Σ.Ε.Ξ.Ι.

Σ.Ε.Ξ.Ι. (= Σεισμικό, Ερωτεύσιμο, Ξηγημένο και Ισοπεδωτικό) είναι όρος της πολιτικής επιστήμης για κινήματα και εξεγερτικές διαδικασίες. Χαρακτηρίζει αυτές τις ρήξεις που είναι σεισμικές, δηλαδή κρούουν μια πανανθρώπινη χορδή ελευθερίας, αξιοπρέπειας, δικαιοσύνης• ερωτεύσιμες, με την έννοια ότι καταφέρνουν να κερδίσουν τη συμπάθεια των ουδέτερων παρατηρητών• ξηγημένες, πα να πει ότι δε θυσιάζουν την αγνότητα των μέσων για την εκπλήρωση του σκοπού• ισοπεδωτικές, δηλαδή αντι-ιεραρχικές, από κάτω προς τα πάνω, χωρίς αγωνιστικές πρωτοπορίες και επαγγελματίες επαναστάτες να δίνουν τη γραμμή. Εξάλλου, η ιεραρχία κι ο επαγγελματισμός βλάπτουν σοβαρά τον έρωτα.

Το μεγαλύτερο λοιπόν γεγονός όλων των τελευταίων χρόνων ήταν η μεγάλη Σ.Ε.Ξ.Ι. επανάσταση που ονομάζουμε Αραβική Άνοιξη. Μακράν! Γιατί αντίθετα μ’ αυτό που έλεγε ο Γκάτσος, ο κόσμος δεν προχωρεί αναγκαστικά με φωτιά και με μαχαίρι (νικημένο μου ξεφτέρι), αλλά και με Σ.Ε.Ξ.Ι.σμό. Σε κάθε περίπτωση, ο κόσμος δεν είναι πια ο ίδιος από τις 18 Δεκεμβρίου 2010 και μετά, όταν ο Μοχάμεντ Μπουαζιζι αυτοπυρπολήθηκε στην Τυνησία – και ξεκίνησαν όλα.

Ο Μουμπάρακ κατσικωμένος στους ώμους των Αιγυπτίων

Σήμερα βρισκόμαστε ήδη στο έτος 1 μ.ΑΑ. Τι απολογισμό μπορούμε να κάνουμε; Το 1790, ένα έτος μετά τη Βαστίλη, κάποιος θα μπορούσε να παρατηρήσει: «Σιγά, τι υποτίθεται ότι έγινε; Στριμώξαν τον βασιλιά και φέραν στην εξουσία τον Λαφαγιέτ. Άλλαξε ο Μανωλιός». Τέσσερα έτη μετά τη Βαστίλη, ο ίδιος άνθρωπος δε θα έβλεπε τίποτα παραπέρα από τους Ιακωβίνους, δεκατέσσερα χρόνια μετά θα ελεηνολογούσε με αφορμή τον Βοναπάρτη κ.λπ. Όμως ο Λαφαγιέτ και οι Ιακωβίνοι κι ο Βοναπάρτης ήταν απλώς οι βουνοκορφές• από κάτω τους υπήρχαν αόρατα γεωλογικά στρώματα απλού κόσμου, οι οποίοι συγκλονίστηκαν και μετατοπίστηκαν σεισμικά με την κοσμογονική αυτή ρήξη που ονομάζουμε «Γαλλική Επανάσταση». Η συμμετοχή στα κοινά και η ενασχόληση με την πολιτική, τα φεμινιστικά μανιφέστα, η αρχή της σύγχρονης ψυχοθεραπείας και η ανθρώπινη αντιμετώπιση του ψυχοπαθούς, το μετρικό σύστημα, η αλλαγή νοοτροπίας ως προς τη φύση του ανθρώπινου όντος, η πίστη στη δημοκρατία, η αποκαθήλωση της αριστοκρατίας, η αποτελεσματική οργάνωση του κράτους, η άνοδος των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων, η απονομιμοποίηση των κοινωνικών ιεραρχιών, η αντικατάσταση της έννοιας των προνομίων από την έννοια των δικαιωμάτων, η τεχνική βελτίωση της αγροτικής παραγωγής, αυτά και πολλά άλλα ήταν τα προϊόντα της Βαστίλης.

Κάτι αντίστοιχο και με την Αραβική Άνοιξη. Εκατομμύρια άνθρωποι αγωνίστηκαν, απαίτησαν, συζήτησαν, αψήφισαν, συνειδητοποίησαν, κέρδισαν, έμαθαν ότι έχουν δικαιώματα (οι Έλληνες το ξέρουν;). Όλο αυτό ήταν μια σεισμική μεταβολή που, όπως η Βαστίλη, έχει να δώσει κραδασμούς, μετασεισμούς για πολλά χρόνια ακόμα. Και καθότι ήταν ένας Σ.Ε.Ξ.Ι. σεισμός, χωρίς βία (σε γενικές γραμμές), διαπαιδαγωγεί ταυτόχρονα ολόκληρες κοινωνίες, ότι το δημοκρατικό παιχνίδι δεν έχει να κάνει με τα όπλα και με την εξόντωση του αντιπάλου. Δε φοβόμαστε, λοιπόν, και αισιοδοξούμε, έχουμε μαζί μας το τεκτονικό υπέδαφος, πλάκες ηπειρωτικών διαστάσεων! Οι βουνοκορφές θα αναγκαστούν να προσαρμοστούν κι αυτές (εντάξει, ανησυχούμε λίγο για τη Λιβύη κυρίως, που ο αγώνας έγινε ένοπλος και με στρατιωτική επέμβαση... όχι και τόσο Σ.Ε.Ξ.Ι., ίσως εκεί να επικρατήσει η νοοτροπία «ισχύς = όπλα και επιβολή», οπότε η μετακανταφική εποχή να είναι μια απ' τα ίδια με την κανταφική... ίδωμεν).

O Μουμπάρακ σήμερα


Οπότε λοιπόν, τι μας δίδαξε η Αραβική Άνοιξη; Τίποτα το ιδιαίτερο, μόνο μερικά μικροπράγματα:

1) Διέλυσε το ανιστόρητο στερεότυπο που ήθελε τους μουσουλμάνους είτε παθητικά πρόβατα, να άγονται και να φέρονται από τους ηγέτες τους, είτε αφιονισμένους εξτρεμιστές διψασμένους για αίμα χριστιανών, εβραίων κ.λπ.

2) Έβαλε τα γυαλιά στα αλ-καϊντοειδή, που κήρυτταν ότι μόνο με ένοπλο αγώνα μπορεί να ανατραπεί μια κυβέρνηση υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ• στους νεο-συντηρητικούς της Αμερικής, που κήρυτταν ότι μόνο με στρατιωτική παρέμβαση μπορεί να μπολιαστεί η δημοκρατία στους Άραβες• στην πεποίθηση όλων ημών των δυτικών χριστιανών ότι οι μουσουλμάνοι είναι διαφορετικοί (= κατώτεροι) άνθρωποι, ζούνε στο παρελθόν, δεν έχουν τη δική μας άσβεστη δίψα για ελευθερία κ.λπ. (ειδικά δε αν εκτός από μουσουλμάνοι είναι και μελαψοί)• στους διάφορους φίλους του Καντάφι, από τους πιο συστημικούς (π.χ. Κάρολος Παπούλιας) ως τους πιο αντισυστημικούς (π.χ. Ούγκο Τσάβες)• στην απογοητευτική κυβέρνηση των ΗΠΑ, που αποδεικνύεται συνεχώς κατώτερη των προσδοκιών μας... Ο Ομπάμα, για παράδειγμα, έκανε μια πολύ γενναία δήλωση ("Today belongs to the people of Egypt, and the American people are moved by these scenes in Cairo...") αμέσως μετά την πτώση Μπουμπάρακ. Πιο πριν ήταν απελπιστικά χλιαρός με κάτι σούξου μούξου, και ναι μεν η ανάγκη μεταρρυθμίσεων, οι δυο πλευρές να αποφύγουν τη βία κ.λπ. Φοβήθηκε μη βρεθεί στη λάθος μεριά της ιστορίας και δεν μίλησε όταν έπρεπε, έχασε μια μεγάλη ευκαιρία να παίξει το ρόλο του καταλύτη και να κερδίσει ηθικούς πόντους.

3) Παρόλα αυτά, η Αραβική Άνοιξη δημιούργησε μια διπλωματική ελπίδα για το μέλλον με τις δηλώσεις Κλίντον – Ομπάμα: «Ο Καντάφι έχει χάσει την εμπιστοσύνη του λαού του και τη νομιμοποίηση να κυβερνά», είπε ο Μπαρακ στις 28 Μαρτίου 2011 για το κάθαρμα της Λιβύης• παρόμοιες λέξεις χρησιμοποίησε κι η Χίλαρι στις 12 Ιουλίου 2011 για το κάθαρμα της Συρίας: «Ο Ασάντ έχει χάσει τη νομιμοποίησή του». Μετά από αυτές τις δηλώσεις, η έννοια της «απονομιμοποιημένης κυβέρνησης», που στρέφει τον στρατό ενάντια στον άοπλο λαό της, είναι καθιερωμένη. Υπάρχει η αναγνώριση από τα ισχυρότερα πρόσωπα του κόσμου, υπάρχει προηγούμενο. Μια τέτοια κυβέρνηση πλέον δεν μπορεί να είναι συνομιλητής, προμηθευτής, πελάτης ή εταίρος κανενός παίκτη στο διεθνές σύστημα. Δεν ισχύουν γι’ αυτήν ούτε οι προηγούμενες συμφωνίες ούτε οι συμμαχίες ούτε καν το τραπεζικό απόρρητο. Το μόνο που μπορεί να της προσφερθεί πλέον είναι ένα ελικόπτερο και μια απόρρητη κατοικία κάπου στη Χαβάη, όπως στον Πρόεδρο Μάρκος των Φιλιπινών. Κι αυτά, αν προλάβει.

Λοιπόν, στο χέρι μας είναι να δουλέψουμε για την κάπως ασθενέστερη έννοια της «απαράδεκτης κυβέρνησης» (ή κάτι τέτοιο), που προβαίνει σε διακρίσεις και συστημική βία εις βάρος του λαού της, ώστε να συμπεριλάβουμε ένα σωρό ημιδημοκρατίες και ψευτοδημοκρατίες παγκοσμίως. Πρέπει να προβάλουμε, να καθιερώσουμε ότι μια κυβέρνηση που οδηγεί μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της στην εξαθλίωση και στο περιθώριο, που μεταχειρίζεται διαφορετικά τους πολίτες της ανάλογα με τη θρησκεία, το φύλο, τη μητρική τους γλώσσα κ.λπ. είναι «απαράδεκτη» (ή κάτι τέτοιο) και πλέον όλοι ωφείλουν τουλάχιστον να δεχτούν τη φωνή των καταπιεσμένων μαζών ισότιμα με τη δική της φωνή. Δεν είναι χίμαιρα ούτε ιδεαλιστική ονειροφαντασία! Η Χίλαρι κι ο Ομπάμα δημιούργησαν ήδη διπλωματικό προηγούμενο, αμφισβήτησαν με τον πιο επίσημο τρόπο τον ορισμό του κράτους ως η πολιτική οντότητα που κατέχει το μονοπώλιο της έννομης βίας• πλέον κράτος είναι αυτό που κατέχει το μονοπώλιο της «νομιμοποιημένης» βίας. Ας το σπρώξουμε λίγο περισσότερο ώστε να καθιερωθεί στον αφυδατωμένο κόσμο των διπλωματών και του ΟΗΕ ότι κράτος είναι αυτό που κατέχει το μονοπώλιο της «παραδεκτής» βίας (ή κάτι τέτοιο).

4) Απομυθοποίησε την αίγλη των «ειδικών»! Ξανακοιτώντας τα γεγονότα ένα χρόνο μετά, εντυπωσιάζομαι από την τυφλότητα όλων (μα όλων!) για την Αραβική Άνοιξη. Ο Σαρκοζί απέτυχε να τη δει, ο Αμερικανός πρέσβης στη Συρία απέτυχε να τη δει, η CIA απέτυχε να τη δει, ο Ομπάμα πιάστηκε αδιάβαστος. Όλες οι υπηρεσίες πληροφοριών και οι πολιτικοί αναλυτές και ο κοινωνικοί επιστήμονες σε Δύση κι Ανατολή πιάστηκαν αδιάβαστοι! Αν κάνετε μια αναζήτηση στο Google με τις λέξεις-κλειδιά: failed, foresee, “Arab Spring” θα πάρετε 2.170.000 αποτελέσματα (25/01/2012). Λοιπόν, πλέον δεν πιστεύω καμία αυθεντία, κανέναν δημοσιογράφο που γράφει για χώρες του Τρίτου Κόσμου και δεν έχει άμεση εικόνα της κατάστασης επιτόπου! Όποιος κάνει θεωρία από το κλιματιζόμενο γραφείο του χωρίς να ξέρει την τοπική γλώσσα, χωρίς να έχει μείνει με τους ντόπιους, χωρίς να έχει τραγουδήσει τα τραγούδια τους, χωρίς η ατζέντα του να είναι γεμάτη με νούμερα του κάθε τοπικού Γιάννη και της κάθε τοπικής Μαρίας, κρίνεται αναξιόπιστος!

5α) Μας θύμισε το Μεγάλο Όπλο που διαθέτουν τα πλήθη των αδικημένων όταν απαιτούν τα δικαιώματά τους Σ.Ε.Ξ.Ι.στικά. Ποιο είναι το Όπλο; Στρατιώτες και αστυνομικοί που αρνούνται να εκτελέσουν διαταγές. «Εγώ δεν πυροβολώ τον άοπλο κόσμο».

5β) Πάνω εδώ και ούτε λίγο ούτε πολύ, η Αραβική Άνοιξη διέλυσε ένα μεγάλο μέρος της παραδοσιακής πολιτικής επιστήμης! Τόσα βιβλία και συγγράματα που έβλεπαν «κράτη» και «κυβερνήσεις», που είχαν ιεραρχική αντίληψη για την «ισχύ», θα πρέπει τώρα να ξαναγραφούν! Και να λάβουν υπόψη με τον πιο εμφατικό τρόπο ότι στο φινάλε δεν υπάρχουν «κράτη» και «κυβερνήσεις», υπάρχουν «μάζες κόσμου». Ότι η ισχύς δεν είναι κάτι που εκπορεύεται από πάνω προς τα κάτω, σαν κοινοτικό κονδύλιο στην Ελλάδα, είναι κάτι που πηγάζει από κάτω, παραχωρείται προσωρινά και υπό όρους• αν αυτοί οι όροι δεν εκπληρωθούν, τότε το κάτω μπορεί να φέρει τα πάνω κάτω. Πολιτικοί, διπλωμάτες, στρατιωτικοί, κυβερνητικοί σύμβουλοι, αναλυτές και το κακό συναπάντημα, λειτουργούσαν τόσα χρόνια με τη λογική των «κυβερνήσεων» και της ιεραρχικής ισχύος• τώρα αρχίζουν και το ξανασκέφτονται. «Ο Θεός αγαπάει αυτόν που έχει τα μεγαλύτερα κανόνια και τους ικανότερους στρατηγούς», αρεσκόταν να επαίρεται ο Βοναπάρτης• όμως τα κανόνια θέλουν και πυροβολητές για να δουλέψουν, ενώ και οι ικανότεροι στρατηγοί του κόσμου αναρωτιούνται μήπως βρίσκονται στη λάθος μεριά της ιστορίας όταν έρχονται αντιμέτωποι με το Μεγάλο Όπλο. Η ισχύς μιας κυβέρνησης βασίζεται πρώτα και καλύτερα στη συγκατάθεση του κάθε Γιάννη και της κάθε Μαρίας – μόνο σε δεύτερο χρόνο έχει να κάνει με την αστυνομία, τον στρατό, τους παρακρατικούς, την υπηρεσία πληροφοριών κ.λπ. Αν λοιπόν ο κάθε Γιάννης κι η κάθε Μαρία αρχίσουν να μην υπακούουν στις απαγορεύσεις κυκλοφορίας, να μην καταβάλουν φόρους, να μη συμμορφώνονται προς τας υποδείξεις κ.λπ., τότε πού είναι η ισχύς της κυβέρνησης; Το οικοδόμημα καταρρέει σε λίγες μέρες, σαν προεκλογική υπόσχεση υποψήφιου βουλευτή. «Δεν κάνει καλά ο αρχηγός που δυσαρεστεί τη βάση, μια μέρα θα χάσει την υποστήριξη», όπως έλεγαν και οι βαστάζοι του Μαζεστίξ στα Αστερίξ.

Η ουσία της Αραβικής Άνοιξης σε ένα σκίτσο


Η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δική μας μελαγχολία. Σε Αφρική και Ασία μεγαλώνουν νέες γενιές που θέλουν να ζήσουν ανθρώπινα και αξιοπρεπώς. Παραδόσεις, νοοτροπίες και συνήθειες αιώνων αρχίζουν πλέον ν’ αμφισβητούνται. Η Αραβική Άνοιξη μάς έδωσε τουλάχιστον το δικαίωμα στην ελπίδα, ότι μια μέρα τα συνθήματα της Γαλλικής Επανάστασης μπορούν να γίνουν πραγματικότητα. Είναι βέβαια πολύ μακρινή αυτή η μέρα, δεν αντιλέγω... Όσο μακρινή είναι και η μέρα που ο αραβικός λαός θα ξεσηκωθεί αυθόρμητα και θα ανατρέψει τους άθλιους δικτάτορές του!

Buddhabank

Από παλιά είχα δυσκολία να καταλάβω τι εννούν οι Ταϊλανδοί όταν λένε «Βούδας». Άκουσα αγάλματα, ναούς και οικιακούς βωμούς να αναφέρονται ως «Βούδας», όμως υπάρχει και συνέχεια: το γνωστό Πρα Πομ Εραουάν στην Μπανγκόκ, με χιλιάδες Ταϊλανδούς προσκυνητές καθημερινά, φιλοξενεί ένα άγαλμα του ινδικού θεού Μπράμα, αυτού με τα τέσσερα πρόσωπα. Το επισκεύτηκα κάποτε με μια φίλη και το αποκάλεσε «Βούδας». Της είπα: «Μα αυτός είναι ο Μπράμα, όχι ο Βούδας!», «Όχι», μου εξήγησε, «είναι Βούδας... από την Ινδία». Επίσης, τα άπειρα σπιτάκια των πνευμάτων υποτίθεται ότι στεγάζουν τα πνεύματα της περιοχής, τα τζαοτί. Όμως αμέτρητες φορές τα άκουσα να αποκαλούνται «Βούδας». Το συμπέρασμά μου είναι ότι στον λαϊκό ταϊλανδικό Βουδισμό, «Βούδας» αποκαλείται οποιαδήποτε θρησκευτική μορφή που αντιμετωπίζεται ως χορηγός μπουν.

Το μπουν μεταφράζεται στα Αγγλικά merit, οπότε η ελληνική απόδοση θα ήταν κάτι σαν: (επαινετή) αξία, όμως αυτή η μεταφραστική αδεξιότητα παραπλανεί, δεν πιάνει όλες τις έννοιες του μπουν: “Throughout Buddhist Southeast Asia ... merit is conceived almost as a substance that can be possessed in variable quantities and that can be translated into thisworldly virtue or power” (εδώ, σελ. 95). Ο κόσμος των Ταϊλανδών αποτελείται από σημεία και τόπους (ναοί, αγάλματα, μοναχοί, σπιτάκια των πνευμάτων κ.λπ.) που λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές μπουν: κάτι συμβολικό (ή και καθόλου συμβολικό) προσφέρεται σ’ αυτούς και το αντιγυρίζουν σε μπουν. Η καλύτερη αναλογία που μπορώ να σκεφτώ είναι τα διάφορα υποκαταστήματα μιας τράπεζας. Οι Ταϊλανδοί καταθέτουν σύμβολα και τα παίρνουν πίσω με τόκο, υπό μορφή μπουν. Αυτό είναι ο λαϊκός Βουδισμός: Buddhabank.



Τώρα, τι ακριβώς είναι το μπουν; «Καλό κάρμα» θα ήταν ένα συνώνυμο. Το κάρμα υποτίθεται ότι είναι πάντα κακό, ως η δύναμη που μας δένει στον κόσμο της οδύνης, όμως οι περισσότεροι Ταϊλανδοί θα συμφωνούσαν ότι είναι καλύτερο να έχεις προσκόλληση στον πλούτο παρά στη φτώχεια. Η φώτιση δεν απασχολεί το μυαλό των Ταϊλανδών όσο το μπουν – ή συνδέεται μ’ αυτό: μόνο όσοι έχουν πολύ μπουν δικαιούνται να ονειρεύονται τη φώτιση. Όμως για τον Ταϊλανδό της διπλανής πόρτας, η φώτιση είναι σαν να γίνεσαι ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου: κάτι που αφορά τον George Soros και τον Bill Gates, όχι τον άνθρωπο στο δρόμο, αυτός δεν τολμάει καν να την ονειρευτεί. Να κι ένα ωραίο παράδειγμα για την υποκρισία του ελιτίστικου Βουδισμού: διάβαζα αυτό το άρθρο (Buddhism in Myanmar) για τον Βουδισμό Τεραβάντα στη Βιρμανία (παρόμοιος με τον ταϊλανδικό Βουδισμό) και μου έκανε εντύπωση η παράγραφος:

As Buddhism is a religion without a God, it might be asked who do Buddhist pray to? Or do they pray at all? The answer is that most Buddhist pray, but they are praying to the Buddha within themselves. They believe that the enlightened nature of the Buddha is their own real nature which they have not yet been able to reach. So when they pray, it is to that deepest part of themselves.

Αστειότητες! Όταν οι Βουδιστές προσεύχονται, δεν έχουν στο μυαλό τους καμία «φωτισμένη φύση», κανέναν «Βούδα εντός» και κανένα «βαθύτερο μέρος του εαυτού τους»• απευθύνονται σε κάτι εξωτερικό και ισχυρό, και ζητάνε μπουν.

Το μπουν είναι μεταβιβάσιμο. Μου έχουν εξηγήσει ότι αυτός που επιλέγει να αφήσει τα πάντα και να γίνει μοναχός, φέρνει μεγάλο όφελος στην οικογένειά του. Οπότε, η Buddhabank δουλεύει με οικογενειακούς λογαριασμούς.

Το μπουν επίσης είναι και μεταδόσιμο• εξαπλώνεται στο περιβάλλον σαν μικρόβιο, διότι η απλή παρουσία ενός κατόχου μπουν ραντίζει όλους γύρω του. Και οι μεγάλοι αποταμιευτήρες μπουν ποτίζουν όλη την ευρύτερη γεωγραφική περιοχή: ο Σμαραγδένιος Βούδας, για παράδειγμα, υποτίθεται ότι προστατεύει όλη την Μπανγκόκ, ο βασιλιάς όλη τη χώρα. Μόνο και μόνο με την παρουσία τους, με την απλή ύπαρξή τους.

Το μπουν μετατρέπεται σε χρήμα: Οι Ταϊλανδοί που λαμβάνουν τις ευλογίες των μοναχών, που επισκέπτονται ναούς, αγάλματα, που προσεύχονται στα σπιτάκια των πνευμάτων κ.λπ. δε ζητάνε υπερβατικά αγαθά. Οι ευχές τους είναι κυρίως για επιτυχία, ευμάρεια, υγεία, απογόνους, ασφάλεια, έναν καλό γάμο κ.λπ. Στο φινάλε, όλα αυτά έχουν να κάνουν με χρήματα• εγκόσμια αγαθά.



Το μπουν ενισχύει την ηθική: Κάποιες άλλες φορές, οι επιθυμίες των Ταϊλανδών είναι για μια «καλή ζωή» ή να γίνουν «καλοί άνθρωποι» ή ευχές για την οικογένεια, για κάποιο αγαπημένο πρόσωπο κ.λπ. Το μπουν δεν είναι μόνο πνευματικό κεφάλαιο αλλά θεωρείται και ηθικός ενισχυτής, μια δύναμη που υποστηρίζει τις αξίες της κοινωνίας, που ενώνει τις οικογένειες και τις σχέσεις. Αν το μπουν δεν είχε αυτή τη λειτουργία, τότε ο λαϊκός Βουδισχμός θα ήταν απλώς πνευματικός καπιταλισμός.

Το μπουν είναι αναλγητικό και αντικαταθλιπτικό: Είναι πολύ συνηθισμένο στους Ταϊλανδούς να επισκέπτονται ναούς για ταμ μπουν όταν είναι λυπημένοι ή μετά από κάποια βιοτική καταστροφή. Όπως μου εξήγησε κάποιος γνωστός: «Νιώθουμε ανακούφιση να ελπίζουμε ότι κάποια ανταμοιβή μας περιμένει στο μέλλον».

Επίσης, και το χρήμα μετατρέπεται σε μπουν: Αυτή είναι η περίπτωση με τις μεγάλες επιχειρήσεις όπως το Ντόι Σουτέπ, το Ουατ Πο, ο Λευκός Ναός κ.λπ., με χιλιάδες προσκυνητές ημερησίως και υψηλό τζίρο. Αλλά και οι προσφορές σε ναούς, μοναχούς κ.λπ. θεωρούνται ευλογημένες, πνευματικά χρήματα, και θεωρούνται ότι θα επιφέρουν πολύ μπουν στον δωρητή.



Υπάρχουν ακόμα δύο τρόποι παραγωγής μπουν: 1) αυτοέλεγχος, 2) καλές πράξεις. Όταν ρώτησα τους ταϊλανδούς φίλους μου για τη θητεία τους στο μοναχισμό, μου εξήγησαν όλοι ότι έχει να κάνει με τον αυτοέλεγχο. Αυτό το νόημα έχουν οι πολυάριθμοι κανόνες της μοναστικής ζωής. Οι Ταϊλανδοί το βλέπουν αυτό ως οικονομία στο μπουν• το πνευματικό κεφάλαιο, που υποτίθεται ότι κανονικά σπαταλιέται με τις αστόχαστες σκέψεις, κουβέντες, πράξεις κ.λπ., τώρα αποταμιεύεται εσωτερικά. Μου αρέσει να το παραλληλίζω μια κυβερνητική καμπάνια υπέρ αποταμίευσης, να ενθαρρύνει τους πολίτες μη σπαταλούν τα χρήματά τους και να εμπιστεύονται τις τράπεζες. Οι καλές πράξεις υποτίθεται επίσης ότι θα επιφέρουν μπουν, κάποια ανταμοιβή στο μέλλον – κι αυτό είναι το δεύτερο σημείο στο οποίο συναντιούντια το μπουν και η ηθική.

Τέλος, το μπουν σχετίζεται με την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία. Το ανώτερο μέρος της (ο πλούσιος, ο άντρας, ο ηλικιωμένος) θεωρείται ότι έχει και υπέρτερο πνευματικό κεφάλαιο σε σχέση με το κατώτερο (ο φτωχός, η γυναίκα, ο νέος). Για παράδειγμα, η ιεραρχική σχέση πλούσιου – φτωχού• η νοοτροπία είναι ότι το ανώτερο μέρος δεν απέκτησε το υψηλότερό του στάτους τυχαία ή από κληρονομιά ή από την αξία και την εργασία του, αλλά από καλές πράξεις που έκανε σ’ αυτήν ή σε προηγούμενη ζωή. Οπότε, το κατώτερο μέρος της ιεραρχίας δείχνει υπακοή και υπηρετική συμπεριφορά, καθότι απευθύνεται σε έναν μεγαλοκάτοχο μπουν, και δέχεται οφέλη ή ασφάλεια από το ανώτερο.

Θρησκευτική Δημοκρατία
1) Ο λαϊκός ταϊλανδικός Βουδισμός είναι ένα παράδειγμα μιας υψηλά ασκητικής και φιλοσοφικής θρησκείας (Βουδισμός Τεραβάντα), που μεταμορφώνεται κοινωνικά σε κάτι ριζικά διαφορετικό (Buddhabank). Αυτό όμως είναι κατανοητό. Ο Βουδισμός είναι μια θρησκεία απαρνητών• ιδρύθηκε και σχεδιάστηκε από σαννυάσινς που αρνήθηκαν τον αστικό τρόπο ζωής, είδαν το κάθε τι σ’ αυτόν ως οδύνη. Όμως οι σύγχρονοι λαϊκοί που καλούνται να εφαρμόσουν τις διδασκαλίες έχουν τελείως διαφορετική σκοπιά• δεν βλέπουν πια και το κάθε τι ως οδύνη και δεν αρνούνται τον κόσμο. Καμία έκπληξη λοιπόν που πάντα θα υπάρχει απόσταση ανάμεσα στην ελιτίστικη και τη λαϊκή θρησκεία, πιο διασταλτικές ερμηνείες, πιο χαλαρές πρακτικές, διαφορετικοί θρησκευτικοί στόχοι κ.λπ. Ένα παράδειγμα για τη διάσταση απόψεων ανάμεσα στα ελιτίστικα και λαϊκά στάνταρ του μοναχισμού: φίλος μου εξομολογήθηκε ότι ο απλός κόσμος (σε αντιδιαστολή με τη Σάνγκα) τείνει να παραβλέπει και να μη χάνει τον σεβασμό του για έναν μοναχό που θα καπνίσει, θα γευματίσει το βράδυ, θα πιει πού και πού καμιά μπύρα.

2) Κάτι άλλο που σχετίζεται μ’ αυτήν την μεταμόρφωση της θρησκείας από την ελίτ στα λαϊκά στρώματα είναι και θρησκευτική στάση που αποκαλώ: άμα λάμπει τότε θα είναι και χρυσός. Φαίνεται πως οτιδήποτε θρησκευτικό αντιμετωπίζεται πάντα επιφανειακά στην Ταϊλάνδη, κι αυτή η προσκόλληση στην εμφάνιση κυριαρχεί στη νοοτροπία του κόσμου. Οι Ταϊλανδοί δεν ζητάνε πραγματικά το διαφορετικό στη θρησκεία, ζητάνε αυτό που δείχνει διαφορετικό, αυτό που εμφανίζει τα κατάλληλα σύμβολα και σημάδια. Για παράδειγμα, από το βιβλίο της Silber, σελ. 93: «Monks had to conform to precise rules of appearance and deportment. This conformity to a highly stylized image and etiquette is crucial in the layman’s eyes, even overshadowing (within, of course, certain limits) the precise extent to which monks practice the Middle Way. In other words, monks are not … consistently required to adhere to the highest values: It was enough if they symbolized them». Άμα φοράει το πορτοκαλί ράσο τότε θα είναι και μοναχός.

Ή, ένα άλλο παράδειγμα είναι αυτό το ποστ του Richard Barrow: «Thai Buddhists have believed for a long time that they will make good merit if they release fish and birds at a temple. The idea is that you are doing good by giving a creature its freedom. However, it is often a short-found freedom as these creatures are often re-captured to only be sold again to the next person who arrives at the temple … these creatures haven’t been rescued. Far from it. They were trapped and caged by these sellers and then brought to the temples». Άμα είναι μια πράξη απελευθέρωσης σε ναό τότε θα είναι και αγνή (και θα δίνει μπουν). Συνάντησα αυτήν τη νοοτροπία πολλές φορές, κάθε τι θρησκευτικό να εκλαμβάνεται μόνο επιφανειακά και κανείς να μην προβληματίζεται λίγο περισσότερο. Θα μπορούσα να γράψω επίσης και για την αλητεία του «Ναού των Τίγρεων» (Andrew Marshal, 2010: “The temple is built on a foundation of lies”) και για πολλά άλλα, όμως νομίζω ότι είναι φανερό τι θέλω να πω.

3) Κατά τη γνώμη μου, η πιο έντονη διαφορά ανάμεσα στην ελιτίστική και στη λαϊκή θρησκεία είναι το μέρος της ανταμοιβής: οι επαγγελματίες (Σάνγκα) τοποθετούν την ανταμοιβή κάπου Εκείθεν, σε ένα υπερβατικό επίπεδο (φώτιση)• οι λαϊκοί όμως θέλουν εγκόσμια ανταμοιβή με εγκόσμια μέσα και το υπερβατικό δεν απασχολεί τη σκέψη τους. Αυτό όμως πρέπει να είναι χαρακτηριστικό όλων των λαϊκών θρησκειών: η μεταθάνατον ζωή, η φώτιση, η βασιλεία των ουρανών, ο παράδεισος κ.λπ. δε σημαίνουν πολλά για τον απλό κόσμο. Ως επί το πλήστον, επιζητούν εγκόσμια ανταμοιβή, εδώ και τώρα.

Όμως, στον δικό μου τρόπο σκέψης, αυτό ονομάζεται «δημοκρατία». Λαϊκή κυριαρχία.

Διαλογισμοί Για Τον Διαλογισμό

Από παλιά είχα πρόβλημα να συσχετίσω τον Βουδισμό της Ταϊλάνδης, όπως ερμηνεύεται από τους μοναχούς ή από εγκυκλοπαιδικά άρθρα, με τον καθημερινό Βουδισμό, όπως μου τον εξήγησαν φίλοι και γνωστοί και όπως τον παρατηρούσα στην πράξη. Θα μπορούσα να το παραλληλίσω με τη γλώσσα• με κάποιον που, στα χρόνια του ’60, ήθελε να μάθει τη γλώσσα της Ελλάδας για να έρθει στη χώρα. Ο άνθρωπος αυτός θα πληροφορούταν ότι η επίσημη γλώσσα του βασιλείου της Ελλάδος, τότε, ήταν μια κάποια καθαρεύουσα. Θα την μάθαινε, λοιπόν, και κατόπιν θα ανακάλυπτε ότι αυτό που μιλάνε οι άνθρωποι στον δρόμο ήταν... αρκετά διαφορετικό. Και παρόλο που πάντα υφίσταται μια εκκλησία από σχολεία, πανεπιστήμια, τηλεπαρουσιαστές ειδήσεων, αυτόματους διορθωτές του Microsoft Word κ.λπ., που προσπαθούν να επιβάλουν τη «σωστή» γλώσσα και προφορά, αυτό που μιλάει ο καθημερινός άνθρωπος θα είναι πάντα διαφορετικό. Η γλώσσα είναι δημοκρατική. Οι πιτσιρικάδες επινοούν τους δικούς τους όρους, η σύγχρονη διάδοση των Αγγλικών επηρεάζει όλες τις γλώσσες, η επαρχία Α χρησιμοποιεί διαφορετική προφορά από την επαρχία Β, νέες λέξεις και εκφράσεις προκύπτουν συνεχώς από ποδοσφαιρόφιλους ή ομάδες επαγγελματιών ή κομπιουτεράδες ή…

Ένας φιλόλογος θα είχε ενστάσεις και θα το θεωρούσε απόκλιση από το σωστό. Όμως ένας γλωσσολόγος θα ήταν ουδέτερος και θα αποδεχόταν κάθε γλωσσικό φαινόμενο, αρκεί να ήταν αρκετά διαδεδομένο. Στο κάτω-κάτω, πολλές γλωσσικές αποκλίσεις προκύπτουν εσκεμμένα, για να τονιστούν οι διαφορές από την τυραννική ορθοδοξία. Η γλώσσα δεν είναι μόνο εργαλείο επικοινωνίας, είναι και εργαλείο διαφοροποίησης. Υπάρχει κάτι πολύ οικείο στη γλώσσα – στην καθημερινή γλώσσα, αυτήν που όντως μιλιέται – και οι φιλόλογοι δεν μπορούν να το πάρουν, όσο και να προσπαθούν. Αυτό συμβαίνει και με τη θρησκεία, στη δική μου οπτική.

Οπότε λοιπόν, προτείνω ότι περιορίζοντας μια οποιαδήποτε θρησκεία στο δογματικό – θεολογικό της μέρος είναι σαν να περιορίζουμε μια γλώσσα στην εκδοχή της που εκφωνείται στα δελτία ειδήσεων και να μη βλέπουμε ότι αυτό που ονομάζουμε «γλώσσα» είναι μια ολόκληρη σειρά από παραλλαγές, ζωντανή και συνεχώς μεταβαλλόμενη, όπου μια από τις λειτουργίες της είναι να αντανακλά διαφορές ανάμεσα σε πληθυσμιακές ομάδες στη βάση γεωγραφικών, ταξικών, επαγγελματικών, γενεαλογικών κ.λπ. παραγόντων. Δε βλέπω κάποια θρησκευτική παραλλαγή ως «ανώτερη» ή «σωστή» σε αντιδιαστολή με κάποια άλλη «κατώτερη»• είμαι γλωσσολόγος της θρησκείας, αποδέχομαι τα πάντα. Στο κάτω-κάτω, αυτό που ονομάζουμε Χριστιανισμός, όπως επίσης κι ένα μεγάλο μέρος αυτού που ονομάζουμε Ινδουϊσμός, ξεκίνησαν στις εποχές τους ως «κατώτερες» παραλλαγές ενός ήδη καθιερωμένου «ανώτερου».

Από τη σκοπιά αυτή, ακόμα κι ο Ανώτατος Πατριάρχης της Ταϊλάνδης δεν είναι περισσότερο αρμόδιος να μιλήσει για τον Βουδισμό απ’ ό,τι ένας τυχαίος άνθρωπος στο δρόμο. Ο πρώτος ξέρει κάτι για το «σωστό» περιεχόμενο του ταϊλανδικού Βουδισμού, για τη θρησκεία όπως θα έπρεπε να είναι• ο δεύτερος ξέρει κάτι για το πραγματικό περιεχόμενο, τον ταϊλανδικό Βουδισμό στην πράξη.

Οπότε λοιπόν από τη δική μου οπτική γωνία δεν υπάρχει «Ταϊλανδικός Βουδισμός», υπάρχουν ταϊλανδοί Βουδιστές. Δεν υπάρχουν πλατωνικές Ιδέες, αγνές κι ανεξάρτητες• οι ιδέες είναι οι φορείς τους. Άνθρωποι, δηλαδή, μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο περιβάλλον, που υιοθετούν κάποιες από αυτές σύμφωνα με τις ανάγκες τους, τις ενισχύουν, τις αλλάζουν, τις αναποδογυρίζουν, κάποιες φορές τους αλλάζουν και τα φώτα. Σ’ αυτήν και στις επόμενες δημοσιεύσεις θα προσπαθήσω να συνοψίσω την κατανόησή μου για τον ταϊλανδικό Βουδισμό (παράδοση Τεραβάντα) όπως τον παρατήρησα στην πράξη και όπως μου τον εξήγησαν φίλοι και γνωστοί.





Διαλογισμός Και Ουΐσκι

Οι (Βουδιστές) Ταϊλανδοί κάνουν διαλογισμό ως μέσο για να επιτύχουν τη φώτιση και να απελευθερωθούν από την έμφυτη οδύνη της κοσμικής ζωής. Στη θεωρία όλα αυτά. Διότι στην πράξη, διαλογισμό κάνει μόνο αυτός που τύφλωσε τον κύκλωπα Πολύφημο: ο κανένας – κι αν μιλάμε για τακτικό, καθημερινό διαλογισμό, θα ήμουν ακόμα πιο σίγουρος να τονίσω τη λέξη «κανένας». Υποθέτω ότι η τακτική πρακτική του διαλογισμού είναι περιορισμένη στους μοναχούς και σε μια μικρή μειονότητα λαϊκών, τους οποίους πάντως εγώ δεν έτυχε ποτέ να συναντήσω. Μια φίλη παρατήρησε κάποτε: «Το ξέρω ότι πρέπει να κάνω διαλογισμό κάθε βράδυ. Αλλά συνήθως νιώθω τόσο κουρασμένη απ’ τη δουλειά, που το ουΐσκι φαντάζει πιο ελκυστικό».

Οπότε λοιπόν, ποιοι είναι οι διαλογιστές; Πέρα από τους μοναχούς, τους επαγγελματίες του διαλογισμού, ποιοι είναι οι λαϊκοί που διαλογίζονται σε καθημερινή βάση; Δεν εντόπισα ακόμα κοινωνιολογικές έρευνες για την Ταϊλάνδη που να εξετάζουν τη διαλογιστική πράξη στον πληθυσμό, βρήκα όμως μία του 2007 για τις ΗΠΑ. Το Τμήμα Υγείας και Κοινωνικών Υπηρεσιών προσδιορίζει σε 9,4% το ποσοστό των ενηλίκων που έκαναν διαλογισμό τους προηγούμενους 12 μήνες ως θεραπευτική πρακτική. Μιλάμε φυσικά για ΗΠΑ, όπως επίσης για τον διαλογισμό ως πρακτική χαλάρωσης ή βελτίωσης της υγείας. Όμως οι υψηλότερες, πνευματικές επιδιώξεις του διαλογισμού δεν αποκλείονταν από την έρευνα και, στο φινάλε, είναι μέχρι στιγμής η πρώτη έρευνα που μπόρεσα να βρω που δείχνει τα ταξικά χαρακτηριστικά του διαλογισμού. Αν κάποιος έχει κάτι άλλο υπ’ όψη, θα του ήμουν ευγνώμων.

Τα ενδιαφέροντα αποτελέσματα της έρευνας, λοιπόν, είναι ότι η πρακτική εναλλακτικών θεραπειών ολιστικού χαρακτήρα (mind-body therapies: διαλογισμός, γιόγκα, τάι τσι, ύπνωση, ασκήσεις αναπνοής κ.λπ.) αυξάνει με το επίπεδο του εισοδήματος, με το μορφωτικό επίπεδο και με τη δυνατότητα άσκησης κάποιας σωματικής δραστηριότητας στον ελεύθερο χρόνο (πίνακας 7, σελ. 14-16). Τα ποσοστά των «φτωχών» και των «σχεδόν φτωχών» που ακολουθούν ολιστικές θεραπείες είναι 16,5% και 16,0% αντίστοιχα, όμως όταν πηγαίνουμε στους «όχι φτωχούς», το ποσοστό κάνει ένα σημαντικό άλμα στο 21,6%. Τα ποσοστά αυξάνουν επίσης με το μορφωτικό επίπεδο (από το 7,6%, άνθρωποι χωρίς καν γυμνασιακή εκπαίδευση, στο 34,2%, κάτοχοι μάστερ και PhD). Τέλος, η έρευνα υποδεικνύει ότι η πρακτική ολιστικών θεραπειών προϋποθέτει το Δικαίωμα στην Τεμπελιά (9,4% διαδεδομένες ανάμεσα σε ανθρώπους χωρίς δυνατότητα σωματικής δραστηριότητας στον ελεύθερο χρόνο, ενώ κάνουνε άλμα στο 22,4% γι’ αυτούς που ασκούνται μη-τακτικά και στο 27,5% γι’ αυτούς που ασκούνται τακτικά).

Θα προσέθετα επίσης ότι όλα αυτά επιβεβαιώνονται από τις παρατηρήσεις μου στην ταϊλανδική κοινωνία. Δέχομαι τις επιφυλάξεις για τη χρήση της συγκεκριμένης έρευνας προκειμένου να βγάλουμε συμπεράσματα για τον Βουδισμό της Ταϊλάνδης, όμως θα ήθελα να την κρατήσω ως ένδειξη – όχι απόδειξη, απλή ένδειξη – ότι ο διαλογισμός μοιάζει να είναι σαν το κούρεμα του γκαζόν: χαρακτηριστικό της μεσαίας τάξης (ενός υψηλά μορφωμένου κομματιού της που δουλεύει 8ωρο και 5ήμερο). Αφήνει απ’ έξω τον ωκεανό της κατώτερης τάξης στην Ταϊλάνδη και απευθύνεται σε μορφωμένους ανθρώπους με ικανοποιητικό εισόδημα που απολαμβάνουν το δικαίωμα στην τεμπελιά – και, φυσικά, σε μοναχούς. Υπό το πρίσμα της επόμενης ανάρτησης για τον ταϊλανδικό Βουδισμό, θα μπορούσαμε να δούμε τον διαλογισμό ως ένα ακόμη σύμβολο με σκοπό να διαφοροποιήσει τους μοναχούς από τους λαϊκούς, να παρουσιάσει τη Σάνγκα ως «ζωντανή υπόμνηση του αδύνατου», κατά την όμορφη έκφραση του E. Leach. Το ουΐσκι είναι ο διαλογισμός του φτωχού, το μέσο για την απελευθέρωση από την οδύνη.


(η φωτο από εδώ)


Στο Φινάλε

Μετά από όλα αυτά, τι δικαιούμαστε να συμπεράνουμε περί των υψηλών, πνευματικών ισχυρισμών του διαλογισμού; Τίποτα, να πούμε την αλήθεια. Δε δικαιούμαστε να συμπεράνουμε τίποτα. Όμως, προσωπικά, θα ήμουν πολύ πιο πεπεισμένος για τη θρυλούμενη φώτιση που επιφέρει ο διαλογισμός, αν η πρακτική του ήταν αταξική. Αν οι φτωχοί τέλειωναν τις δουλειές της ημέρας και δεν έβλεπαν την ώρα και τη στιγμή να καθίσουν σε στάση λωτού, να πούνε το μάντρα και να παρακολουθήσουν την αναπνοή τους. Όμως φαίνεται ότι η κούραση, η νευρικότητα και η κατάθλιψη που συνοδεύουν τη φτώχεια αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για την απελευθέρωση από τον κόσμο της οδύνης. Αντιθέτως, μοιάζει ότι ο Βούδας κακώς δεν συμπεριέλαβε στην Ευγενή Οκταπλή Ατραπό την οικονομική ασφάλεια και τον ελεύθερο χρόνο των μεσοταξικών μορφωμένων διαλογιστών: είναι προϋποθέσεις φώτισης. Η νιρβάνα είναι ταξική.


(to be continued)