Διαλογισμοί Για Τον Διαλογισμό

Από παλιά είχα πρόβλημα να συσχετίσω τον Βουδισμό της Ταϊλάνδης, όπως ερμηνεύεται από τους μοναχούς ή από εγκυκλοπαιδικά άρθρα, με τον καθημερινό Βουδισμό, όπως μου τον εξήγησαν φίλοι και γνωστοί και όπως τον παρατηρούσα στην πράξη. Θα μπορούσα να το παραλληλίσω με τη γλώσσα• με κάποιον που, στα χρόνια του ’60, ήθελε να μάθει τη γλώσσα της Ελλάδας για να έρθει στη χώρα. Ο άνθρωπος αυτός θα πληροφορούταν ότι η επίσημη γλώσσα του βασιλείου της Ελλάδος, τότε, ήταν μια κάποια καθαρεύουσα. Θα την μάθαινε, λοιπόν, και κατόπιν θα ανακάλυπτε ότι αυτό που μιλάνε οι άνθρωποι στον δρόμο ήταν... αρκετά διαφορετικό. Και παρόλο που πάντα υφίσταται μια εκκλησία από σχολεία, πανεπιστήμια, τηλεπαρουσιαστές ειδήσεων, αυτόματους διορθωτές του Microsoft Word κ.λπ., που προσπαθούν να επιβάλουν τη «σωστή» γλώσσα και προφορά, αυτό που μιλάει ο καθημερινός άνθρωπος θα είναι πάντα διαφορετικό. Η γλώσσα είναι δημοκρατική. Οι πιτσιρικάδες επινοούν τους δικούς τους όρους, η σύγχρονη διάδοση των Αγγλικών επηρεάζει όλες τις γλώσσες, η επαρχία Α χρησιμοποιεί διαφορετική προφορά από την επαρχία Β, νέες λέξεις και εκφράσεις προκύπτουν συνεχώς από ποδοσφαιρόφιλους ή ομάδες επαγγελματιών ή κομπιουτεράδες ή…

Ένας φιλόλογος θα είχε ενστάσεις και θα το θεωρούσε απόκλιση από το σωστό. Όμως ένας γλωσσολόγος θα ήταν ουδέτερος και θα αποδεχόταν κάθε γλωσσικό φαινόμενο, αρκεί να ήταν αρκετά διαδεδομένο. Στο κάτω-κάτω, πολλές γλωσσικές αποκλίσεις προκύπτουν εσκεμμένα, για να τονιστούν οι διαφορές από την τυραννική ορθοδοξία. Η γλώσσα δεν είναι μόνο εργαλείο επικοινωνίας, είναι και εργαλείο διαφοροποίησης. Υπάρχει κάτι πολύ οικείο στη γλώσσα – στην καθημερινή γλώσσα, αυτήν που όντως μιλιέται – και οι φιλόλογοι δεν μπορούν να το πάρουν, όσο και να προσπαθούν. Αυτό συμβαίνει και με τη θρησκεία, στη δική μου οπτική.

Οπότε λοιπόν, προτείνω ότι περιορίζοντας μια οποιαδήποτε θρησκεία στο δογματικό – θεολογικό της μέρος είναι σαν να περιορίζουμε μια γλώσσα στην εκδοχή της που εκφωνείται στα δελτία ειδήσεων και να μη βλέπουμε ότι αυτό που ονομάζουμε «γλώσσα» είναι μια ολόκληρη σειρά από παραλλαγές, ζωντανή και συνεχώς μεταβαλλόμενη, όπου μια από τις λειτουργίες της είναι να αντανακλά διαφορές ανάμεσα σε πληθυσμιακές ομάδες στη βάση γεωγραφικών, ταξικών, επαγγελματικών, γενεαλογικών κ.λπ. παραγόντων. Δε βλέπω κάποια θρησκευτική παραλλαγή ως «ανώτερη» ή «σωστή» σε αντιδιαστολή με κάποια άλλη «κατώτερη»• είμαι γλωσσολόγος της θρησκείας, αποδέχομαι τα πάντα. Στο κάτω-κάτω, αυτό που ονομάζουμε Χριστιανισμός, όπως επίσης κι ένα μεγάλο μέρος αυτού που ονομάζουμε Ινδουϊσμός, ξεκίνησαν στις εποχές τους ως «κατώτερες» παραλλαγές ενός ήδη καθιερωμένου «ανώτερου».

Από τη σκοπιά αυτή, ακόμα κι ο Ανώτατος Πατριάρχης της Ταϊλάνδης δεν είναι περισσότερο αρμόδιος να μιλήσει για τον Βουδισμό απ’ ό,τι ένας τυχαίος άνθρωπος στο δρόμο. Ο πρώτος ξέρει κάτι για το «σωστό» περιεχόμενο του ταϊλανδικού Βουδισμού, για τη θρησκεία όπως θα έπρεπε να είναι• ο δεύτερος ξέρει κάτι για το πραγματικό περιεχόμενο, τον ταϊλανδικό Βουδισμό στην πράξη.

Οπότε λοιπόν από τη δική μου οπτική γωνία δεν υπάρχει «Ταϊλανδικός Βουδισμός», υπάρχουν ταϊλανδοί Βουδιστές. Δεν υπάρχουν πλατωνικές Ιδέες, αγνές κι ανεξάρτητες• οι ιδέες είναι οι φορείς τους. Άνθρωποι, δηλαδή, μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο περιβάλλον, που υιοθετούν κάποιες από αυτές σύμφωνα με τις ανάγκες τους, τις ενισχύουν, τις αλλάζουν, τις αναποδογυρίζουν, κάποιες φορές τους αλλάζουν και τα φώτα. Σ’ αυτήν και στις επόμενες δημοσιεύσεις θα προσπαθήσω να συνοψίσω την κατανόησή μου για τον ταϊλανδικό Βουδισμό (παράδοση Τεραβάντα) όπως τον παρατήρησα στην πράξη και όπως μου τον εξήγησαν φίλοι και γνωστοί.

Διαλογισμός Και Ουΐσκι

Οι (Βουδιστές) Ταϊλανδοί κάνουν διαλογισμό ως μέσο για να επιτύχουν τη φώτιση και να απελευθερωθούν από την έμφυτη οδύνη της κοσμικής ζωής. Στη θεωρία όλα αυτά. Διότι στην πράξη, διαλογισμό κάνει μόνο αυτός που τύφλωσε τον κύκλωπα Πολύφημο: ο κανένας – κι αν μιλάμε για τακτικό, καθημερινό διαλογισμό, θα ήμουν ακόμα πιο σίγουρος να τονίσω τη λέξη «κανένας». Υποθέτω ότι η τακτική πρακτική του διαλογισμού είναι περιορισμένη στους μοναχούς και σε μια μικρή μειονότητα λαϊκών, τους οποίους πάντως εγώ δεν έτυχε ποτέ να συναντήσω. Μια φίλη παρατήρησε κάποτε: «Το ξέρω ότι πρέπει να κάνω διαλογισμό κάθε βράδυ. Αλλά συνήθως νιώθω τόσο κουρασμένη απ’ τη δουλειά, που το ουΐσκι φαντάζει πιο ελκυστικό».

Οπότε λοιπόν, ποιοι είναι οι διαλογιστές; Πέρα από τους μοναχούς, τους επαγγελματίες του διαλογισμού, ποιοι είναι οι λαϊκοί που διαλογίζονται σε καθημερινή βάση; Δεν εντόπισα ακόμα κοινωνιολογικές έρευνες για την Ταϊλάνδη που να εξετάζουν τη διαλογιστική πράξη στον πληθυσμό, βρήκα όμως μία του 2007 για τις ΗΠΑ. Το Τμήμα Υγείας και Κοινωνικών Υπηρεσιών προσδιορίζει σε 9,4% το ποσοστό των ενηλίκων που έκαναν διαλογισμό τους προηγούμενους 12 μήνες ως θεραπευτική πρακτική. Μιλάμε φυσικά για ΗΠΑ, όπως επίσης για τον διαλογισμό ως πρακτική χαλάρωσης ή βελτίωσης της υγείας. Όμως οι υψηλότερες, πνευματικές επιδιώξεις του διαλογισμού δεν αποκλείονταν από την έρευνα και, στο φινάλε, είναι μέχρι στιγμής η πρώτη έρευνα που μπόρεσα να βρω που δείχνει τα ταξικά χαρακτηριστικά του διαλογισμού. Αν κάποιος έχει κάτι άλλο υπ’ όψη, θα του ήμουν ευγνώμων.

Τα ενδιαφέροντα αποτελέσματα της έρευνας, λοιπόν, είναι ότι η πρακτική εναλλακτικών θεραπειών ολιστικού χαρακτήρα (mind-body therapies: διαλογισμός, γιόγκα, τάι τσι, ύπνωση, ασκήσεις αναπνοής κ.λπ.) αυξάνει με το επίπεδο του εισοδήματος, με το μορφωτικό επίπεδο και με τη δυνατότητα άσκησης κάποιας σωματικής δραστηριότητας στον ελεύθερο χρόνο (πίνακας 7, σελ. 14-16). Τα ποσοστά των «φτωχών» και των «σχεδόν φτωχών» που ακολουθούν ολιστικές θεραπείες είναι 16,5% και 16,0% αντίστοιχα, όμως όταν πηγαίνουμε στους «όχι φτωχούς», το ποσοστό κάνει ένα σημαντικό άλμα στο 21,6%. Τα ποσοστά αυξάνουν επίσης με το μορφωτικό επίπεδο (από το 7,6%, άνθρωποι χωρίς καν γυμνασιακή εκπαίδευση, στο 34,2%, κάτοχοι μάστερ και PhD). Τέλος, η έρευνα υποδεικνύει ότι η πρακτική ολιστικών θεραπειών προϋποθέτει το Δικαίωμα στην Τεμπελιά (9,4% διαδεδομένες ανάμεσα σε ανθρώπους χωρίς δυνατότητα σωματικής δραστηριότητας στον ελεύθερο χρόνο, ενώ κάνουνε άλμα στο 22,4% γι’ αυτούς που ασκούνται μη-τακτικά και στο 27,5% γι’ αυτούς που ασκούνται τακτικά).

Θα προσέθετα επίσης ότι όλα αυτά επιβεβαιώνονται από τις παρατηρήσεις μου στην ταϊλανδική κοινωνία. Δέχομαι τις επιφυλάξεις για τη χρήση της συγκεκριμένης έρευνας προκειμένου να βγάλουμε συμπεράσματα για τον Βουδισμό της Ταϊλάνδης, όμως θα ήθελα να την κρατήσω ως ένδειξη – όχι απόδειξη, απλή ένδειξη – ότι ο διαλογισμός μοιάζει να είναι σαν το κούρεμα του γκαζόν: χαρακτηριστικό της μεσαίας τάξης (ενός υψηλά μορφωμένου κομματιού της που δουλεύει 8ωρο και 5ήμερο). Αφήνει απ’ έξω τον ωκεανό της κατώτερης τάξης στην Ταϊλάνδη και απευθύνεται σε μορφωμένους ανθρώπους με ικανοποιητικό εισόδημα που απολαμβάνουν το δικαίωμα στην τεμπελιά – και, φυσικά, σε μοναχούς. Υπό το πρίσμα της επόμενης ανάρτησης για τον ταϊλανδικό Βουδισμό, θα μπορούσαμε να δούμε τον διαλογισμό ως ένα ακόμη σύμβολο με σκοπό να διαφοροποιήσει τους μοναχούς από τους λαϊκούς, να παρουσιάσει τη Σάνγκα ως «ζωντανή υπόμνηση του αδύνατου», κατά την όμορφη έκφραση του E. Leach. Το ουΐσκι είναι ο διαλογισμός του φτωχού, το μέσο για την απελευθέρωση από την οδύνη.

(η φωτο από εδώ)

Στο Φινάλε

Μετά από όλα αυτά, τι δικαιούμαστε να συμπεράνουμε περί των υψηλών, πνευματικών ισχυρισμών του διαλογισμού; Τίποτα, να πούμε την αλήθεια. Δε δικαιούμαστε να συμπεράνουμε τίποτα. Όμως, προσωπικά, θα ήμουν πολύ πιο πεπεισμένος για τη θρυλούμενη φώτιση που επιφέρει ο διαλογισμός, αν η πρακτική του ήταν αταξική. Αν οι φτωχοί τέλειωναν τις δουλειές της ημέρας και δεν έβλεπαν την ώρα και τη στιγμή να καθίσουν σε στάση λωτού, να πούνε το μάντρα και να παρακολουθήσουν την αναπνοή τους. Όμως φαίνεται ότι η κούραση, η νευρικότητα και η κατάθλιψη που συνοδεύουν τη φτώχεια αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες για την απελευθέρωση από τον κόσμο της οδύνης. Αντιθέτως, μοιάζει ότι ο Βούδας κακώς δεν συμπεριέλαβε στην Ευγενή Οκταπλή Ατραπό την οικονομική ασφάλεια και τον ελεύθερο χρόνο των μεσοταξικών μορφωμένων διαλογιστών: είναι προϋποθέσεις φώτισης. Η νιρβάνα είναι ταξική.

(to be continued)