακόμη, πιο απλό, που ενδεχομένως να έχετε βιώσει είναι τα στοιχεία της φύσης.
    Να βρίσκεστε στην μέση του πουθενά σε μια καλύβα ή σε μια εσοχή των βράχων και να μένεται καταιγίδα με κεραυνούς και βροντές γύρω σας, και παντού να δημιουργούνται λίμνες νερών και να φουσκώνουν οι χείμαρροι. Στα σίγουρα αυτή σας η γύμνια μπροστά σε αυτά τα βίαια στοιχεία της φύσης, να σας κάνει να νιώσετε εκτεθειμμένοι και ανυπεράσπιστοι. Και όταν νιώθουμε φόβο κι ανασφάλεια, τότε ο ψυχικός μας κόσμος βρίσκεται κι αυτός ανυπεράσπιστος απέναντι στο παράλογο. Όσο πιο παλιά πηγαίνουμε στον ανθρώπινο πολιτισμό, τόσο πιο συχνά κι έντονα ένιωθαν ανασφάλεια οι άνθρωποι, αποτελώντας έφορο έδαφος για την καλλιέργεια του παραλόγου.

    Αντιθέτως, η ίδια όμως καταιγίδα, θα έμενε απλά ίσως γοητευτική ή αδιάφορη ή εκνευριστική ή ενδιαφέρουσα, εάν βρισκόσασταν ασφαλείς στον διαμέρισμά σας. Ο φόβος δεν θα σας τρώει "χρόνο σκέψης" και ο οργανισμός μας στρέφεται προς το ένστικτο της αυτοσυντήρησης όλο και πιο σπάνια.

    Μεγάλοι διανοητές και επιστήμονες ειδικά του Διαφωτισμού, δεν προέρχονταν κυρίως από πλούσια στρώμματα της κοινωνίας;

    Ο λόγος που η επιστήμη είναι συμβιβασμός, πηγάζει καταρχήν από την αντίληψή μου πως η επιστήμη είναι ο διάδοχος της θρησκείας και πιστεύω πως έχει να κάνει με την αντίληψη της τύχης (και της ατυχίας). Αλλά δεν είναι επί του θέματος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Μια κουτσή παρατήρηση: η θρησκεία επιμένει να παραμένει ένας σημαντικός βιοτικός παράγοντας στην πλειονότητα των ανθρώπων, παρά τις προόδους της επιστήμης.
    Το θέμα της τύχης/ατυχίας ας το συζητήσουμε λίγο αργότερα, σε μια πιο σχετική ανάρτηση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Πέρα από το ιερό και μη, το θρησκευτικό και το άθεο, υπάρχει και μια άλλη πτυχή του θέματος, κατά την ταπεινή μου άποψη: είναι εντελώς ανθρώπινο και φυσιολογικό να θες να ανταποδώσεις το καλό που σου κάναν κάποιοι άνθρωποι (οι γονείς σου στην προκειμένη περίπτωση) και είναι πολύ ανθρώπινο να θες να φροντίζεις τους άλλους. Αν σε κάποιες κοινωνίες αυτό παίρνει θρησκευτικό ντύμα ή γίνεται πολιτειακή μέριμνα, είναι άλλου παπά ευαγγέλιο. Όταν δεν είναι αυθόρμητη η δράση μας και όταν δρούμε καταναγκαστικά και νεωρωτικά, τότε αρχίζουν τα προβλήματα...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Σίγουρα είναι ανθρώπινα όλα αυτά, ναι. Όμως είναι ασαφή τα όρια ανάμεσα στο αυθόρμητο και στο καταναγκασμένο. Ο Γκάντι π.χ. είμαι σίγουρος ότι θα θεωρούσε αυθόρμητη όλη αυτήν την εμμονική (για τη δική μας νοοτροπία) προσκόληση στον πατέρα του. Θα αμφισβητούσε ότι πρόκειται για κοινωνικό προγραμματισμό, για κοινωνικούς Δούρειους Ίππους στον ψυχικό μας κόσμο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Άσχετα όμως με το τι θα παραδεχόταν ο Γκάντι σήμερα, ο τύπος έχει μείνει στην Ιστορία για το ότι οδήγησε την Ινδία στην ανεξαρτησία μέσα από τη μη βία και όχι για την προσκόληση στον πατέρα του... Αν ερμηνεύω σωστά αυτό που λέει ο Φρόυντ, η "μετουσίωση" της σεξουαλικής ενέργειας μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλα έργα ... :-), lol

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Αδερφέ, δεν ξέρω τούτο το φεγγάρι
Στης καρδιάς της άδειας τη φυρονεριά
Πούθε τάχει φέρει, πούθε τάχει πάρει
Φωτεινά στην άμμο, χνάρια σαν κεριά.