Το κέντρισμα ήρθε κάποτε όταν έμαθα ότι ένας άνθρωπος που γνώριζα χρόνια ήταν Κουακέρος. Ξαφνιάστηκα γιατί δε μου είχε φανερώσει τίποτα. Είχα τότε κι έναν άλλον φίλο που μου είχε πει ότι οι αγαπημένες του διαλέξεις όταν σπούδαζε στην Αγγλία ήταν από έναν Κουακέρο (συγκεκριμένα, τον Adam Curle). Και μάλιστα, δε βρήκαν πρόβλημα να γίνουν φίλοι, ο ένας Βρετανός και Χριστιανός, ο φίλος μου Ασιάτης και Βουδιστής.
Αυτά με κέντρισαν κι έψαξα στο ίντερνετ να βρω πληροφορίες για τους Κουακέρους – τους "Φίλους", όπως αυτοαποκαλούνται. Δεν ήξερα πολλά γι’ αυτούς, μόνο ότι ήταν μια χούφτα κόσμος, έδρασαν κυρίως σε Βρετανία και ΗΠΑ, αρνούνται να πάρουν όπλα, μέχρι εκεί. Όποιος θέλει μερικά γενικά πράγματα για την παράδοσή τους μπορεί να διαβάσει εδώ. Βρήκα κάποιες πληροφορίες στο ίντερνετ γι' αυτούς, ένα μικρό δείγμα θα παραθέσω:
- Αν ψάχνετε τους πρώτους λευκούς που εναντιώθηκαν στον θεσμό της δουλείας, σε Βρετανία κι Αμερική, αυτοί πρέπει να ήταν οι Κουακέροι. Από τον 17ο αιώνα ακόμα. Οι Κουακέροι όρισαν ότι "Φίλος" και "δουλοκτήτης" δεν συμβιβάζονται κι απελευθέρωσαν τους δούλους τους. Όλον τον 18ο αιώνα, οι Κουακέροι πίεζαν για μεταρρυθμίσεις στις δυο μεριές του Ατλαντικού, δούλεψαν για να αλλάξουν την κοινή γνώμη στο θέμα της δουλείας.
- Κουακέροι ίδρυσαν την Εταιρεία για την Κατάργηση του Δουλεμπορίου στη Βρετανία το 1787 – η οποία πέτυχε τον σκοπό της: ήταν μάλλον ο βασικός λόγος που καταργήθηκε η δουλεία στην Βρετανική Αυτοκρατορία. Η Εταιρεία κατάφερε να κάνει μόδα την εναντίωση στη δουλεία (Am I not a man and a brother?)
- Η Elizabeth Heyrick (Φίλη) αφιέρωσε όλη τη ζωή της. Έτρεξε, οργάνωσε, διαμαρτυρήθηκε, δημοσίευσε, κινητοποίησε κόσμο για την κατάργηση της δουλείας, της θανατικής ποινής, για τα δικαιώματα των φυλακισμένων, των ψυχοπαθών, των ζώων, των γυναικών, των φτωχών, για τη διεύρυνση της δημοκρατίας.
- Ο William Allen (Φίλος) δούλεψε για την κατάργηση της δουλείας, την εκπαίδευση των φτωχών, την ειρήνη, μοίραζε και συσσίτια στους φτωχούς.
- Η Sophia Sturge (Φίλη) επισκεύτηκε πάνω από 3.000 οικογένειες στο Μπίρμινγχαμ καλώντας τους να μην καταναλώνουν προϊόντα δουλοκτητών (κυρίως ζάχαρη), επίσης έδρασε για την αυτονομία των Ιρλανδών.
- Η
Elizabeth Fry (Φίλη) αφιέρωσε όλη τη ζωή της στους άστεγους και στους φυλακισμένους. Αν σήμερα νιώθουμε αυτονόητο ότι οι φυλακισμένοι πρέπει να έχουν ανθρώπινες συνθήκες κράτησης, αυτό οφείλεται (και) στη δουλειά της Elizabeth Fry. Κάποτε οι φυλακισμένοι δεν το είχαν αυτό.
- Ο George Cadbury (Φίλος) ήταν εργοστασιάρχης που ήθελε οι εργάτες του να πληρώνονται καλά, να δουλεύουν σε καλές συνθήκες, να έχουν σύνταξη στα γεράματα, λόγο στις αποφάσεις του εργοστασίου, οι οικογένειές τους να έχουν ιατρική φροντίδα και σχολική εκπαίδευση. Οπότε τα οργάνωσε και τους τα προσέφερε από την περιουσία του. Όχι μόνο αυτό. Ο Cadbury έφτιαξε ολόκληρο χωριό από το μηδέν για τους εργάτες του, το Bournville, με ωραία σπίτια, κήπους, κανάλια, πάρκα, βιβλιοθήκες, εργαστήρια, αναγνωστήρια, κλινικές, πισίνες, λίμνη για ψάρεμα κ.α. Το Bournville υπάρχει ακόμα και διαβάζω ότι θεωρείται "από τα ωραιότερα μέρη στην Αγγλία να ζει κανείς".
- Μαζί μ' αυτόν πάει ο John Rowntree (Φίλος), όπου πιτσιρικάς επισκεύτηκε με τον πατέρα του την Ιρλανδία κι είδε τη φρίκη του λιμού εκεί. Αυτό τον τράνταξε και τρελάθηκε (το "τρελάθηκε" ως κοπλιμέντο). Έγινε ένας επιτυχημένος εργοστασιάρχης που θεωρούσε ότι οι 4.000 εργάτες του πρέπει να απολαμβάνουν σεβασμό, καλές συνθήκες εργασίας, σύνταξη, καλό μισθό, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και εκπαίδευση. Σε κάποια στιγμή, δώρισε τη μισή του περιουσία για να κατασκευαστούν χωριά κατοικιών για οικογένειες χαμηλών εισοδημάτων. Χώρια που οι πολιτικές του ιδέες ήταν σοσιαλδημοκρατικές / σοσιαλιστικές. Οι υποτροφίες που χρηματοδότησε συνεχίζουν ως σήμερα.
Στην άλλη μεριά του Ατλαντικού:
- Αν ψάχνετε έναν φλογερό ιδεαλιστή κάθετα αντίθετο στη δουλεία, στον πόλεμο, στην κοινωνική ανισότητα και στην κακομεταχείρηση των ζώων, θα τον βρείτε στον John Woolman (Φίλος).
- Οι σύγχρονες αντιλήψεις της δημοκρατίας, της λαϊκής κυριαρχίας, του πλουραλισμού, χρωστάνε κάτι στον
William Penn (Φίλος), που ίδρυσε κι έδωσε το όνομά του στην πολιτεία της Pennsylvania (τότε τη λέγαν "επαρχία"). Από την αρχή ακόμα θέσπισε θρησκευτική ελευθερία, δημοκρατία και εκλογές, συνταγματικό περιορισμό της κυβερνητικής ισχύος, λαϊκή δικαιοσύνη, ανθρώπινες συνθήκες κράτησης για τους φυλακισμένους, καλές σχέσεις με τους ντόπιους Ινδιάνους – βασισμένες στον διάλογο, όχι στα όπλα. Είχε την ιδέα ότι δεν θα πρέπει να κυριαρχεί καμία κοινωνική, θρησκευτική, φυλετική ομάδα, αντίθετα, το ιδανικό του ήταν εξαιρετικά πλουραλιστικό, η Pennsylvania να γίνει ένα χωνευτήρι ανθρώπων. Επέμενε ότι οι γυναίκες οφείλουν να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες κι οι Ινδιάνοι τα ίδια δικαιώματα με τους λευκούς. Ο Βολταίρος κάπου έγραφε για την Pennsylvania:
η μόνη κυβέρνηση στον κόσμο που προστατεύει τις μειονότητες και είναι πραγματικά υπόλογη στους πολίτες της. Ουσιαστικά, ο William Penn επιχείρησε να ιδρύσει την ουτοπία. Τον επίγειο Παράδεισο. Και δεν είμαι εγώ αυτός που θα κατηγορήσει κάποιον επειδή κυνήγησε το άπιαστο, το όνειρο, και με προσωπικό του κόστος κιόλας.
- Ο John Greenleaf Whittier (Φίλος) αφιέρωσε 20 χρόνια από τη ζωή του για την κατάργηση της δουλείας, μέχρι που τελικά κατέρρευσε. Έτρεξε, ταξίδεψε, μίλησε, δημοσίευσε, έφαγε ξύλο, ρισκάρισε τη ζωή του, θυσίασε την πολιτική του καριέρα, την υγεία του, περιφρονήθηκε και χλευάστηκε.
- Αν ψάχνετε τον πρώτο Ευρωπαίο που ζήτησε να καταργηθεί η θανατική ποινή, αυτός ήταν ο
John Bellers (Φίλος).
Ακόμα περισσότερο, ο Bellers οραματιζόταν τη φυλάκιση με χαρακτήρα αναμορφωτικό, όχι τιμωρητικό, με ανθρώπινες συνθήκες κράτησης κι εργαστήρια για τους φυλακισμένους να καταρτιστούν σε κάποια τέχνη.
Ακόμα περισσότερο, ο Bellers τιμούσε τους ανθρώπους της χειρωνακτικής εργασίας, ζητούσε να αμοίβονται καλά, να γίνονται σεβαστοί.
Ακόμα περισσότερο, οδηγήθηκε σε κάποιο είδος σκέψης ότι η κοινωνία που ζούμε είναι εκμεταλλευτική, όχι δίκαιη. Ότι οι πλούσιοι εκμεταλλεύονται την υπεραξία της εργασίας των φτωχών (όχι μ’ αυτή τη διατύπωση).
Ακόμα περισσότερο, οραματίστηκε κάτι σαν αυτό που λέμε εθνικό σύστημα υγείας & δωρεάν εκπαίδευση. Και για τους ηλικιωμένους: ο Bellers πρέπει να ήταν και ο πρώτος που οραματίστηκε ένα συνταξιοδοτικό σύστημα.
Ακόμα περισσότερο, ο Bellers οδηγήθηκε στη μαρξιστική σύλληψη ότι το προϊόν πρέπει να αμοίβεται ανάλογα με την επενδεδυμένη εργασία σ’ αυτό (είπαμε: η χειρωνακτική δουλειά πρέπει να γίνεται σεβαστή). Είχε ιδέες που σήμερα θα τις λέγαμε σοσιαλδημοκρατικές / σοσιαλιστικές / ριζοσπαστικές – πάντως σίγουρα δεν ήταν ιδέες Θάτσερ.
Ακόμα περισσότερο, ο Bellers δεν ήταν μόνο λόγια. Δούλεψε όλη του τη ζωή σε διάφορα έργα για τους φτωχούς, τους ανάπηρους, τους άστεγους, τους φυλακισμένους κ.α. Τον μνημονεύει ο Μαρξ σε κάποια σημεία του Κεφαλαίου και στη προσωπική του αλληλογραφία με επαινετικά λόγια.
Συμπλήρωμα: διαβάζω εδώ στο www.marxists.org, για τον Bellers και σκέφτομαι ότι μάλλον ήμουν υπερβολικά συγκρατημένος... Μήπως αυτό που λέμε μαρξισμός είναι κατά βάθος μπελερσισμός;
- Κουακέροι κυρίως ήταν αυτοί που ίδρυσαν την πρώτη εταιρεία για την απελευθέρωση των δούλων στην Αμερική (Society for the Relief of Free Negroes Unlawfully Held in Bondage), πριν ακόμα κι από την Επανάσταση.
- Ο συνονόματός μου Elias Hicks (Φίλος) ήταν ο κυριότερους λόγους που καταργήθηκε η δουλεία στην πολιτεία της Νέας Υόρκης.
- Ο άνθρωπος που βοήθησε τους περισσότερους φυγάδες πρώην σκλάβους στον Υπόγειο Σιδηρόδρομο των ΗΠΑ ήταν ο Levi Coffin (Φίλος) – ή αν δεν ήταν αυτός, τότε μάλλον θα ήταν ο Thomas Garett (επίσης Φίλος), το πρότυπο για τον “Simeon Halliday”, τον Καλόκαρδο Κουακέρο στην Καλύβα του Μπάρμπα Θωμά. Αν ψάξετε πληροφορίες για τον Υπόγειο Σιδηρόδρομο και τις οργανώσεις χειραφέτησης των σκλάβων στις ΗΠΑ, θα βρείτε... υπερβολικά πολλούς Κουακέρους να δραστηριοποιούνται σ’ αυτά.
- Αν θέλετε να διαβάσετε συγκεκριμένες ιστορίες με Κουακέρους από εκείνες τις εποχές, μπορείτε να βρείτε
εδώ (διαβάστε τις, έχουν το ενδιαφέρον τους)
- Ο Isaac Hopper (Φίλος) αφιέρωσε τη ζωή του για τους φυλακισμένους και για την απελευθέρωση των μαύρων σκλάβων. Ένιωσε στο πετσί του πως είναι να έρχεσαι αντιμέτωπος με αγριεμένους δουλέμπορους και με τους τραμπούκους τους.
- Η κόρη του, Abigail Hopper Gibbons (Φίλη) δούλεψε μια ζωή για τα παιδιά των δρόμων, για την αξιοπρέπεια των φυλακισμένων, ειδικά των γυναικών, για θέματα ισότητας και για πρόνοια στους ηλικιωμένους.
- Ο Anthony Benezet (Φίλος), πέρα από το έργο του στην απελευθέρωση των δούλων, ίδρυσε και το πρώτο σχολείο για μαύρους στις ΗΠΑ, καθώς και το πρώτο σχολείο για κορίτσια.
- Σε πιο σύγχρονα θέματα, η Διεθνής Αμνηστία συνιδρύθηκε από τον Eric Baker (Φίλος).
- Ο Bayarn Rustin (Φίλος) ήταν σοσιαλιστής, αγωνιστής και στενός συνεργάτης του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, που αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των μαύρων, των ομοφυλόφυλων και των φτωχών.
- Οι Κουακέροι ήταν στη λίστα των παρακολουθούμενων του FBI επί κυβέρνησης Μπους ως "αντιπατριώτες", "ύποπτοι", κάτι μάλλον τιμητικό γι' αυτούς.
Ειλικρινά κάπου πρέπει να σταματήσω (όμως μπορώ να παραθέσω κι άλλα).
Συγνώμη όμως φτάνω και καταλήγω ότι αν ο κόσμος είναι
έτσι όπως είναι ΚΙ ΟΧΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟΣ, αυτό οφείλεται στους Κουακέρους. Χάρη
στην τρέλα τους, εκατομμύρια άνθρωποι (και ζώα) ελευθερώθηκαν από τις αλυσίδες τους,
γλίτωσαν τη ζωή τους, βρήκαν φαγητό μέσα στην πείνα, σεβασμό μέσα στην
απαξίωση, ξεκούραση μέσα στα βάσανα.
Χάρη στους αγώνες των Φίλων, καθιερώθηκε ως
αυτονόητο ότι η δουλεία είναι απαράδεκτη, οι μαύροι, οι Ινδιάνοι, τα
ζώα, οι ηλικιωμένοι, οι γυναίκες, οι φτωχοί, οι ανάπηροι, οι
μειονότητες, οι φυλακισμένοι, οι άνεργοι κ.λπ. πρέπει να ζουν με
αξιοπρέπεια (είναι αυτονόητα πλέον; δεν ξέρω, δεν είμαι σίγουρος... πάντως για κάνα-δυο αιώνες προσπαθούσαν να καθιερωθούν ως αυτονόητα)
Πόσα απ' αυτά ξέρατε για τους Κουακέρους; Πάω στοίχημα, ελάχιστα. Όπως ελάχιστα ήξερα κι εγώ πριν το ψάξω. Δε διαλαλούν τους αγώνες τους. "Την ελεημοσύνη σου εν κρυπτώ και παραβύστω" που λέει το Ευαγγέλιο. Χριστιανοί είναι εξάλλου, θρησκευτική ομάδα, όχι πολιτική.
Και τελικά βγάζει νόημα που 4 αιώνες τώρα οι Φίλοι παραμένουν θρησκευτική, όχι πολιτική ομάδα. Όλο κι όλο μια χούφτα κόσμος...
