Αφιέρωμα Στον Φίλιπ Κ. Ντικ

Μια φορά κι έναν καιρό, όσοι αγαπούσαμε την Επιστημονική Φαντασία στιγματιζόμασταν ως ‘παράξενοι’, ‘φευγάτοι’, ‘αλλοπρόσαλλοι’ κ.λπ. Ήταν εκείνα τα χρόνια που χρησιμοποιούσαμε δραχμές και που η τηλεόραση είχε μόνο δύο κανάλια, κι αυτά κρατικά.

Σήμερα, στην Ελλάδα του ευρώ και των ιδιωτικών τηλεοπτικών σταθμών, η Ελευθεροτυπία κάνει αφιέρωμα στον Φίλιπ Κ. Ντικ – η Βιβλιοθήκη, για την ακρίβεια, το βιβλιοφιλικό ένθετο που μοιράζεται μαζί με την εφημερίδα κάθε Παρασκευή.
Η επιμέλεια είναι της Κατερίνας Σχινά κι ο αναγνώστης θα βρει: μία γενική παρουσίαση από τον (αγαπημένο) Μάκη Πανώριο για τον άνθρωπο και το έργο του, ένα κείμενο του Stanislaw Lem, μία επιλεκτική εργογραφία και, τέλος, τη γνωστή εισαγωγή που έγραψε ο ίδιος ο Ντικ για τον ‘Χρυσαφένιο Άντρα’ – ή μάλλον ένα εκτενές απόσπασμά της.

Όλα καλά μέχρι εδώ. Πάμε τώρα στα δυσάρεστα.

Το πταίσμα είναι ότι κάποιες αποδόσεις έργων του Ντικ στα ελληνικά είναι τόσο εσφαλμένες που βγάζουν μάτι. Μικρό το κακό που το Ubik απέκτησε γαλλική φινέτσα και έγινε Ουμπίκ• δε θα μαλώσουμε και για το The Ganymede Takeover που αντιστράφηκε και έγινε Η κατάληψη του Γανυμήδη, ακόμα και τη Μεταμόρφωση του Τίμοθι Άρτσερ την καταπίνουμε, η λέξη transmigration είναι αρκετά εξεζητημένη, πού να ανοίγεις τώρα λεξικά να βρεις την ερμηνεία της… Άραγε όμως τι καταλαβαίνει ο αναγνώστης από αυτό το: Ονειρεύονται τα ηλεκτρονικά ανδροειδή πρόβατα; Και ποιος εγκληματίας απέδωσε το Radio Free Albemuth ως Η Άλμπεμαθ ελεύθερη από συχνότητες;
Λεπτομέρειες ίσως, βρωμάνε όμως από την προχειρότητα και την τσαπατσουλιά που χαρακτηρίζει ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού δημοσιογραφικού κλάδου.

Το πλημμέλημα είναι πως η σύντομη βιογραφία του Πανώριου για τον Φίλιπ Ντικ ΒΡΙΘΕΙ λαθών. Για την ακρίβεια, είναι περισσότερα τα λάθη και οι ανακρίβειες παρά τα σωστά! Ενδεικτικά: ο Ντικ ουδέποτε «άνοιξε κατάστημα δίσκων» αλλά δούλεψε υπάλληλος (ποτέ δεν είχε δική του επιχείρηση), δεν ξέρουμε στα σίγουρα ότι «εργάστηκε σε ραδιοφωνικό σταθμό», είναι κάτι που ο ίδιος έχει δηλώσει (όπως και ότι κάποτε υπήρξε τόσο φτωχός ώστε την έβγαζε με αλογίσιο κρέας και σκυλοτροφές) και καλό είναι να μη δεχόμαστε αβασάνιστα όλα όσα ισχυρίστηκε ο Φίλιπ Ντικ για τον εαυτό του, το αίνιγμα της πραγματικότητας δεν τον απασχόλησε για πρώτη φορά στο Time Out Of Joint αλλά πολύ νωρίτερα, π.χ. στο The Cosmic Puppets και στο Eye In The Sky, δεν «πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο Λος Άντζελες» αλλά στη Σάντα Άνα (μικρή η διαφορά, όταν όμως γράφεις ότι «έζησε κυρίως στο Σαν Φραντσίσκο και στο Λος Άντζελες», μεταδίδεις στον αναγνώστη την εικόνα ενός κατοίκου μεγαλουπόλεων, ενώ ο Φίλιπ Ντικ αντιπαθούσε τις μεγαλουπόλεις και έζησε αποκλειστικά σε μικρά χωριά στις περιφέρεις των μητροπολιτικών κέντρων) και άλλα πολλά…

Σιχαίνομαι να γράφω έτσι για τον Μάκη Πανώριο. Πραγματικά, το σιχαίνομαι.

Το κακούργημα είναι ότι το αφιέρωμα μεταδίδει στρεβλή εικόνα για τον άνθρωπο και το έργο του. Υπάρχει μεγάλη δυσαναλογία ανάμεσα στην παρουσίαση του πολιτικού Ντικ έναντι του θρησκευτικού/μεταφυσικού Ντικ. Για την ακρίβεια, κυριαρχεί η τάση να ερμηνεύεται η ζωή και το έργο του πολιτικά και μόνο, ακόμα και καταφεύγοντας σε τρανταχτές ανακρίβειες (π.χ. η αιτία που χαρακτηρίστηκε παρανοϊκός και ψυχοπαθής δεν ήταν «η σχεδόν αγχωτική αποστροφή-απέχθεια, αν όχι μανία, που τον διακατέχει για τις δυνάμεις της πολιτικής καταπίεσης», ακόμα κι ο ίδιος το παραδεχόταν ότι υπήρξε παρανοϊκός και το απέδιδε κυρίως στα ναρκωτικά• η αστυνομία δεν τον ενοχλούσε τόσο «εξαιτίας των ‘ανατρεπτικών’ έργων του», αλλά κυρίως εξαιτίας των δραστηριοτήτων της δεύτερης γυναίκας του κ.α.). Το αφιέρωμα όχι μόνο δεν καταφέρνει να εντοπίσει ένα ευρύτερο πλαίσιο στο οποίο να εντάσσει και την πολιτική και τη θρησκευτική πλευρά του Ντικ (τόσο σημαντική για τον ίδιο), αλλά αποτυγχάνει εντελώς να μεταδώσει μία συγκεκριμένη διάσταση του ανδρός:
Το χιούμορ του.
Ο Φίλιπ Ντικ είχε χιούμορ. Ίσως όχι το λεπτό χιούμορ του Πράτσετ ή το εκρηκτικό των Μόντι Πάιθον, υπάρχει όμως κάτι έντονα κωμικό όταν λέει στο VALIS ότι «ο Θεός είναι ζέβρα» ή όταν βάζει, στο Ubik, τον Θεό να γράφει με μαρκαδόρο σε τοίχους τουαλέτας. Και κατάφερε να διατηρήσει το χιούμορ του ακόμα και όταν καταπιανόταν με την καταπίεση, τον Θεό, την αλλοτρίωση, την παράνοια και με τόσα άλλα σοβαρά θέματα.

Εν ολίγοις για την Ελευθεροτυπία/Βιβλιοθήκη:
- Την ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ για το κείμενο του Stanislaw Lem, πολύτιμο για έναν φαν του Φίλιπ Ντικ.
- Την ΚΑΤΗΓΟΡΩ για τα λάθη και τις ανακρίβειες του αφιερώματός της.
- Την ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ που βάζει το λιθαράκι της ώστε να αναβαθμιστεί στην Ελλάδα η φήμη της Επιστημονικής Φαντασίας.
- Την ΚΑΤΗΓΟΡΩ/ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ για τη διαφορετική της οπτική γωνία, που μου δίνει την ευκαιρία να σχηματοποιήσω κάποιες σκέψεις και να αναπτύξω επιχειρήματα.
- Την ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ που διαδίδει στην Ελλάδα το όνομα του Philip Kindred Dick, αγαπημένου συγγραφέα, φιλοσόφου, παρανοϊκού, μυστικιστή, όλα αυτά μαζί.
- Της ΖΗΤΩ να συνεχίσει αυτό που ξεκίνησε, με περισσότερα άρθρα και αφιερώματα στην καλή Επιστημονική Φαντασία.

7 σχόλια:

  1. Μπράβο.
    Κι εγώ έβαλα τις φωνές διαβάζοντας το αφιέρωμα της Βιβλιοθήκης.
    Οι αποδόσεις των τίτλων του Ντικ πρέπει να είναι του Πανώριου, που τις χρησιμοποιεί και στο άρθρο του. Είχε ανέκαθεν μια τάση να μεταφράζει (κατά τη δική του άποψη, συχνά με χοντρά λάθη) τους πρωτότυπους τίτλους, κι αυτό το Ονειρεύονται τα ηλεκτρονικά ανδροειδή πρόβατα; είναι πραγματικά ανεκδιήγητο (μια άλλη φορά το είχε αποδώσει ως Ονειρεύονται τα ανδροειδή ηλεκτρικά — ή ίσως ηλεκτρονικά, δεν θυμάμαι καλά — αρνιά!) Και τι είδους υπεροψία είναι να “διορθώνεις” την ελεύθερη ραδιοφωνία σε ελεύθερη από συχνότητες παραθέτοντας αδιάντροπα και τον “λάθος” τίτλο της ελληνικής έκδοσης;
    Τώρα, πες με παρανοϊκό, αλλά δεν μπορώ να μη συνδέσω το αφιέρωμα με την πρόσφατη έκδοση των δύο βιβλίων του Ντικ από τις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ, παράνοια που ενισχύεται από το ότι σ’ αυτά τα βιβλία δεν αναφέρονται οι παλιότερες εκδόσεις τους, όπως ας πούμε στο Κυλήστε δάκρυά μου (από την άλλη, βέβαια, ούτε στα Τρία στίγματα αναφέρεται η έκδοση της Ars Longa).
    Ούτε εμένα μου άρεσαν οι λέξεις “μισοζωντανός” – “μισοζωή” στο Ούμπικ. Δηλαδή θεωρήθηκαν πιο δόκιμες από τα “ημίβιος” – “ημιζωή” της Ρένας Χατχούτ; (Αλήθεια, πώς είχαν αποδοθεί στην έκδοση του Parsec;)
    Υπάρχουν τόσα βιβλία εφ που θα μπορούσε να εκδώσει ο ΤΟΠΟΣ, έστω και ως “καλτ”, ήταν ανάγκη να αναλάβει βιβλία που κυκλοφορούσαν ήδη από άλλους εκδότες;
    Τέλος πάντων, χαίρομαι που υπάρχουν κάποιοι που γκρινιάζουν ακόμα, συνεχίστε τη σοβαρή δουλειά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Αγαπητέ Δημήτρη, η γκρίνια δε θα σταματήσει ποτέ, να είσαι σίγουρος. Είμαι επαγγελματίας γκρινιάρης. Όμως ειδικά ο Πανώριος συγχωρείται σε όποιο ατόπημα και να υποπέσει. Είναι τόσα πολλά αυτά που έχει κάνει για την ΕΦ στη χώρα μας, ώστε καταδικάστηκα να τον αγαπώ (όπως κι εσένα). Αθώος ακόμα και μετά της αποδείξεως του αντιθέτου.

    Δε σε λέω παρανοϊκό, μοιάζει πιθανό να συνδέεται το αφιέρωμα της Βιβλιοθήκης με τις πρόσφατες ΤΟΠικές εκδόσεις, όμως προτιμώ να τα παραβλέψω όλα αυτά, διαλέγω να χαρώ για ακόμα μία έκδοση τέτοιων σούπερ βιβλίων. Εξάλλου είμαστε τόσοι λίγοι στην Ελλάδα όσοι αγαπάμε την ΕΦ, ώστε δε χωράνε αλληλομαχαιρώματα, έχθρες, κλίκες, διασπάσεις και άλλα τέτοια φαινόμενα εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς.

    Αλήθεια, πώς είχαν αποδοθεί στην έκδοση του Parsec;
    Εδώ βρίσκω το Ubik/Parsec με το κείμενο από το οπισθόφυλλο του ΤΟΠΟΥ και τους αχώνευτους "μισοζωντανούς" - ό,τι κι αν σημαίνει αυτό.

    Να είσαι καλά και πάντα δημιουργικός εύχομαι.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ανώνυμος14/2/09

    Γεια!! Ανακάλυψα πρόσφατα το ιστολόγιό σας και χάρηκα γι'αυτό πρέπει να πω. Έχω διαβάσει μόνο το Ούμπικ από Ντικ αλλά μ' άρεσε πάαααρα πολύ.

    Δυστυχώς το αφιέρωμα της ελευθεροτυπίας δεν το είδα, όμως δεν είναι νέο φαινόμενο να παραποιούνται οι τίτλοι και γενικά να σκοτώνουν βιβλία στην μετάφραση. Οταν προσπαθεί κανείς να μεταφράσει λέξη προς λέξη χωρίς να προσέχει το νόημα τα κάνει σαλάτα συνήθως.

    Παρόλ'αυτά το βρίσκω πολύ θετικό που έχει αρχίσει ο κόσμος να ασχολείται περισσότερο με την φαντασία και την επιστημονική φαντασία και που έχουν αρχίσει να προβάλλονται βιβλία του είδους και από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Γεια σου, Ιοκάστη. Αν σου άρεσε το Ούμπικ, τότε να διαβάσεις οπωσδήποτε και το διήγημα του Michael Swanwick, The Transmigration of Philip K.
    Το 'χει εκδόσει ο φίλος μας ο Δημήτρης από πάνω, και θα το βρεις σ' αυτό το βιβλιαράκι.

    Πριν από 30-40 χρόνια, η ΕΦ στη χώρα μας ήταν υπόθεση μιας χούφτας τρελών, που με προσωπικό τους κόπο και έξοδα προσπαθούσαν να κρατήσουν τη φλόγα αναμμένη. Ο Πανώριος ήταν ένας απ' αυτούς. Μπορεί οι δουλειές τους να μην ήταν και 100% άρτιες -από πολλές απόψεις- όμως όλοι εμείς τους χρωστάμε.
    Τώρα, η καλή ΕΦ έχει αρχίσει ν' αναγνωρίζεται και από τα mainstream ΜΜΕ! Άντε, να φεύγει σιγά σιγά η παλιότερη γενιά των καθιερωμένων ελλήνων συγγραφέων με τις αρτηριοσκληριωτικές ιδέες, να έρθει νέος κόσμος με φρέσκα μυαλά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Ανώνυμος15/2/09

    Ευχαριστώ για την πρόταση, θα το διαβάσω σίγουρα γιατί μ'αρέσει και η επιστημονική φαντασία αυτού του στυλ γενικότερα :)

    Μου είπε ένας φίλος πως και το The man in the high castle είναι πάρα πολύ καλό από Ντικ κι έλεγα να είναι το επόμενο που θα διαβάσω.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Όλος (σχεδόν) ο Ντικ είναι πάρα πολύ καλός! Το Ψηλό Κάστρο είναι αρκετά διαφορετικό από το Ούμπικ, το θέμα είναι τι ταιριάζει στον καθένα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Awake Et17/2/11

    Λατρευω τον Ντικ , τον θεωρω τη μεγαλυτερα πενα του 20ου αιωνα

    Εχοντας διαβασει >10 βιβλια του κ 2 βιογραφιες , εχω μονο μια προταση-συμβουλη σε οσους εδω μεσα θελουν να εισχωρησουν βαθυτερα στο συμπαν και στη μεγαλοφυια του.

    Διαβαστε τα βιβλια του απευθειας στα αγγλικα - η μεταφραση ειναι παντα μιση δουλεια. Σαν σεξ με προφυλακτικο -ειναι 'ασφαλες' αλλα χανεις ολο το feeling.Κ δεν υπαρχει ευτυχως ακομα Book Aids/STD...

    Καλη συνεχεια στο μπλογκ σου , ειναι ωραιο να βλεπεις σκεπτομενους ανθρωπους στη θαλασσα των ντυμενω πιθηκων.


    Awake Et

    ΑπάντησηΔιαγραφή

Αδερφέ, δεν ξέρω τούτο το φεγγάρι
Στης καρδιάς της άδειας τη φυρονεριά
Πούθε τάχει φέρει, πούθε τάχει πάρει
Φωτεινά στην άμμο, χνάρια σαν κεριά.