Σ.Ε.Ξ.Ι.

Σ.Ε.Ξ.Ι. (= Σεισμικό, Ερωτεύσιμο, Ξηγημένο και Ισοπεδωτικό) είναι όρος της πολιτικής επιστήμης για κινήματα και εξεγερτικές διαδικασίες. Χαρακτηρίζει αυτές τις ρήξεις που είναι σεισμικές, δηλαδή κρούουν μια πανανθρώπινη χορδή ελευθερίας, αξιοπρέπειας, δικαιοσύνης• ερωτεύσιμες, με την έννοια ότι καταφέρνουν να κερδίσουν τη συμπάθεια των ουδέτερων παρατηρητών• ξηγημένες, πα να πει ότι δε θυσιάζουν την αγνότητα των μέσων για την εκπλήρωση του σκοπού• ισοπεδωτικές, δηλαδή αντι-ιεραρχικές, από κάτω προς τα πάνω, χωρίς αγωνιστικές πρωτοπορίες και επαγγελματίες επαναστάτες να δίνουν τη γραμμή. Εξάλλου, η ιεραρχία κι ο επαγγελματισμός βλάπτουν σοβαρά τον έρωτα.

Το μεγαλύτερο λοιπόν γεγονός όλων των τελευταίων χρόνων ήταν η μεγάλη Σ.Ε.Ξ.Ι. επανάσταση που ονομάζουμε Αραβική Άνοιξη. Μακράν! Γιατί αντίθετα μ’ αυτό που έλεγε ο Γκάτσος, ο κόσμος δεν προχωρεί αναγκαστικά με φωτιά και με μαχαίρι (νικημένο μου ξεφτέρι), αλλά και με Σ.Ε.Ξ.Ι.σμό. Σε κάθε περίπτωση, ο κόσμος δεν είναι πια ο ίδιος από τις 18 Δεκεμβρίου 2010 και μετά, όταν ο Μοχάμεντ Μπουαζιζι αυτοπυρπολήθηκε στην Τυνησία – και ξεκίνησαν όλα.

Ο Μουμπάρακ κατσικωμένος στους ώμους των Αιγυπτίων

Σήμερα βρισκόμαστε ήδη στο έτος 1 μ.ΑΑ. Τι απολογισμό μπορούμε να κάνουμε; Το 1790, ένα έτος μετά τη Βαστίλη, κάποιος θα μπορούσε να παρατηρήσει: «Σιγά, τι υποτίθεται ότι έγινε; Στριμώξαν τον βασιλιά και φέραν στην εξουσία τον Λαφαγιέτ. Άλλαξε ο Μανωλιός». Τέσσερα έτη μετά τη Βαστίλη, ο ίδιος άνθρωπος δε θα έβλεπε τίποτα παραπέρα από τους Ιακωβίνους, δεκατέσσερα χρόνια μετά θα ελεηνολογούσε με αφορμή τον Βοναπάρτη κ.λπ. Όμως ο Λαφαγιέτ και οι Ιακωβίνοι κι ο Βοναπάρτης ήταν απλώς οι βουνοκορφές• από κάτω τους υπήρχαν αόρατα γεωλογικά στρώματα απλού κόσμου, οι οποίοι συγκλονίστηκαν και μετατοπίστηκαν σεισμικά με την κοσμογονική αυτή ρήξη που ονομάζουμε «Γαλλική Επανάσταση». Η συμμετοχή στα κοινά και η ενασχόληση με την πολιτική, τα φεμινιστικά μανιφέστα, η αρχή της σύγχρονης ψυχοθεραπείας και η ανθρώπινη αντιμετώπιση του ψυχοπαθούς, το μετρικό σύστημα, η αλλαγή νοοτροπίας ως προς τη φύση του ανθρώπινου όντος, η πίστη στη δημοκρατία, η αποκαθήλωση της αριστοκρατίας, η αποτελεσματική οργάνωση του κράτους, η άνοδος των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων, η απονομιμοποίηση των κοινωνικών ιεραρχιών, η αντικατάσταση της έννοιας των προνομίων από την έννοια των δικαιωμάτων, η τεχνική βελτίωση της αγροτικής παραγωγής, αυτά και πολλά άλλα ήταν τα προϊόντα της Βαστίλης.

Κάτι αντίστοιχο και με την Αραβική Άνοιξη. Εκατομμύρια άνθρωποι αγωνίστηκαν, απαίτησαν, συζήτησαν, αψήφισαν, συνειδητοποίησαν, κέρδισαν, έμαθαν ότι έχουν δικαιώματα (οι Έλληνες το ξέρουν;). Όλο αυτό ήταν μια σεισμική μεταβολή που, όπως η Βαστίλη, έχει να δώσει κραδασμούς, μετασεισμούς για πολλά χρόνια ακόμα. Και καθότι ήταν ένας Σ.Ε.Ξ.Ι. σεισμός, χωρίς βία (σε γενικές γραμμές), διαπαιδαγωγεί ταυτόχρονα ολόκληρες κοινωνίες, ότι το δημοκρατικό παιχνίδι δεν έχει να κάνει με τα όπλα και με την εξόντωση του αντιπάλου. Δε φοβόμαστε, λοιπόν, και αισιοδοξούμε, έχουμε μαζί μας το τεκτονικό υπέδαφος, πλάκες ηπειρωτικών διαστάσεων! Οι βουνοκορφές θα αναγκαστούν να προσαρμοστούν κι αυτές (εντάξει, ανησυχούμε λίγο για τη Λιβύη κυρίως, που ο αγώνας έγινε ένοπλος και με στρατιωτική επέμβαση... όχι και τόσο Σ.Ε.Ξ.Ι., ίσως εκεί να επικρατήσει η νοοτροπία «ισχύς = όπλα και επιβολή», οπότε η μετακανταφική εποχή να είναι μια απ' τα ίδια με την κανταφική... ίδωμεν).

O Μουμπάρακ σήμερα

Οπότε λοιπόν, τι μας δίδαξε η Αραβική Άνοιξη; Τίποτα το ιδιαίτερο, μόνο μερικά μικροπράγματα:

1) Διέλυσε το ανιστόρητο στερεότυπο που ήθελε τους μουσουλμάνους είτε παθητικά πρόβατα, να άγονται και να φέρονται από τους ηγέτες τους, είτε αφιονισμένους εξτρεμιστές διψασμένους για αίμα χριστιανών, εβραίων κ.λπ.

2) Έβαλε τα γυαλιά στα αλ-καϊντοειδή, που κήρυτταν ότι μόνο με ένοπλο αγώνα μπορεί να ανατραπεί μια κυβέρνηση υποστηριζόμενη από τις ΗΠΑ• στους νεο-συντηρητικούς της Αμερικής, που κήρυτταν ότι μόνο με στρατιωτική παρέμβαση μπορεί να μπολιαστεί η δημοκρατία στους Άραβες• στην πεποίθηση όλων ημών των δυτικών χριστιανών ότι οι μουσουλμάνοι είναι διαφορετικοί (= κατώτεροι) άνθρωποι, ζούνε στο παρελθόν, δεν έχουν τη δική μας άσβεστη δίψα για ελευθερία κ.λπ. (ειδικά δε αν εκτός από μουσουλμάνοι είναι και μελαψοί)• στους διάφορους φίλους του Καντάφι, από τους πιο συστημικούς (π.χ. Κάρολος Παπούλιας) ως τους πιο αντισυστημικούς (π.χ. Ούγκο Τσάβες)• στην απογοητευτική κυβέρνηση των ΗΠΑ, που αποδεικνύεται συνεχώς κατώτερη των προσδοκιών μας... Ο Ομπάμα, για παράδειγμα, έκανε μια πολύ γενναία δήλωση ("Today belongs to the people of Egypt, and the American people are moved by these scenes in Cairo...") αμέσως μετά την πτώση Μπουμπάρακ. Πιο πριν ήταν απελπιστικά χλιαρός με κάτι σούξου μούξου, και ναι μεν η ανάγκη μεταρρυθμίσεων, οι δυο πλευρές να αποφύγουν τη βία κ.λπ. Φοβήθηκε μη βρεθεί στη λάθος μεριά της ιστορίας και δεν μίλησε όταν έπρεπε, έχασε μια μεγάλη ευκαιρία να παίξει το ρόλο του καταλύτη και να κερδίσει ηθικούς πόντους.

3) Παρόλα αυτά, η Αραβική Άνοιξη δημιούργησε μια διπλωματική ελπίδα για το μέλλον με τις δηλώσεις Κλίντον – Ομπάμα: «Ο Καντάφι έχει χάσει την εμπιστοσύνη του λαού του και τη νομιμοποίηση να κυβερνά», είπε ο Μπαρακ στις 28 Μαρτίου 2011 για το κάθαρμα της Λιβύης• παρόμοιες λέξεις χρησιμοποίησε κι η Χίλαρι στις 12 Ιουλίου 2011 για το κάθαρμα της Συρίας: «Ο Ασάντ έχει χάσει τη νομιμοποίησή του». Μετά από αυτές τις δηλώσεις, η έννοια της «απονομιμοποιημένης κυβέρνησης», που στρέφει τον στρατό ενάντια στον άοπλο λαό της, είναι καθιερωμένη. Υπάρχει η αναγνώριση από τα ισχυρότερα πρόσωπα του κόσμου, υπάρχει προηγούμενο. Μια τέτοια κυβέρνηση πλέον δεν μπορεί να είναι συνομιλητής, προμηθευτής, πελάτης ή εταίρος κανενός παίκτη στο διεθνές σύστημα. Δεν ισχύουν γι’ αυτήν ούτε οι προηγούμενες συμφωνίες ούτε οι συμμαχίες ούτε καν το τραπεζικό απόρρητο. Το μόνο που μπορεί να της προσφερθεί πλέον είναι ένα ελικόπτερο και μια απόρρητη κατοικία κάπου στη Χαβάη, όπως στον Πρόεδρο Μάρκος των Φιλιπινών. Κι αυτά, αν προλάβει.

Λοιπόν, στο χέρι μας είναι να δουλέψουμε για την κάπως ασθενέστερη έννοια της «απαράδεκτης κυβέρνησης» (ή κάτι τέτοιο), που προβαίνει σε διακρίσεις και συστημική βία εις βάρος του λαού της, ώστε να συμπεριλάβουμε ένα σωρό ημιδημοκρατίες και ψευτοδημοκρατίες παγκοσμίως. Πρέπει να προβάλουμε, να καθιερώσουμε ότι μια κυβέρνηση που οδηγεί μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της στην εξαθλίωση και στο περιθώριο, που μεταχειρίζεται διαφορετικά τους πολίτες της ανάλογα με τη θρησκεία, το φύλο, τη μητρική τους γλώσσα κ.λπ. είναι «απαράδεκτη» (ή κάτι τέτοιο) και πλέον όλοι ωφείλουν τουλάχιστον να δεχτούν τη φωνή των καταπιεσμένων μαζών ισότιμα με τη δική της φωνή. Δεν είναι χίμαιρα ούτε ιδεαλιστική ονειροφαντασία! Η Χίλαρι κι ο Ομπάμα δημιούργησαν ήδη διπλωματικό προηγούμενο, αμφισβήτησαν με τον πιο επίσημο τρόπο τον ορισμό του κράτους ως η πολιτική οντότητα που κατέχει το μονοπώλιο της έννομης βίας• πλέον κράτος είναι αυτό που κατέχει το μονοπώλιο της «νομιμοποιημένης» βίας. Ας το σπρώξουμε λίγο περισσότερο ώστε να καθιερωθεί στον αφυδατωμένο κόσμο των διπλωματών και του ΟΗΕ ότι κράτος είναι αυτό που κατέχει το μονοπώλιο της «παραδεκτής» βίας (ή κάτι τέτοιο).

4) Απομυθοποίησε την αίγλη των «ειδικών»! Ξανακοιτώντας τα γεγονότα ένα χρόνο μετά, εντυπωσιάζομαι από την τυφλότητα όλων (μα όλων!) για την Αραβική Άνοιξη. Ο Σαρκοζί απέτυχε να τη δει, ο Αμερικανός πρέσβης στη Συρία απέτυχε να τη δει, η CIA απέτυχε να τη δει, ο Ομπάμα πιάστηκε αδιάβαστος. Όλες οι υπηρεσίες πληροφοριών και οι πολιτικοί αναλυτές και ο κοινωνικοί επιστήμονες σε Δύση κι Ανατολή πιάστηκαν αδιάβαστοι! Αν κάνετε μια αναζήτηση στο Google με τις λέξεις-κλειδιά: failed, foresee, “Arab Spring” θα πάρετε 2.170.000 αποτελέσματα (25/01/2012). Λοιπόν, πλέον δεν πιστεύω καμία αυθεντία, κανέναν δημοσιογράφο που γράφει για χώρες του Τρίτου Κόσμου και δεν έχει άμεση εικόνα της κατάστασης επιτόπου! Όποιος κάνει θεωρία από το κλιματιζόμενο γραφείο του χωρίς να ξέρει την τοπική γλώσσα, χωρίς να έχει μείνει με τους ντόπιους, χωρίς να έχει τραγουδήσει τα τραγούδια τους, χωρίς η ατζέντα του να είναι γεμάτη με νούμερα του κάθε τοπικού Γιάννη και της κάθε τοπικής Μαρίας, κρίνεται αναξιόπιστος!

5α) Μας θύμισε το Μεγάλο Όπλο που διαθέτουν τα πλήθη των αδικημένων όταν απαιτούν τα δικαιώματά τους Σ.Ε.Ξ.Ι.στικά. Ποιο είναι το Όπλο; Στρατιώτες και αστυνομικοί που αρνούνται να εκτελέσουν διαταγές. «Εγώ δεν πυροβολώ τον άοπλο κόσμο».

5β) Πάνω εδώ και ούτε λίγο ούτε πολύ, η Αραβική Άνοιξη διέλυσε ένα μεγάλο μέρος της παραδοσιακής πολιτικής επιστήμης! Τόσα βιβλία και συγγράματα που έβλεπαν «κράτη» και «κυβερνήσεις», που είχαν ιεραρχική αντίληψη για την «ισχύ», θα πρέπει τώρα να ξαναγραφούν! Και να λάβουν υπόψη με τον πιο εμφατικό τρόπο ότι στο φινάλε δεν υπάρχουν «κράτη» και «κυβερνήσεις», υπάρχουν «μάζες κόσμου». Ότι η ισχύς δεν είναι κάτι που εκπορεύεται από πάνω προς τα κάτω, σαν κοινοτικό κονδύλιο στην Ελλάδα, είναι κάτι που πηγάζει από κάτω, παραχωρείται προσωρινά και υπό όρους• αν αυτοί οι όροι δεν εκπληρωθούν, τότε το κάτω μπορεί να φέρει τα πάνω κάτω. Πολιτικοί, διπλωμάτες, στρατιωτικοί, κυβερνητικοί σύμβουλοι, αναλυτές και το κακό συναπάντημα, λειτουργούσαν τόσα χρόνια με τη λογική των «κυβερνήσεων» και της ιεραρχικής ισχύος• τώρα αρχίζουν και το ξανασκέφτονται. «Ο Θεός αγαπάει αυτόν που έχει τα μεγαλύτερα κανόνια και τους ικανότερους στρατηγούς», αρεσκόταν να επαίρεται ο Βοναπάρτης• όμως τα κανόνια θέλουν και πυροβολητές για να δουλέψουν, ενώ και οι ικανότεροι στρατηγοί του κόσμου αναρωτιούνται μήπως βρίσκονται στη λάθος μεριά της ιστορίας όταν έρχονται αντιμέτωποι με το Μεγάλο Όπλο. Η ισχύς μιας κυβέρνησης βασίζεται πρώτα και καλύτερα στη συγκατάθεση του κάθε Γιάννη και της κάθε Μαρίας – μόνο σε δεύτερο χρόνο έχει να κάνει με την αστυνομία, τον στρατό, τους παρακρατικούς, την υπηρεσία πληροφοριών κ.λπ. Αν λοιπόν ο κάθε Γιάννης κι η κάθε Μαρία αρχίσουν να μην υπακούουν στις απαγορεύσεις κυκλοφορίας, να μην καταβάλουν φόρους, να μη συμμορφώνονται προς τας υποδείξεις κ.λπ., τότε πού είναι η ισχύς της κυβέρνησης; Το οικοδόμημα καταρρέει σε λίγες μέρες, σαν προεκλογική υπόσχεση υποψήφιου βουλευτή. «Δεν κάνει καλά ο αρχηγός που δυσαρεστεί τη βάση, μια μέρα θα χάσει την υποστήριξη», όπως έλεγαν και οι βαστάζοι του Μαζεστίξ στα Αστερίξ.

Η ουσία της Αραβικής Άνοιξης σε ένα σκίτσο

Η ζωή αλλάζει δίχως να κοιτάζει τη δική μας μελαγχολία. Σε Αφρική και Ασία μεγαλώνουν νέες γενιές που θέλουν να ζήσουν ανθρώπινα και αξιοπρεπώς. Παραδόσεις, νοοτροπίες και συνήθειες αιώνων αρχίζουν πλέον ν’ αμφισβητούνται. Η Αραβική Άνοιξη μάς έδωσε τουλάχιστον το δικαίωμα στην ελπίδα, ότι μια μέρα τα συνθήματα της Γαλλικής Επανάστασης μπορούν να γίνουν πραγματικότητα. Είναι βέβαια πολύ μακρινή αυτή η μέρα, δεν αντιλέγω... Όσο μακρινή είναι και η μέρα που ο αραβικός λαός θα ξεσηκωθεί αυθόρμητα και θα ανατρέψει τους άθλιους δικτάτορές του!