Το Ταξίδι Για Την Ιθάκη

Στις 9-10 Μαΐου έγινε η 1η Πανελλαδική Συνάντηση Δομών Αλληλεγγύης στην Αθήνα, μια αξιόλογη απόπειρα που τοποθετείται στην περιφέρεια του ΣΥΡΙΖΑ (προς τιμήν τους όμως οι συριζαίοι προσπαθούν να κρατήσουν την κατάσταση ακαπέλωτη και ακομμάτιστη, και σε γενικές γραμμές δεν αποτυγχάνουν εντελώς αφού συμμετέχουμε σ’ αυτήν και πολλοί που δεν είμαστε ΣΥΡΙΖΑ• αυτό οφείλω να το παραδεχτώ). Παρακολούθησα τη Συνάντηση, όσο άντεξα, και κατάφερα να βγω ζωντανός στο τέλος. Πείστηκα ότι η ελληνική Αριστερά δεν σώζεται. Για να γυρίσει ο ήλιος θέλει δουλειά πολλή, για ν’ αλλάξει η ελληνική Αριστερά ένας Θεός ξέρει τι θέλει. Παρακάτω θα αναφερθώ μόνο στα δρώμενα τα σχετικά με το κίνημα Χωρίς Μεσάζοντες (στο εξής ΧΜ), αυτά που παρακολούθησα και μπορώ να μιλήσω σχετικά:

Κατ’ αρχήν, πιστεύω ότι ήδη ξέρετε ή μπορείτε εύκολα να βρείτε πληροφορίες για το κίνημα ΧΜ, το «κίνημα της πατάτας» που έλεγαν τα ΜΜΕ το 2012 κ.λπ. Να αναφέρω μόνο ότι το κίνημα ΧΜ είναι επιτυχημένο – ή μάλλον μη-αποτυχημένο. Αν και παραμένει σχετικά περιθωριακό στην οικονομική ζωή της Ελλάδας, η ύπαρξή του και μόνο πίεσε τα μεγάλα σούπερ μάρκετ να κάνουν συνεχώς φτηνές προσφορές σε τρόφιμα. Αυτό είναι κάτι ουσιαστικό. Μεγάλο ποσοστό πληθυσμού στην Ελλάδα είδε όφελος στην τσέπη του από το κίνημα ΧΜ, έστω και έμμεσα, έστω και χωρίς να το ξέρουν, πέρα από αυτούς που είδαν όφελος άμεσα (τους μικρούς παραγωγούς, τις λίγες ΚΟΙΝΣΕΠ που προώθησαν τα προϊόντα τους με τη βοήθεια του κινήματος, τον κόσμο που ήρθε σε επαφή με παραγωγούς κι αγόρασε φτηνά τρόφιμα από τις διανομές ΧΜ). Εγώ αυτά δεν τα λέω ακριβώς επιτυχία, τα λέω μη-αποτυχία. Τουλάχιστον το κίνημα ΧΜ έχει λόγο ύπαρξης.

Η πραγματική επιτυχία όμως θα ήταν μια ευρύτερη μεταμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας. Αυτό που εμένα μ' αρέσει πολύ είναι ότι το κίνημα ΧΜ έχει γεννήσει την αμαρτωλή σκέψη για μια οικονομία ηθική και αλληλέγγυα. Στους κόλπους του εκφράζονται κακές και πονηρές απόψεις, όπως αμφισβήτηση του ρόλου του (μεγαλο)μεσάζοντα στην παραγωγή & διάθεση της τροφής, αμφισβήτηση της αποικιοκρατικής αντίληψης για την ανάπτυξη (= τι έχει να προσφέρει η περιοχή σε τεράστια κεφάλαια εκτός αυτής) και επίγνωση για έναν τρόπο ενδογενούς ανάπτυξης (= πώς μπορεί να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής του πληθυσμού χρησιμοποιώντας τα εγχώρια εργαλεία, πόρους και γνώση), αμφισβήτηση του ατομισμού και επίγνωση ότι η εμπιστοσύνη και η αλληλοβοήθεια αποτελούν οικονομικά μεγέθη, μπορούν να έχουν απτά οικονομικά αποτελέσματα. Προσωπικά, υποστηρίζω 100% τις παραπάνω αμαρτίες, είμαι θανάσιμα αμαρτωλός κι εγώ, πολύ θα γούσταρα να εξαπλώνονταν σαν πυρκαγιά στην Ελλάδα: να αυξάνονταν ο αριθμός των ΚΟΙΝΣΕΠ, να δημιουργείτο ευρεία νοοτροπία στήριξης των τοπικών μικροπαραγωγών, ευρεία νοοτροπία καχυποψίας και απαξίωσης για τις μεγάλες εταιρείες, ευρεία αντίληψη ότι η ηθική είναι στοιχείο της οικονομίας. Εν ολίγοις, να αναδεικνύετο ένα εναλλακτικό μοντέλο κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας – «Κ.ΑΛ.Ο.», όπως το έλεγαν στη Συνάντηση, τώρα τελευταία είναι της μόδας αυτά τα επιτηδευμένα αρκτικόλεξα που βγάζουν μια λέξη με συναφές νόημα. Όμως, όπως μας εξήγησαν, χρειάζεται να πειραματιστούμε διότι «δεν υπάρχει συνταγή και προηγούμενο» (η έκφραση μιας ομιλήτριας) γι’ αυτήν την κοινωνική & αλληλέγγυα οικονομία.

Εδώ θα διαφωνήσω. Υπάρχει προηγούμενο. Το οποίο ακόμα και σήμερα αφορά εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο, ενώ μόλις στις πιο πρόσφατες δεκαετίες αφορούσε εκατοντάδες εκατομμύρια. Υπάρχει ήδη αυτή η οικονομία (το «Κ.ΑΛ.Ο») που δουλεύει με εμπιστοσύνη και συνεργασία, με προστασία των αδυνάτων και κοινοκτημοσύνη σχεδόν κομμουνιστική, με κοοπερατίβες και συλλογικό πνεύμα, με ηγέτες που αισθάνονται ότι οφείλουν να πείσουν τους ανθρώπους τους κι όχι να παίρνουν αποφάσεις από καθέδρας: μιλάω για τον ασιατικό κοινοτισμό. Ο οποίος μεν μπορεί να μην προσφέρει ακριβώς συνταγές για ένα αντίστοιχο όραμα στην Ελλάδα, προσφέρει όμως κάτι σε επίπεδο κατευθύνσεων, συμβουλών και γνωμικών. Έχω ζήσει στο «Κ.ΑΛ.Ο.», ξέρω δυο-τρία πραγματάκια γι’ αυτό...

Ξέρω λοιπόν ότι αυτή η κοινωνική οικονομία δεν είναι μόνο κάποιοι εναλλακτικοί οικονομικοί θεσμοί, αλλά και μια παράλληλη κουλτούρα προσωπικών σχέσεων και φιλίας. Μιλάω για κοοπερατίβες οι οποίες λειτουργούν σαν μια μεγάλη οικογένεια, σαν μια μεγάλη φιλική παρέα, στις οποίες ο ένας γνωρίζει τον άλλον όχι απλώς με το μικρό αλλά με το παρατσούκλι• για κουλτούρα μοιράσματος, όπως ακριβώς σε μια μεγάλη φιλική παρέα, όπου οι φίλοι είναι διατεθειμένοι να γελάσουν μαζί και να κλάψουν μαζί, να τα καταφέρουν μαζί και να τσακιστούν μαζί, κι αν ακόμα πεθάνουν, θα πεθάνουν μαζί• για νοοτροπία γενναιδωρίας και προσφοράς, ακόμα και σε επίπεδο αυτοθυσίας• για αντίληψη φιλότιμου (το φιλότιμο δεν είναι μόνο ελληνική λέξη, υπάρχει και σε ασιατικές γλώσσες)• για αντίληψη της οικογένειας με τέτοιον τρόπο ώστε σ’ αυτήν να ανήκουν πολλοί χωρίς αναγκαστικά να συνδέονται με συγγένεια αίματος, να έχεις πολλούς «αδερφούς» και «αδερφές» και «θείους» και «θείες» και «κόρες» και «γιους». Στα ασιατικά συμφραζόμενα, η κοινωνική οικονομία είναι κάτι που πρέπει να έχει καρδιά.

Η καρδιά λοιπόν απουσίαζε εντελώς από τη Συνάντηση στην Αθήνα. Αυτό που έζησα ήταν κάτι έντονα ακαδημαϊκό, εγκεφαλικό, περιχαρακωμένο και απρόσωπο. Όλο συζήτηση, θεωρία, διαλέξεις, ανάλυση, κόντρα συζήτηση, ξανά συζήτηση... Παρουσιάσεις με PowerPoint (τίποτα δεν σκοτώνει την καρδιά καλύτερα από το PowerPoint και τους Η/Υ), τραπέζια θεματικών συζητήσεων όπου ο συντονιστής μαζεύει τις ιδέες σε μια κόλλα χαρτί και κατόπιν οι συμμετέχοντες εναλλάσσονται στα διάφορα τραπέζια (πού τα μαθαίνουν αυτά; σε κάποια σχολή πρέπει να τα μαθαίνουν), ομιλητές απρόσωποι και τυπικοί, απλώς συστήνονταν «με λένε Τάδε, είμαι δικηγόρος και θα μιλήσω για το Α ή Β θέμα», χωρίς να ξέρουμε την ιστορία του/της, τι άνθρωπος είναι, ποια η ζωή του, τι έχει περάσει, ποιο το παρατσούκλι του. Η όλη Συνάντηση έγινε σε πανεπιστημιακές αίθουσες, με καθορισμένο πρόγραμμα και χρόνους ομιλίας, χωρίς κάποιο χώρο με παιχνίδια να παίζουν τα παιδάκια. Χωρίς καν παιδάκια...

Τα λέω αυτά κάνοντας σύγκριση με τις συγκεντρώσεις των Κόκκινων, των δημοκρατικών της Ταϊλάνδης. Οι συγκεντρώσεις τους ήταν σαν χωριάτικα πανηγύρια! Μουσική, ρούμι, ψητά να ψήνονται, παιδάκια να παίζουν, σκυλιά να σουλατσάρουν, καλαμπούρια, πλάκες, γνωριμίες, προξενειά, γιαγιάδες & παππούδες, οικογένειες να τρώνε μαζί, αγόρια και κορίτσια να φλερτάρουν, γέλιο αλλά και κλάμα κ.α. Οι ομιλίες υπάρχουν κι αυτές, παίζουν τον ρόλο τους, όμως δεν είναι πρωταγωνιστικός. Ο πραγματικός πρωταγωνιστής είναι η καρδιά. Κάνε τον κόσμο να νιώσει μια γροθιά, ότι δεν είναι μόνος, έχει φίλους και οικογένεια (με την ευρεία έννοια της λέξης). Θα αγωνιστούμε μαζί, θα τσακιστούμε μαζί και θα νικήσουμε μαζί, πάντως ό,τι κάνουμε θα το κάνουμε μαζί. Και δεν χρειάζεται να πεις πολλά, να κάνεις τις φοβερές αναλύσεις και να μεταδόσεις τις φοβερές πληροφορίες. Ας ακούσουμε δυο πράγματα, ας φωνάξουμε και μερικά συνθήματα, ας θυμηθούμε τους νεκρούς μας κι ας γελάσουμε με κάποια αστεία, δεν χρειάζονται πολλά περισσότερα. Ο λόγος να είναι λαϊκός, όλο γνωμικά, στίχους από τραγούδια και ποιήματα, μεταφορές, παρά τεχνικός & ακαδημαϊκός. Δεν είναι θέμα πληροφορίας ούτε διανοητικής σύλληψης ούτε θεωρητικής ανάλυσης. Είναι θέμα καρδιάς.

Πρόσφατα μου ανέφεραν και για συγκεντρώσεις των Ζαπατίστας στο Μεξικό, όπου κι αυτές είναι γιορτές, χωριάτικα πανηγύρια, όχι κάτι που μοιάζει με συνέδριο κόμματος σε πανεπιστημιακές αίθουσες, όπως η 1η Πανελλαδική Συνάντηση Δομών Αλληλεγγύης.

Κάτι δεν έχει καταλάβει καθόλου καλά η ελληνική Αριστερά, κάτι της ξεφεύγει. Και φοβάμαι ότι αυτό το κάτι είναι θεμελιώδες. Η Συνάντηση θα έπρεπε να είχε γίνει οπωσδήποτε σε υπαίθριο χώρο. Επίσης, ήταν απαραίτητο να γίνει στην Αθήνα; (ορισμός της Αθήνας = τρία με τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι είναι άρρωστοι και δεν το ξέρουν, νομίζουν πως είναι υγιείς). Θα έπρεπε να είχε μουσική, χορό, κρασί, φαγητό, γάτες και σκυλιά, να είναι φιλικός προς τα παιδάκια, τους ηλικιωμένους και τα κορίτσια, ο κόσμος να ερχόταν με την οικογένεια και τους φίλους του, όσοι ήθελαν να παρέμεναν το βράδυ και να κοιμόμασταν στρωματσάδα, να μαθαίναμε ο ένας την ιστορία του άλλου, το παρατσούκλι του άλλου, να βγάζαμε τα παπούτσια και να μέναμε ξυπόλητοι, να γινόμασταν μια μεγάλη παρέα... τέτοια πράματα. Να έχει καρδιά. Η επιτυχία μιας αριστερής δράσης θα πρέπει να μετράται από τις γιαγιάδες και τα παιδάκια που παρευρέθηκαν, τις φιλίες που έγιναν, τον αριθμό των τηλεφώνων που ανταλλάχθηκαν, των γνωμικών που αυτοσχεδιάστηκαν, των παινεμάτων στα κορίτσια, των φιλιών και των χορών. Όπως ακριβώς σε ένα γλέντι, σε ένα χωριάτικο πανηγύρι. Όχι όπως σε ένα κομματικό συνέδριο!

Εν ολίγοις και για να το πω ασιατικά ή ζαπατιστικά: θα πρέπει να έχει καρδιά.

Ξαναγυρνάμε στην κοινωνική & αλληλέγγυα οικονομία (το «Κ.ΑΛ.Ο»), την οποία οραματίζεται το κίνημα ΧΜ. Μακάρι να υλοποιηθεί στην Ελλάδα, το θέλω με όλη μου την ψυχή. Φοβάμαι όμως ότι με δράσεις που έχουν τον χαρακτήρα της 1ης Πανελλαδικής Συνάντησης Δομών Αλληλεγγύης, το όραμα αυτό θα παραμείνει όραμα. Διότι πώς περιμένεις με την περιχαράκωση να ξεπεράσεις την περιχαράκωση; Πώς περιμένεις με απρόσωπες και εγκεφαλικές εκδηλώσεις σε πανεπιστημιακές αίθουσες να χτίσεις κάτι που βασίζεται στο προσωπικό στοιχείο και στην καρδιά; Το ταξίδι για την Ιθάκη δεν είναι μέσον για έναν σκοπό, φοβάμαι πως η ελληνική Αριστερά κομπλάρει άσχημα εδώ πέρα. Το ταξίδι για την Ιθάκη είναι κι αυτό μέρος της Ιθάκης (κάτι που οι Ασιάτες καταλαβαίνουν πολύ καλύτερα από τους Ευρωπαίους). Ο κόσμος δεν αλλάζει με αναλύσεις και διαλέξεις, πληροφορίες, τοποθετήσεις και συζητήσεις. Αλλάζει με μια χούφτα τρελών που λένε: «θα το κάνουμε κι ας πεθάνουμε!», και μεταδίδουν την τρέλα τους σε άλλους, όπως ακριβώς μεταδίδεται ένα γέλιο σε μια ομήγυρη. Οπότε, η μετάδοση αυτής της τρέλας κολλάει πολύ καλύτερα με γλέντια, χωριάτικα πανηγύρια και γιορτές, με καταστάσεις προσωπικές και διονυσιακές, παρά με συζητήσεις, κόντρα συζητήσεις, ξανά μανά συζητήσεις, αναλύσεις, τοποθετήσεις και το κακό συναπάντημα... (να προσθέσω επίσης ότι η μετάδοση αυτής της τρέλας δεν είναι καθόλου συμβατή με παρουσιάσεις PowerPoint - τις μεγαλύτερες αλήθειες του κόσμου να παρουσιάσεις σε PowerPoint, γίνονται αυτομάτως ψέματα). Το ταξίδι για την Ιθάκη είναι κι αυτό μέρος της Ιθάκης. Για την ακρίβεια, τις περισσότερες φορές στη ζωή η Ιθάκη δεν είναι παρά η αφορμή, το πρόσχημα για το ταξίδι της.

Και, μεταξύ μας τώρα, μην το πεις πουθενά όμως... δεν έχεις καταλάβει ακόμα οι Ιθάκες τι σημαίνουν;