Τα Τσιγάρα, Τα Ποτά Κι Οι Απλές Απαντήσεις...

...έχουν κλείσει τα καλύτερα τα σπίτια.

Έγινε μια παθιασμένη συζήτηση στο Buzz για την πρόσφατη ταινία της Sofie Peeters, Femme de la Rue, στην οποία παρουσιάζει την καθημερινή παρενόχληση που δέχεται στο δρόμο, κυρίως από Βορειοαφρικανούς gastarbeiter. Το σκηνικό είναι μια γειτονιά των Βρυξελών και μπορείτε να δείτε όλη την ταινία εδώ, με αγγλικούς υπότιτλους (μερσί Auslaender). Είναι καλογυρισμένη, η Peeters έχει ταλέντο. Το ερώτημα όμως που τέθηκε στη συζήτηση ήταν αν μπορούμε να της προσάψουμε την κατηγορία για (υποβόσκοντα) ρατσισμό.

Ό,τι και να της πούμε, η Peeters θα απαντήσει: «Δείχνω αυτά που βιώνω – εγώ και πολλές άλλες γυναίκες στη γειτονιά μου – δεν ισχυρίζομαι ότι παρουσιάζω την υπέρτατη αλήθεια, απλά λέω τον πόνο μου». Σαν να είναι μπλόγκερ, ας πούμε. Ωφείλουμε να το δεχτούμε. Έχουμε όμως το δικαίωμα κι εμείς να αφήσουμε σχόλιο στο μπλογκ της – τη στιγμή μάλιστα που η Peeters, στην ταινία, ενδιαφέρεται και για το «γιατί», δεν στέκεται μόνο στην παρενόχληση αλλά θέλει να εντοπίσει τις αιτίες της. Σ’ αυτό το πλαίσιο η συζήτηση.

Πάνω εκεί, λοιπόν, μπορούμε να της υποδείξουμε ότι στάθηκε στην επιφάνεια – και τη στιγμή, μάλιστα, που η ίδια (λέει ότι) ενδιαφέρεται για τις αιτίες, τότε θα ήταν παράλογο να μην ακούσει τις ενστάσεις μας. Οι βορειοαφρικανοί στο Βέλγιο είναι περιθωριοποιημένοι (ακόμα κι από τους συν-μουσουλμάνους τους), βρίσκουν πόρτες κλειστές, εισπράτουν διακρίσεις και ρατσισμό, ενώ ο Muqtedar Khan παρατηρεί εδώ ότι οι μουσουλμάνοι στο Βέλγιο αντιμετωπίζονται χειρότερα κι από τους ομόθρησκούς τους στις ΗΠΑ. Σίγουρα όλα αυτά παίζουν ρόλο στο θέμα της βορειοαφρικανικής αγοραίας παρενόχλησης, οπότε στην επόμενη ταινία της Peeters, δικαιούμαστε να είμαστε πιο απαιτητικοί, να της ζητήσουμε την ευρύτερη εικόνα.

Είναι η παρενόχληση μουσουλμανικό (χριστιανικό, εβραϊκό κ.λπ.) φαινόμενο; Ή έστω βορειοαφρικανικό φαινόμενο; Δεν έχω κάποιο λόγο να τη θεωρήσω έτσι. Αντίθετα μάλιστα, βρίσκω ότι δείχνει να είναι διαθρησκευτική και παγκόσμια: βλέπω εδώ, στο www.stopstreetharassment.org ότι η παρενόχληση των γυναικών (αλλά και τον γκέι, τρανσέξουαλ, ακόμα και αντρών) σε δημόσιους χώρους δείχνει να είναι πυκνή όπου κι αν έγιναν έρευνες – σε περιοχές των ΗΠΑ, Καναδά, Λονδίνο, Υεμένη, Ινδία, Τελ Αβίβ, Τόκιο, Αίγυπτο, Πακιστάν, Πεκίνο, Κορέα κ.α. Τη βιώνει ένα μεγάλο, πλειοψηφικό ποσοστό γυναικών, με διάφορους τρόπους, συχνά γίνεται ομαδικά («είμαστε πάντα ομάδα», λέει ο Μουράτ στο 18:30) και είναι αξιοσημείωτα έντονη σε λεωφορεία, τρένα και ΜΜΜ («αποφεύγω το μετρό», λέει η συνεντευξιαζόμενη στο 9:33). Η γειτονιά της Peeters είναι, απ’ ό,τι καταλαβαίνω, κάτι σαν το Μεταξουργείο των Βρυξελών, μέρος που μαζεύονται πολλοί gastarbeiter από τη Βόρεια Αφρική. Είναι διαφορετική η εμπειρία των γυναικών που μένουν σε αντίστοιχες χριστιανικές περιοχές; Στα Άνω Λιόσια και στον Ασπρόπυργο των Βρυξελών; Πολύ αμφιβάλλω. Ίσως όμως να είναι διαφορετική η εμπειρία αυτών που μένουν στο Μαρούσι και στην Κηφισιά των Βρυξελών – στην επόμενη ταινία της, θα θέλαμε να δούμε κάτι κι από εκεί.

Οπότε, η άλλη ενδιαφέρουσα ερώτηση είναι αν η παρενόχληση έχει ταξικά χαρακτηριστικά. Παρενοχλεί το ίδιο αυτός που αγωνιά για το μεροκάματό του, αυτός που αγωνιά για τον μισθό του, κι υατός που αγωνιά για τις επενδύσεις του; Οδηγούμαι να πιστέψω ότι ναι, η παρενόχληση είναι ταξική. Η έρευνα του Willis μού κάνει κλικ. Δηλαδή, ότι οι παρενοχλητές είναι κυρίως νέοι άντρες της εργατικής τάξης, που συνειδητοποιούν ότι θα περάσουν μια ζωή στα κάτω σκαλιά του συστήματος, ότι ο βιοτικός δρόμος προς τα θηλυκά θα είναι κλειστός (ή, τουλάχιστον, στενός), οπότε αναπτύσσουν διάφορες αντικουλτούρες, που μπορεί να περιλαμβάνουν επίδειξη αρρενωπότητας, σεξισμό ή και ρατσισμό (επειδή πρέπει να υπάρχει και κάποιος κατώτερος από σένα). Οι αντικουλτούρες αυτές δεν είναι μόνο αρνητικές, έχουν και στοιχεία που τα θεωρούμε θετικά (π.χ. αλληλοϋποστήριξη, συμπαράσταση, ομαδικότητα). Πρόκειται για έναν κανονικό μικρόκοσμο που κατασκευάζουν τα παιδιά των κατώτερων τάξεων, προκειμένου ν’ αντέξουν την τεράστια ανία της ζωής και της καθημερινής τους εργασίας, να παρηγορηθούνε για το χαμηλό κοινωνικό τους στάτους, να κυριαρχήσουν επί συμβόλων του δημοσίου χώρου (ο δρόμος, το πάρκο κ.λπ.).

Σίγουρα θα συντρέχουν κι άλλοι παράγοντες. Κι η κουλτούρα κι η αστυφιλία θα παίζουν ρόλο, κι ο πουριτανισμός της ανατροφής, όπως λέει ο Μουράτ στην ταινία (18:48), κι η πρότερη εμπειρία πολέμου, πιστεύω, καθώς και άλλα. Όμως μέχρι να έχω περισσότερα στοιχεία, δικαιολογούμαι να διατηρήσω την παραπάνω θέση, ως default settings, για τους παρενοχλητές και το ερώτημα να παραμείνει ανοιχτό.

Πολλές τζιριτζάντζουλες κάνεις! Η Peeters είναι ρατσίστρια, ναι ή όχι; Ξεκάθαρα πράματα! Λοιπόν, απαντώντας μονολεκτικά, θα έλεγα ότι ο καλύτερος τρόπος να το πει κάποιος αυτό, είναι να παρακολουθήσει την πορεία της στους ερχόμενους μήνες, τώρα που η ταινία σημείωσε τέτοια δημοσιότητα – αλλά και τέτοια ευθύνη για την ίδια. Να δούμε πώς θα τα χειριστεί αυτά. Υπάρχουν ελαφρυντικά, π.χ. ένα δυνατό σημείο στην ταινία είναι το 20:35, όπου η Peeters εξηγεί ότι, μετά τις συνεντεύξεις της, άρχισε να συνειδητοποιεί πόσο πανταχού παρούσες γύρω της ήταν εικόνες γυμνών γυναικών (σε διαφημίσεις, πόστερς, ΤV κ.λπ.), κυρίως για διαφημιστικούς λόγους. Πιο πριν τις κοιτούσε αλλά δεν τις έβλεπε. Τώρα όμως άρχισε να βλέπει και με τα μάτια των άλλων, άρχισε και ν’ αναρωτιέται: «πώς θα γίνουμε σεβαστές ως γυναίκες, τη στιγμή που συνεχώς απεικονιζόμαστε σαν φουσκωτές κούκλες;». Την άλλαξε η μικρή της έρευνα, έγινε μια διαφορετική Sofie Peeters τώρα. Αυτό μου αρέσει πολύ, δείχνει ότι έχει ανοιχτό μυαλό, ότι καταλαβαίνει πως οι απαντήσεις δεν είναι απλές. Μου αρέσουν οι έρευνες που δεν καταλήγουν σε απλές απαντήσεις, αλλά σε ακόμα περισσότερες ερωτήσεις!

Το άλλο ελαφρυντικό της είναι ότι αποτελεί κι η ίδια θύμα παρενόχλησης. Είναι ανθρώπινο και να θυμώσει και να αδικήσει. Δεν έχει ηθική υποχρέωση να κατανοήσει τους θύτες της – το βιβλίο των Ψαλμών εξάλλου, στην Παλαιά Διαθήκη, είναι γεμάτο από εκδίκηση. Απλά θα ήταν ωραίο αν το έκανε.

Από την άλλη όμως, τώρα δεν είναι πια και τόσο θύμα. Η πτυχιακή της εργασία πήρε αναπάντεχη δημοσιότητα, η ίδια έδωσε συνεντεύξεις, έλαβε άφθονα e-mail κι έγινε πολύ γνωστή. Βρίσκεται σ’ ένα περίφημο σημείο για να συνεχίσει την έρευνα και τον προβληματισμό της, μένει να δούμε αν θα το κάνει – θυμίζω ότι στη συνέντευξη δήλωσε ότι μιλάει εξ ονόματος των γυναικών, ότι ψάχνει για την αλήθεια, δεν το έθεσε: «παρουσίασα απλώς μια ωραία ιστορία και τέρμα». Λογικά πρέπει να νιώθει πλέον ευθύνη με την ταινία της, ότι αφορά κάτι περισσότερο από τους άμεσους επαγγελματικούς της στόχους. Νιώθει άραγε ή μήπως γλυκάθηκε με τη δημοσιότητα; Θα δείξει.

Αυτά! Ήμουν προσεκτικός στις διατυπώσεις μου. Και η ζωή δεν δουλεύει με απλές απαντήσεις.