Tα Τύμπανα Του Ναγκακλό

Κεντρικό σημείο του μαρξισμού είναι η έννοια της πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου (ο όρος προϋπήρχε του Μαρξ). Ο David Harvey το αποδίδει ωραία εδώ:

«Κατά τον Άνταμ Σμιθ, η ταξικότητα οφείλεται στο ότι κάποιοι άνθρωποι, κάποτε, υπήρξαν εργατικοί και άλλοι όχι. Κάποια νοιάστηκαν να δουλέψουν καλά και κάποιοι δεν έδιναν δεκάρα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι σιγά-σιγά οι εργατικοί άρχισαν να συσσωρεύουν πλούτο. Οι τεμπέληδες, αντίθετα, δεν μπορούσαν να συσσωρεύσουν πλούτο, οπότε στο τέλος, για να τα βγάλουν πέρα, αναγκάστηκαν να πουλάνε την εργασία τους» 

Δηλαδή, κατά τη θεολογία του Άνταμ Σμιθ, πίσω από τον πλούτο βρίσκονται υγιείς ποιότητες: εργατικότητα, υπευθυνότητα, ενδεχομένως καινοτομία, επινοητικότητα, και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Συνεχίζει ο Harvey:

«Κατά τον Μαρξ, η πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου ήταν κάτι που είχε να κάνει με αρπαγή δημόσιας γης, σε πολλές περιπτώσεις περιφράζοντάς την, και εκδίωξη των γηγενών ώστε να δημιουργηθεί ένα άκληρο προλεταριάτο» 

Δηλαδή, πίσω από τον πλούτο δεν κρύβεται κάτι υγιές, αλλά αρπαγές και λεηλασίες, ενδεχομένως και αίμα. Παρόμοιες όμως ιδέες διατυπώθηκαν και από πολλούς άλλους εκτός του Μαρξ:

- Παραμυθάκι του Άμπροουζ Μπιρς, O Τζίτζικας κι ο Μέρμηγκας
Μια χειμωνιάτικη μέρα ένα πεινασμένο Τζιτζίκι ζήτησε από ένα Μυρμήγκι να του δώσει λίγο φαγητό από τη μυρμηγκαποθήκη. «Γιατί όμως», του είπε το Μυρμήγκι, «δεν αποθήκευες κι εσύ λίγο φαγητό να έχεις, αντί να τραγουδάς όλη την ώρα;» 
«Μα το ‘κανα!» είπε το Τζιτζίκι. «Το ‘κανα, πώς δεν το ‘κανα! Όμως εσείς, ρε παιδιά, μπήκατε και μου τα σηκώσατε όλα». 

- Ο Don Marquis (1878-1937), αμερικάνος συγγραφέας και αρθρογράφος, έλεγε, «Όταν κάποιος σου πει ότι η σκληρή δουλειά τον έκανε πλούσιο, ρώτησέ τον: Η σκληρή δουλειά ποιανού;» 

- Θέλετε να δείτε πώς είναι η έννοια της πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου στην προφορική παράδοση των Καρέν; Οι Καρέν είναι ένας λαός στη Βιρμανία και την Ταϊλάνδη με διαφορετικούς βαθμούς εκπολιτισμού: άλλοι ζούνε στις ζούγκλες των Ιμαλαΐων, άλλοι κατέβηκαν στα πεδινά και ενσωματώθηκαν στο σύστημα, κι άλλοι μοιράζουν τη ζωή τους μεταξύ βουνού και πόλης. Οι βουνίσιοι έχουν βρει τρόπους να καλλιεργούνε ρύζι, λαχανικά και φρούτα μέσα στη ζούγκλα. Εδώ μπορείτε να διαβάσετε μερικά πράγματα γι’ αυτούς. Το παρακάτω είναι μια αφήγηση ενός ηλικιωμένου Καρέν, ανθρώπου των βουνών, που δεν ξέρει καν να γράφει και να διαβάζει (από εδώ, Indigenous Views, 2005). Πρώτα δυο παρατηρήσεις: (1) Πάρα πολλοί μύθοι Καρέν είναι στο ίδιο μοτίβο: κάποιος καλλιεργεί μέσα στο δάσος, μια μέρα βγαίνει ένα ζώο μέσα από τα δέντρα – ένας ελέφαντας, μια αρκούδα κ.λπ. – και του τρώει όλο το ρύζι, ο καλλιεργητής κυνηγά το ζώο μέσ’ στο δάσος και ανακαλύπτει κάτι, (2) Δύσκολα αποδίδονται στα ελληνικά οι ήχοι της γλώσσας των Καρέν. Η απόδοση των ονομάτων είναι, φυσικά, κατά προσέγγιση.  

Ο πρώτος άνθρωπος που κατάφερε να καλλιεργήσει στις ζούγκλες των βουνών ήταν ο Που Μοτό. Μια μέρα, ένα άγριο γουρούνι βγήκε από το δάσος και έφαγε όλο το ρύζι στα χωράφια του. Ο Που Μοτό κυνήγησε το γουρούνι με δίχτυ και δόρυ. Προσπάθησε να το σκοτώσει, όμως αυτό ξέφυγε κι άφησε πίσω τους χαυλιόδοντές του, έναν χρυσό κι έναν ασημένιο. Ο Που Μοτό τους χρησιμοποίησε για να χτενίζει τα μαλλιά του και δεν σταφίδιασε ποτέ από γηρατειά, η μαγική χτένα τον κρατούσε νέο. 

Μια άλλη φορά, καθώς ο Που Μοτό καλλιεργούσε στο δάσος, ήρθε μια τεράστια μαϊμού και του έφαγε όλο το ρύζι. Ο Που Μοτό φοβήθηκε, η μαϊμού ήταν πολύ δυνατή, και ξάπλωσε κάτω παριστάνοντας τον πεθαμένο. Τον είδε και τον λυπήθηκε η μαϊμού, πήγε στις άλλες μαϊμούδες να του ετοιμάσουν κηδεία. Η τεράστια μαϊμού χόρευε και τραγουδούσε παίζοντας με τα χέρια και τα πόδια της δυο μεταλλικά τύμπανα, ένα χρυσό κι ένα ασημένιο, που έβγαζαν υπέροχο ήχο. Τότε ο Που Μοτό σηκώθηκε κι οι μαϊμούδες τρόμαξαν, έφυγαν κι άφησαν πίσω τους τα τύμπανα. 

Πριν πεθάνει ο Που Μοτό, άφησε τα υπάρχοντά του στους δύο γιους του, μια χρυσή χτένα κι ένα ασημένιο τύμπανο στον έναν, μια ασημένια χτένα κι ένα χρυσό τύμπανο στον άλλον. Μετά τον θάνατο του πατέρα τους, ο Ναγκακλό, ο μεγάλος γιος, πήρε το τύμπανο από τον αδερφό του, τον Τομεπά, ο οποίος έμεινε με τις δύο χτένες. Οι χτένες έκαναν αυτόν που τις κρατούσε να περπατάει πολύ γρήγορα, σαν τον άνεμο. 

Οι τελευταίες προτροπές του Που Μοτό στους γιους του ήταν να ψάξουν να βρουν ένα καλύτερο μέρος για να ζήσουν. Αναζητώντας αυτό το μέρος, ο μεγάλος γιος σκέφτηκε ότι στον κόσμο υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί άνθρωποι. Ο μικρός γιος, αντίθετα, σκεφτόταν ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Ο Ναγκακλό πήρε όλο το καλό φαγητό για τον εαυτό του, κι άφησε το σκάρτο φαγητό στον αδερφό του. 

Ο μεγάλος αδερφός δεν μπορούσε να περπατήσει γρήγορα κουβαλώντας τα τύμπανα. Αντίθετα, ο μικρός αδερφός με τις μαγικές χτένες ήταν σαν να πετούσε. Τα δυο αδέρφια γρήγορα χάθηκαν μεταξύ τους. Ο Ναγκακλό δεν μπόρεσε να περάσει το ποτάμι και τον παρέσυρε το ρέμα [μάνα μου, δεν είναι ψέμα] ως τον καταρράκτη, όπου και έχασε τα τύμπανα. Ακόμα και σήμερα μπορούμε να ακούσουμε τον ήχο τους μέσα από τον καταρράκτη. 

Ψάχνοντας για το καλό μέρος, ο δεύτερος γιος είχε πολλές επιλογές: «Το κοκκινόχωμα δεν είναι κατάλληλο. Ούτε και το ασπρόχωμα είναι καλό. Το πρασινόχωμα είναι το καλό». Βρήκε λοιπόν μια περιοχή με πράσινο χώμα, με πολλές πηγές, δέντρα, φυτά και ζώα. Ήταν ακριβώς κάτω από το Αστέρι του Ελέφαντα, ένα υπέροχο μέρος. Η ζωή των Καρέν ήταν πολύ καλή εκεί. Ξεχορτάριαζαν περιοχές, έφτιαχναν χωράφια και καλλιεργούσαν μέσα στο δάσος. 

Ο Τομεπά βρήκε τον μεγάλο του αδερφό στον Νότο, όπου ζούσε πολύ φτωχικά εξαιτίας της πλεονεξίας του. Ο Τομεπά τον πήρε και τον πήγε σ’ ένα διπλανό χωριό με πρασινόχωμα. Από τότε και μετά, ο Ναγκακλό σεβόταν τον μικρό του αδερφό. Από αυτά τα δύο χωριά προέρχονται όλοι οι Καρέν.

Με Φωτιά Και Με Μαχαίρι

Διάβασα αυτό το ρεπουμπλικανικόψυχο κείμενο του Παναγιώτη Κονδύλη. Λέει με δυο λόγια ότι η ρητορική περί «ανθρωπίνων δικαιωμάτων» είναι αφελής ή και υποκριτική, τη στιγμή που δεν υπάρχει μία παγκόσμια κυβέρνηση, ένας παγκόσμιος εξουσιαστικός μηχανισμός να τα επιβάλλει. Ο μόνος τίμιος τρόπος να μιλήσει κάποιος για ανθρώπινα δικαιώματα είναι να απαιτήσει παράλληλα και τη θεσμοποίηση ενός εκπροσώπου όλης της ανθρωπότητας, ενός παγκόσμιου κράτους ισχυρότερο κι από τα ισχυρότερα έθνη. Διότι ως ηθικό – κανονιστικό πρόταγμα, τα ανθρώπινα δικαιώματα γίνονται συχνότητα πολιτικό εργαλείο, ένα οικουμενιστικό ιδεολόγημα που χρησιμοποιείται επιλεκτικά από ισχυρότερα σε ασθενέστερα έθνη με εξωηθικούς σκοπούς (προώθηση συμφερόντων κ.λπ.). Και ζήσαν αυτοί ρεπουμπλικανικά κι εμείς ρεπουμπλικανικότερα.

Ονομάζω «ρεπουμπλικανοψυχία» τη στάση (1) ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κακός (επιθετικός, εγωιστής, άνομος κ.λπ.), (2) μόνο από βία καταλαβαίνει κι από καταναγκαστική επιβολή, (3) οπότε χρειάζεται τις κυβερνήσεις (ενδεχομένως και την ελίτ) να τον χαλιναγωγούν δια της ισχύος, (4) οποιαδήποτε πρόοδος είναι μοιραίο να επιβληθεί από πάνω προς τα κάτω, ιεραρχικά, και οποιαδήποτε συζήτηση έχει νόημα να γίνεται μόνο με όρους εξουσιαστικούς, με όρους επιβολής. Αυτό συνήθως παρουσιάζεται ως «ρεαλισμός», και ο κάθε ρεπουμπλικανόψυχος που υιοθετεί μια τέτοια φιλοσοφία, θεωρεί για τον εαυτό του ότι δεν πετάει στα σύννεφα όπως οι αφελείς ιδεαλιστές. Όπως λέει ο ίδιος ο Κονδύλης στο άρθρο του: «Δικαίωμα δεν είναι κάτι που απλώς διάγει βίο φαντάσματος μέσα στα κεφάλια των φιλοσόφων ή που ευδοκιμεί στα χείλη των προπαγανδιστών». Αν θέλετε το σημείο (1) στο έργο του, θα το βρείτε στις τελευταίες γραμμές του δοκιμίου του, Παλιά και Νέα Θεότητα (2003): «Οι ιστορικές διαδικασίες καθορίζονται από μιαν ανθρώπινη φύση πολύ διαφορετική από τα σχήματα τού αθεϊστικού ανθρωπισμού: εκείνη, για την οποία μίλησε πριν από είκοσι τέσσερεις αιώνες ο Θουκυδίδης, χωρίς στο μεταξύ να διαψευστεί πρακτικά. Κι αυτή η ανθρώπινη φύση δεν έχει τίποτα το ευγενές και ενάρετο, είναι η πλεονεξία και η αγάπη για τις τιμές». Δεν κρατήθηκε κι αυτός, μίλησε για ανθρώπινη φύση, έτσι ώστε οι υπόλοιπες θέσεις να συνάγονται ως λογική αναγκαιότητα και οι ίδιοι να ισχυρίζονται «μιλάμε στο όνομα της ωμής αλήθειας, έξω από ιδεολογίες».

Χρωστάμε όμως μια απάντηση στον Κονδύλη και στους ρεπουμπλικανόψυχους...

 
Ένα Γραμμάριο Πράξης, Χίλιοι Τόνοι Θεωρίας
Πριν λίγο καιρό έψαξα στο ίντερνετ να βρω πληροφορίες για τους Κουακέρους – τους «Φίλους», όπως αυτοαποκαλούνται. Δεν ήξερα πολλά γι’ αυτούς, μόνο ότι έδρασαν κυρίως σε Βρετανία και ΗΠΑ, ότι αρνούνται να πάρουν όπλα και να πολεμήσουν, δεν έχουν ιερείς, πάστορες, εκκλησίες, δεν δίνουν μεγάλη βαρύτητα στη Βίβλο, μέχρι εκεί. Όποιος θέλει πέντε πολύ γενικά πράγματα για την πίστη τους, μπορεί να διαβάσει εδώ. Βρήκα λοιπόν κάποιες πληροφορίες στο ίντερνετ για τη δράση τους, όπου και θα παραθέσω ένα πολύ μικρό δείγμα.

Λοιπόν, δεν μπορείτε να φανταστείτε τι έχουν κάνει οι Κουακέροι!

- Αν ψάχνετε τους πρώτους λευκούς που εναντιώθηκαν ανοιχτά στον θεσμό της δουλείας, τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ (αποικίες), αυτοί ήταν οι Κουακέροι. Από τον 17ο αιώνα ακόμα. Λίγο αργότερα, οι Κουακέροι όρισαν ότι «Φίλος» και «δουλοκτήτης» είναι ιδιότητες που δεν συμβιβάζονται και απελευθέρωσαν τους δούλους τους. Όλον τον 18ο αιώνα, οι Κουακέροι πίεζαν για μεταρρυθμίσεις και στις δυο μεριές του Ατλαντικού, δούλεψαν για να αλλάξουν την κοινή γνώμη στο θέμα της δουλείας.

- Κουακέροι ήταν που ίδρυσαν την Εταιρεία για την Κατάργηση του Δουλεμπορίου στη Βρετανία το 1787 – η οποία πέτυχε τον σκοπό της: από ό,τι καταλαβαίνω ήταν μάλλον ο βασικός λόγος που καταργήθηκε η δουλεία στην Βρετανική Αυτοκρατορία. Κατάφερε να κάνει μόδα την εναντίωση στη δουλεία (Am I not a man and a brother?)

- Η Elizabeth Heyrick (Φίλη) αφιέρωσε όλη τη ζωή της• έτρεξε, οργάνωσε, διαμαρτυρήθηκε, δημοσίευσε, κινητοποίησε για την κατάργηση της δουλείας, της θανατικής ποινής, για τα δικαιώματα των φυλακισμένων, των ψυχοπαθών, των ζώων, των γυναικών, των φτωχών, καθώς και για τη διεύρυνση της δημοκρατίας.

- Ο William Allen (Φίλος) δούλεψε για την κατάργηση της δουλείας, την εκπαίδευση των φτωχών, την ειρήνη, μοίραζε ακόμα και συσσίτια στους φτωχούς.

- Η Sophia Sturge (Φίλη) επισκεύτηκε πάνω από 3.000 οικογένειες στο Μπίρμινγχαμ καλώντας τους να μην καταναλώνουν προϊόντα δουλεμπόρων (κυρίως ζάχαρη).

- Ο Joseph Rowntree (Φίλος) ήταν εργοστασιάρχης, όπου πιτσιρικάς επισκεύτηκε με τον πατέρα του την Ιρλανδία και είδε με τα μάτια του τη φρίκη του λιμού εκεί. Αυτό τον επηρέασε βαθιά και τελικά τρελάθηκε (το «τρελάθηκε» ως κοπλιμέντο). Έγινε ένας πολύ επιτυχημένος εργοστασιάρχης που θεωρούσε ότι οι 4.000 εργάτες του πρέπει να απολαμβάνουν σεβασμό, καλές συνθήκες εργασίας, σύνταξη, καλό μισθό, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και εκπαίδευση. Σε κάποια στιγμή, δώρισε τη μισή του περιουσία για να κατασκευαστούν χωριά κατοικιών για οικογένειες χαμηλών εισοδημάτων. Χώρια που οι πολιτικές του ιδέες ήταν σοσιαλδημοκρατικές / σοσιαλιστικές. Οι υποτροφίες που χρηματοδότησε συνεχίζουν να υπάρχουν ως σήμερα. Ήταν μεν κεφαλαιοκράτης, από τη μια, από την άλλη όμως μακάρι όλοι οι κεφαλαιοκράτες να ήταν σαν κι αυτόν.

- O John Rowntree δεν ήταν η μόνη περίπτωση. Ένας άλλος τέτοιος σοσιαλιστής εργοστασιάρχης ήταν και ο George Cadbury (Φίλος).

Αλλά και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού:

- Οι σύγχρονες αντιλήψεις της δημοκρατίας, της λαϊκής κυριαρχίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του πλουραλισμού χρωστάνε κάτι στον William Penn (Φίλος), που ίδρυσε κι έδωσε το όνομά του στην πολιτεία της Pennsylvania. Από την αρχή ακόμα θέσπισε θρησκευτική ελευθερία, δημοκρατία και εκλογές, συνταγματικό περιορισμό της κυβερνητικής ισχύος, λαϊκή δικαιοσύνη, ανθρώπινες συνθήκες κράτησης για τους φυλακισμένους, και καλές σχέσεις με τους ντόπιους Ινδιάνους βασισμένες στον διάλογο, όχι στα όπλα. Είχε την ιδέα ότι δεν θα πρέπει να κυριαρχεί κάποια κοινωνική, θρησκευτική, φυλετική ομάδα, αντίθετα, το ιδανικό του ήταν πλουραλιστικό, η πολιτεία να γίνει ένα χωνευτήρι ανθρώπων. Επέμενε ότι οι γυναίκες οφείλουν να έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες και οι Ινδιάνοι τα ίδια δικαιώματα με τους λευκούς. Ο Βολταίρος έλεγε για την πολιτεία της Pennsylvania, η μόνη κυβέρνηση στον κόσμο που προστατεύει τις μειονότητες και είναι πραγματικά υπόλογη στους πολίτες της. Πρέπει να ήταν και η πρώτη πολιτική οντότητα στον κόσμο που εφάρμοσε χωρισμό των εξουσιών.

Ουσιαστικά, ο William Penn επιχείρησε να ιδρύσει την ουτοπία. Ένα παλιό σύνθημα του Συνασπισμού ήταν «μια άλλη κοινωνία είναι εφικτή»• ο William Penn το έκανε πράξη.

Το ουτοπικό μέρος του πειράματός του τελικά απέτυχε. Μετά τον θάνατο του ιδρυτή, τα παιδιά του κράτησαν τις πιο αντιδραστικές στάσεις και δεν διατήρησαν τίποτα από τις ανθρωπιστικές νοοτροπίες του πατέρα τους. Ήταν όμως μια γλυκιά αποτυχία. Όχι μόνο το Σύνταγμα και οι δημοκρατικοί θεσμοί της Pennsylvania υπήρξαν πρότυπο για τη δημοκρατία των ΗΠΑ, αλλά κάτι πολύ περισσότερο: το πείραμα του Penn λειτούργησε ως εμφατικό παράδειγμα. Ναι, μπορούν να συνυπάρξουν ειρηνικά εντελώς διαφορετικοί άνθρωποι από εντελώς διαφορετικές κουλτούρες, θρησκείες, φυλές• ναι, μπορούν να λειτουργήσουν στην πράξη οι δημοκρατικοί θεσμοί• ναι, όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι, χωρίς φυσικές ιεραρχίες. Η φοβερή νόρμα του Penn («όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι») μπορεί μεν ακόμα και σήμερα να μην εκπληρώνεται ποτέ. Τουλάχιστον όμως κάποιοι τέτοιοι τρελοί σαν κι αυτόν ήταν που πέταξαν το μπαλάκι στην άλλη μεριά, στους υποκριτές, να «εξηγήσουν» για ποιους λόγους κάνουν εκπτώσεις από τη νόρμα. Σε κάθε περίπτωση, δεν είμαι εγώ αυτός που θα κατηγορήσει κάποιον επειδή κυνήγησε το όνειρο. Και μακάρι όλες οι αποτυχίες στη ζωή να ήταν τέτοιες.

- Αν ψάχνετε έναν φλογερό ιδεαλιστή κάθετα αντίθετο στη δουλεία, στον πόλεμο, στην κοινωνική ανισότητα και στην κακομεταχείρηση των ζώων, θα τον βρείτε στον John Woolman (Φίλος).

- Κουακέροι ήταν αυτοί που ίδρυσαν την πρώτη εταιρεία για την απελευθέρωση των δούλων στις ΗΠΑ (Society for the Relief of Free Negroes Unlawfully Held in Bondage), πριν ακόμα κι από την Επανάσταση.

- Ο John Greenleaf Whittier (Φίλος) αφιέρωσε 20 χρόνια από τη ζωή του για την κατάργηση της δουλείας, μέχρι που τελικά κατέρρευσε. Έτρεξε, ταξίδεψε, μίλησε, δημοσίευσε, έφαγε ξύλο, ρισκάρισε τη ζωή του, θυσίασε την πολιτική του καριέρα, την υγεία του, περιφρονήθηκε και χλευάστηκε, κι όλα αυτά για κάτι που θεωρούσε ηθικά σωστό: δεν δέχτηκε να κάνει εκπτώσεις.

- Ο Isaac Hopper (Φίλος) ήρθε αντιμέτωπος με αγριεμένους δουλέμπορους και με τους τραμπούκους τους, εξαιτίας της δράσης του.

- Η κόρη του, Abigail Hopper Gibbons (Φίλη) δούλεψε μια ζωή για τα παιδιά των δρόμων, για τα δικαιώματα των φυλακισμένων, ειδικά των γυναικών, για θέματα ισότητας και για πρόνοια στους ηλικιωμένους.

- Ο συνωνόματος Elias Hicks (Φίλος) υπήρξε ο κυριότερους λόγους που καταργήθηκε η δουλεία στην πολιτεία της Νέας Υόρκης.

- Ο Anthony Benezet (Φίλος), πέρα από το έργο του στην απελευθέρωση των δούλων, ήταν αυτός που ίδρυσε και το πρώτο σχολείο για μαύρους στις ΗΠΑ, καθώς και το πρώτο σχολείο για κορίτσια.

- Ο άνθρωπος που βοήθησε τους περισσότερους φυγάδες πρώην σκλάβους κατά τον Υπόγειο Σιδηρόδρομο των ΗΠΑ ήταν ο Levi Coffin (Φίλος) – ή αν δεν ήταν αυτός, τότε μάλλον θα ήταν ο Thomas Garett (Φίλος), το μοντέλο για τον “Simeon Halliday”, τον Καλόκαρδο Κουακέρο, στην Καλύβα του Μπάρμπα Θωμά. Αν ψάξετε πληροφορίες για τον Υπόγειο Σιδηρόδρομο και τις οργανώσεις χειραφέτησης στις ΗΠΑ, θα βρείτε... υπερβολικά πολλούς Κουακέρους να δραστηριοποιούνται σ’ αυτά.

- Το κίνημα Free Produce (αν δεν κάνω λάθος, το πρώτο μποϊκοτάζ της ιστορίας;) ήταν κι αυτό κίνημα των Κουακέρων.

- Αν θέλετε να διαβάσετε συγκεκριμένες ιστορίες, μπορείτε να βρείτε εδώ για τον Levi Coffin (What is the matter, Henry? What makes thee speak so cautiously? Is there any one in your village who would capture a fugitive slave? If there is, hunt him up and bring him here. I would like to introduce this young lady to him. I think we could make an abolitionist of him) και άλλους, επίσης και εδώ.

- Αν ψάχνετε τον πρώτο Ευρωπαίο που ζήτησε να καταργηθεί η θανατική ποινή, αυτός ήταν ο John Bellers (Φίλος), από τον 17ο αιώνα ακόμα.
Ακόμα περισσότερο: ο Bellers οραματιζόταν τη φυλάκιση με χαρακτήρα αναμορφωτικό, όχι τιμωρητικό, με ανθρώπινες συνθήκες κράτησης και εργαστήρια για τους φυλακισμένους, ώστε να καταρτιστούν σε κάποια τέχνη και όταν αποφυλακιστούν να μην ξανακυλίσουν στην εγκληματικότητα.
Ακόμα περισσότερο: ο Bellers είχε μια πολύ... αντι-ΔΝΤ οπτική για την οικονομία και την παραγωγή, τιμούσε τους ανθρώπους της χειρωνακτικής εργασίας και ζητούσε να αμοίβονται καλά και να γίνονται σεβαστοί.
Ακόμα περισσότερο: οδηγήθηκε σε κάποιο είδος σκέψης ότι η κοινωνία που ζούμε είναι εκμεταλλευτική, όχι δίκαιη, ότι οι πλούσιοι εκμεταλλεύονται την υπεραξία της εργασίας των φτωχών (όχι μ’ αυτή τη διατύπωση, φυσικά). Τόνιζε ότι είναι προς το συμφέρον των πλούσιων να φροντίζουν τους φτωχούς, να τους παρέχουν δωρεάν υγεία και μόρφωση: ουσιαστικά, δηλαδή, ήταν ο πρώτος που οραματίστηκε αυτό που σήμερα θα λέγαμε εθνικό σύστημα υγείας & δωρέαν δημόσια εκπαίδευση. Και για τους ηλικιωμένους επίσης: ο Bellers πρέπει να ήταν και ο πρώτος που οραματίστηκε ένα εθνικό συνταξιοδοτικό σύστημα.
Ακόμα περισσότερο: ο Bellers οδηγήθηκε και στη μαρξιστική ιδέα ότι το προϊόν θα πρέπει να αμοίβεται ανάλογα με την επενδεδυμένη εργασία σ’ αυτό. Είχε ορισμένες ιδέες που σήμερα θα τις λέγαμε σοσιαλδημοκρατικές / σοσιαλιστικές / ριζοσπαστικές – πάντως, σίγουρα δεν ήταν ιδέες Μέρκελ και ΔΝΤ. ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΜΟΝΟ ΛΟΓΙΑ ΟΜΩΣ: δούλεψε όλη του τη ζωή σε διάφορα έργα και προγράμματα για τους φτωχούς, τους ανάπηρους, τους άστεγους, τους φυλακισμένους κ.α. Τον μνημονεύει και ο Μαρξ σε κάποια σημεία του Κεφαλαίου και στη προσωπική του αλληλογραφία, και μάλιστα με θερμά λόγια.

Συμπλήρωμα: διαβάζω εδώ στο www.marxists.org, για τον Bellers και σκέφτομαι ότι μάλλον ήμουν υπερβολικά συγκρατημένος... Μήπως αυτό που ονομάζουμε μαρξισμός είναι στην πραγματικότητα μπελερσισμός;

- Σε πιο σύγχρονα θέματα, η Διεθνής Αμνηστία συνιδρύθηκε από τον Eric Baker (Φίλος). Χωρίς να λέω ότι η Διεθνής Αμνηστεία είναι τέλεια ή ότι είναι η απάντηση στα προβλήματα, πάντως σίγουρα είναι κάτι που καλύτερα να υπάρχει παρά να μην υπάρχει.

- Ο Bayarn Rustin (Φίλος) ήταν σοσιαλιστής, αγωνιστής και στενός συνεργάτης του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, που αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των μαύρων, των ομοφυλόφυλων και των φτωχών.

- Όπως διαβάζω σ’ αυτήν την έκθεση του αμερικάνικου υπουργείου δικαιοσύνης, οι Κουακέροι ήταν και στη λίστα των «ύποπτων τρομοκρατών» του FBI επί Μπους, κάτι μάλλον τιμητικό γι’ αυτούς. Δεν είναι έκπληξη, ξέρω ότι οι Φίλοι στις ΗΠΑ ζητάνε και πιέζουν, ακόμα και σε επίπεδο ΟΗΕ, για φόρο ειρήνης (Peace Tax) – δικαίωμα του φορολογουμένου να μην καταβάλει φόρους αν αυτοί χρησιμοποιηθούν για στρατιωτικούς σκοπούς – καθώς και για να αναγνωριστεί το δικαίωμα στην άρνηση στράτευσης από συνείδηση. Δεν χρειάζεται να πω πόσο απεχθή είναι αυτά στους ρεαλιστές και τους ρεπουμπλικανόψυχους.

- Ειλικρινά, κάπου πρέπει να σταματήσω. Έχω κι άλλο, πολύ υλικό που δεν πρόλαβα ακόμα να επεξεργαστώ.

Συγνώμη, αλλά η εικόνα που σχηματίζω είναι ότι οι Κουακέροι υπήρξαν ένας από τους παράγοντες που διαμόρφωσε την εποχή μας! Κοιτάξτε τον κόσμο γύρω σας. Ένας λόγος που είναι έτσι όπως είναι, ΚΑΙ ΟΧΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟΣ, σε θέματα ειρήνευσης, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ισότητας, πρόνοιας για τους φτωχούς, τους φυλακισμένους, τους ψυχοπαθείς, τα ζώα κ.α. υπήρξε η τρέλα των Κουακέρων. Ήταν καθοριστικοί για την κατάργηση της δουλείας• βοήθησαν στο να γίνουν εύλογες κάποιες σύγχρονες ιδέες και θεσμοί, όπως η ισότητα όλων των ανθρώπων, η ελεύθερη δημόσια παιδεία, οι δημόσιες υπηρεσίες υγείας, η κατάργηση της θανατικής ποινής, το κράτος πρόνοιας κ.α.• επηρέασαν πολύ κόσμο μέσα από το παράδειγμά τους• τέλος, δεν μπορώ να μη σκεφτώ ότι ο John Bellers ήταν και μια από τις σημαντικές επιρροές του Μαρξ. Ώστε «οι ιστορικές διαδικασίες καθορίζονται από μιαν ανθρώπινη φύση χωρίς τίποτα το ευγενές και ενάρετο», κατά Κονδύλη; Δεν είμαι σίγουρος!

Είναι περίεργη φάση οι Κουακέροι! Δεν είναι εύκολα εξηγήσιμοι – όχι απ’ τη σκοπιά ενός ρεαλιστή, τουλάχιστον!
 


Οι Χαμένοι Αγώνες
Το μόνο που ΔΕΝ μπορείς να κατηγορήσεις τους Κουακέρους είναι για ηθικολογία του καναπέ, αγώνα του facebook και φιλοσοφία μετ’ ευτελείας. Οι Κουακέροι δούλεψαν. Και δούλεψαν πολύ! Θυσίασαν χρόνο, χρήμα, ενέργεια, κάποιοι από αυτούς ακόμα και την ελευθερία ή τη ζωή τους. Έπραξαν, δεν έμειναν μόνο στα ωραία λόγια. Υπάρχει κάτι στη ζωή που λέγεται: «ένα γραμμάριο πράξης αξίζει περισσότερο από χίλιους τόνους θεωρίας». Οπότε, τι να πούμε για τους Κουακέρους, που έχουν στην ιστορία τους χίλιους τόνους πράξης; Ως προς την πίστη τους, πείτε ό,τι θέλετε. Μπορεί να σας αρέσει ή να μη σας αρέσει. Σκεφτείτε όμως ότι υπήρξαν αμέτρητοι Φίλοι που βίωσαν τον υπαρξιακό σεισμό του Έντουαρντ Σνόουντεν – κάποια στιγμή είπαν στον εαυτό τους: «αν μένω αδρανής στην αδικία, τότε γίνομαι κι εγώ μέρος της αδικίας».

Ο Κονδύλης έχει δίκιο όταν λέει: «δικαίωμα δεν είναι κάτι που διάγει βίο φαντάσματος μέσα στα κεφάλια των φιλοσόφων ή που ευδοκιμεί στα χείλη των προπαγανδιστών». Όμως δεν μπορεί να δει τίποτα άλλο από μια παγκόσμια κυβέρνηση να επιβάλλει, ιεραρχικά, τα ανθρώπινα δικαιώματα δια της ισχύος. Σε αντίθεση με αυτόν, όλοι οι Φίλοι που ανέφερα πιο πάνω (και χιλιάδες άλλοι που δεν ανέφερα) έδωσαν χαμένους αγώνες, με τρέλα και ιδεαλισμό, χωρίς ΚΑΘΟΛΟΥ ρεαλισμό – μα εντελώς καθόλου, ούτε για δείγμα, όποιος θέλει ρεαλισμό να πάει αλλού! Ο καθένας από το μετερίζι του, διόρθωσε κάτι στο προσωπικό του μικροσύμπαν και απέτυχε γλυκά να διορθώσει τον κόσμο – μιλάμε όμως για γλυκιά αποτυχία, αυτή που αφήνει πίσω της μια ωραία επίγευση, μακάρι όλες οι αποτυχίες στη ζωή να ήταν τέτοιες. Αυτοί οι χαμένοι αγώνες είναι που έχουν να αντιπαραβάλουν οι Κουακέροι στον Κονδύλη. Διότι ξέφυγαν από τον αφορισμό του! Πράγματι, δικαίωμα δεν είναι κάτι που διάγει βίο φαντάσματος μέσα στα κεφάλια των φιλοσόφων ή ευδοκιμεί στα χείλη των προπαγανδιστών• δικαίωμα είναι κάτι που το κάνεις πράξη – εσύ ο ίδιος, προσωπικά – δουλεύοντας και ρισκάροντας γι’ αυτό. Έτσι κερδίζεις το δικαίωμα να μιλάς για δικαίωμα, και δεν μπορεί να στο πάρει κανένας ρεαλιστής. Άμα σηκώθηκες από τον καναπέ και το facebook και δούλεψες, θυσίασες, ρισκάρισες, τότε respect, κέρδισες το δικαίωμα να λες ό,τι θες.

Ο Νίκος Γκάτσος έχει δίκιο όταν λέει: «καληνύχτα, Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δεν θ’ αλλάξει ποτέ». Απόλυτο δίκιο. Και ΑΚΡΙΒΩΣ επειδή έχει δίκιο, οφείλουμε να συνεχίσουμε τον χαμένο αγώνα! Είναι αυτό ακριβώς που έπιασε ο φίλος εδώ πέρα (αναφέρεται στο τραγούδι του Χατζιδάκι): But they say / This world will never change / Then my vow to remain / The last one to fight. Μόνο όταν ξέρεις ότι δεν υπάρχει ελπίδα νίκης, ο διαιτητής είναι πληρωμένος, ο αγώνας σικέ, ο Μπέος τον έχει στήσει, τότε μόνο έχει αξία να συνεχίσεις να παλεύεις! Αφήνουμε τον ρεαλισμό στον Κονδύλη και τους θεωρητικούς, να απαντάνε σε διανοούμενους, που απαντάνε σε άλλους διανοούμενους, που απαντάνε σε άλλους διανοούμενους κ.λπ., αγώνας μέσα από βιβλία, άρθρα, facebook: και επαναστάσεις στα όνειρά του αναζητεί. Όπως και οι Κουακέροι, με τους χαμένους αγώνες είναι που κερδίζεις.

Δεν ήταν όμως εντελώς χαμένοι οι αγώνες τους! Αν ο κόσμος γύρω μας είναι έτσι όπως είναι, και όχι χειρότερος, οφείλεται και στους Κουακέρους. Κάτι που δίνει μια απάντηση και στον Νίκο Γκάτσο: με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί.

Πάντα;

Χμμμ... δεν μου είναι προφανές!


* * * * * * * * * * * * * *


ΥΓ: Τα ξέρατε όλα τα παραπάνω για τους Κουακέρους; (κι άλλα πολλά που δεν έγραψα;). Χωρίς να λέω πουθενά ότι είναι τέλειοι, πάντως δεν θέλουν να προβάλλονται. Το κάνε το καλό και ρίξτο στον γυαλό είναι ιερό γι’ αυτούς, όπως επίσης κι ότι οφείλεις να μιλάς μόνο με το παράδειγμά σου, όχι με λόγια. Άμα έχετε κουραστεί από τις υποκρισίες ιερωμένων, που μετατρέπουν το φιλανθρωπικό τους έργο σε καμπάνια δημοσίων σχέσεων, να ξέρετε ότι υπάρχει μια θρησκευτική ομάδα που έχει ιερό το κάνε το καλό και ρίξτο στον γυαλό.

Οι Κωμικοτραγικές Μάσκες Ενός Κουκλοθέατρου

Πάνε πάνω από 4 χρόνια που οι αυτοβαπτισμένοι υπεύθυνοι πολιτικοί σώζουν διαρκώς τον ελληνικό λαό – δηλαδή, τον ανθρωποθυσιάζουν σε ένα ανύπαρκτο φάντασμα ονόματι «Σωτηρία της Πατρίδας», ακολουθώντας τη συνταγή που περιέγραψε η Χάρις Αλεξίου: να πεθαίνεις για την Ελλάδα είναι άλλο, κι άλλο εκείνη να σε πεθαίνει. Το κρίσιμο ερώτημα όλα αυτά τα χρόνια ήταν πάντα: ποιος φταίει για την κρίση; Ή μάλλον, πόσο φταίει ο ελληνικός λαός για την κρίση; Ο κάθε πολιτικός, το κάθε κόμμα καλείται πρώτα και καλύτερα να πάρει θέση στο ερώτημα, κι ο τρόπος που το απαντάει καθορίζει την ερμηνεία του για την κατάσταση και τον τρόπο αντιμετώπισής της.

Λοιπόν, πόσο φταίει ο ελληνικός λαός για την κρίση; Το μπλογκ, προκειμένου να βρει απάντηση, επικοινώνησε με τον απεσταλμένο του στον 20ο αιώνα, κ. John Maynard Keynes, o οποίος μας έστειλε κάποιες σκέψεις μέσα από τον τάφο. Ναι, είναι γεγονός: ο Keynes μίλησε για την ελληνική κρίση κάπου 100 πριν, και είχε ενδιαφέροντα πράγματα να πει.

Το αντίστοιχο θέμα στην εποχή του ήταν ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και ποιος φταίει γι’ αυτόν – ή μάλλον, πόσο φταίνε οι Γερμανοί γι’ αυτόν. Ο Keynes το έζησε στο πετσί του αυτό το ερώτημα, καθότι ήταν μέλος της βρετανικής αντιπροσωπείας στο Συνέδριο του Παρισιού, μέχρι που αποχώρησε αηδιασμένος. Τώρα... το ερώτημα «ποιος φταίει για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο;» είναι λαβύρινθος. Ακόμα και σήμερα οι ιστορικοί δεν μπορούν να συμφωνήσουν, διαλέγετε και παίρνετε: φταίνε αποκλειστικά οι Γερμανοί και οι σύμμαχοί τους (όπως όριζε το Άρθρο 231 στη συνθήκη των Βερσαλλιών) / φταίνε όλες οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής, με τον ανταγωνισμό, τον μιλιταρισμό, τον εθνικισμό και τον κοινωνικό δαρβινισμό τους, οι οποίες σύρθηκαν σ’ έναν υπερκαταστροφικό πόλεμο για λόγους πρεστίζ / η Ρωσία δεν μπορεί να μείνει αμέτοχη ευθυνών, διότι ήταν αυτή που εκτόξευσε τη δολοφονία του Φερδινάνδου σε γεγονός πανευρωπαϊκής σημασίας / η Βρετανία δεν μπορεί να μείνει αμέτοχη ευθυνών διότι έκανε τους Γερμανούς να πιστεύουν ότι σε ενδεχόμενο πόλεμο θα παραμείνει ουδέτερη / η Ευρώπη ούτως ή άλλως είχε γίνει πυριτιδαποθήκη, και αργά ή γρήγορα κάποιο γεγονός μικρής σημασίας θα κλιμακωνόταν σε πανευρωπαϊκό πόλεμο / όλες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις τότε είχαν χάσει την επαφή με την πραγματικότητα (όπως έγραψε αργότερα ο Λόιντ Τζορτζ στα απομνημονεύματά του) / δεν θα πρέπει να το δούμε ως «η Γερμανία», «η Βρετανία», «η Ρωσία» κ.λπ., αυτοί που φταίνε είναι συγκεκριμένοι πολιτικοί και στρατιωτικοί και στις δύο πλευρές των χαρακωμάτων... και άλλα πολλά. Όποιος θέλει να πονοκεφαλιάσει, μπορεί να ρίξει μια ματιά εδώ.

Αυτό όμως που με ενδιαφέρει είναι να δείξω πώς το έβλεπε ο Keynes, κυρίως μέσα από το βιβλίο του, The Economic Consequences of Peace (1919, μπορείτε να το διαβάσετε εδώ) διότι, νομίζω, υπάρχει συνάφεια με το τωρινό ερώτημα για τη δική μας κρίση. Αν θέλουμε λοιπόν να προβάλουμε τις σημερινές καταστάσεις σ’ εκείνο το παλιό δράμα, θα πρέπει να δούμε:

- Στον ρόλο του ελληνικού λαού τον γερμανικό λαό

- Το μνημόνιο της εποχής ήταν η Συνθήκη των Βερσαλλιών: μια σειρά καταστροφικών αποφάσεων που πάρθηκαν στην κορυφή κάποιου Ολύμπου, από πολιτικούς αδιάφορους για τον απλό κόσμο και τη ζωή του: “Τhe future life of Europe was not their concern; its means of livelihood was not their anxiety”. Πολιτικούς που μπορεί να είχαν μεν περγαμηνές και τυπικά προσόντα, δεν είχαν όμως ούτε στο μισό τις ποιότητες ενός τυχαίου ανθρώπου στον δρόμο: “The commonest virtues of the individual are often lacking in the spokesmen of nations”

- Η τρόικα της εποχής ήταν όντως τρόικα και αποτελείτο από τον Κλεμανσώ (πρωθυπουργός της Γαλλίας), τον Λόιντ Τζορτζ (πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου) και τον Ουίλσον (πρόεδρος των ΗΠΑ). Αν έχετε ποτέ αναρωτηθεί για τους τροϊκανούς αν είναι πραγματικοί άνθρωποι ή ρομπότ, ανδροειδή κ.λπ., να ξέρετε ότι το ίδιο ακριβώς αναρωτιόταν κι ο Keynes: “Οne could wonder if the extraordinary visages of Wilson and of Clemenceau, with their fixed hue and unchanging characterization, were really faces at all and not the tragi-comic masks of some strange drama or puppet-show”

- Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, ο Κλεμανσώ έπαιζε τον ρόλο του Σόιμπλε: “Dry in soul and empty of hope, very old and tired, but surveying the scene with a cynical and almost impish air … his philosophy had no place for ‘sentimentality’ in international relations … This is the policy of an old man, whose most vivid impressions and most lively imagination are of the past and not of the future”

- Επίσης, ο Πρόεδρος Ουίλσον είχε διπλό ρόλο, σαν τον Πήτερ Σέλερς σε πολλές ταινίες του: έπαιζε και τον τροϊκανό αλλά και τον ΓΑΠ. Ο Keynes στην προσωπική του αλληλογραφία έλεγε ότι ο Ουίλσον ήταν «ο μεγαλύτερος απατεώνας του κόσμου»

- Το ερώτημα ήταν καθοριστικής σημασίας τότε και τώρα: ποιος φταίει για την κρίση / τον Μεγάλο Πόλεμο; Ή εναλλακτικά: πόσο φταίει ο ελληνικός / γερμανικός λαός;



Πολιτικό, Όχι Εμπράγματο Ερώτημα
Η στάση του Keynes ήταν ότι το ερώτημα είναι πολιτικό, όχι εμπράγματο. Ο Keynes δεν ενδιαφερόταν να κάνει ιστορία ή επιστήμη, να εντοπίσει τις αντικειμενικές αιτίες του Μεγάλου Πολέμου και κατόπιν να αποδώσει στους Γερμανούς τις ευθύνες που τους αναλογούν κ.λπ. (ακόμα και σήμερα οι ιστορικοί δεν έχουν καταφέρει να ομοφωνήσουν). Η έμμεση απάντηση που έδινε ο ίδιος στο ερώτημα ήταν: οι Γερμανοί φταίνε τόσο ώστε να οικοδομηθεί μια μεταπολεμική ειρήνη άξια του ονόματός της, μέχρι εκεί φταίνε. Δηλαδή, ειρήνη πραγματική, όχι «ειρήνη» εντός εισαγωγικών. Κι ο λόγος που αποχώρησε από το Συνέδριο του Παρισιού ήταν ότι έβλεπε να οικοδομείται μια «ειρήνη» εντός εισαγωγικών, καταστροφική για τους ηττημένους, και ηθικά νομιμοποιημένη πάνω στο διαβόητο Άρθρο 231 της Συνθήκης των Βερσαλλιών: «για όλα φταίνε οι Γερμανοί». Τώρα... ο Keynes δεν αρνιόταν ότι οι Γερμανοί όντως είχαν μερίδιο ευθύνης:

“Moved by insane delusion and reckless self-regard, the German people overturned the foundations on which we all lived and built” 

Όμως αυτό που έβλεπε και αγανακτούσε ήταν ότι το μνημόνιο της εποχής, η Συνθήκη των Βερσαλλιών, θα κάνει τα πράγματα χειρότερα αντί να τα θεραπεύσει – χειρότερα για όλη την Ευρώπη, όχι μόνο για τη Γερμανία:

“But the spokesmen of the French and British peoples have run the risk of completing the ruin, which Germany began, by a Peace which, if it is carried into effect, must impair yet further the delicate, complicated organization through which alone the European peoples can employ themselves and live” 

Οπότε, η στάση του ήταν ότι θα πρέπει να υπάρξει μια διαφορετική ερμηνεία από το «για όλα φταίνε οι Γερμανοί», να υιοθετηθεί π.χ. το «όλοι φταίξαμε, ως ένα σημείο». Ποιο είναι αυτό το σημείο; Είναι τόσο ώστε τα μέτρα που θα επιβληθούν στη Γερμανία να της επιτρέψουν να ξαναχτίσει τη ζωή της με μια κάποια αξιοπρέπεια. Οπωσδήποτε να της χαριστούν τα πολεμικά χρέη και να μην της επιβληθούν αποζημιώσεις. Αυτό ήταν το κριτήριο και η αγωνία του Keynes…

Ας έρθουμε τώρα και στο παρόν. Πόσο φταίει ο ελληνικός λαός για την κρίση; Νομίζω πως αν ο Keynes ήταν εδώ, θα έλεγε: το ερώτημα είναι πολιτικό, όχι επιστημονικό, ιστορικό κ.λπ. Ο ελληνικός λαός φταίει τόσο ώστε να μπορέσει να ξεπεράσει την κρίση με την ουσιαστική σημασία της λέξης, όχι «ξεπεράσει» εντός εισαγωγικών, όχι «σωτηρία της πατρίδας». Θα παρθούν εισπρακτικά μέτρα, είναι αναπόφευκτο, όμως αυτά θα πρέπει να είναι τέτοια ώστε να αφήσουν τη δυνατότητα στον κόσμο να συνεχίσει τη ζωή του με αξιοπρέπεια, μακριά από το φάσμα του τρόμου, της ανεργίας και της ατέλειωτης φτώχειας. Όλα τα διάφορα «ζούσατε πάνω από τις δυνατότητές σας», «μαζί τα φάγαμε», «όσο σκέφτομαι τα παιδάκια του Νίγηρα...» κ.λπ. είναι, ουσιαστικά, παραλλαγές του διαβόητου Άρθρου 231 της Συνθήκης των Βερσαλλιών («για όλα φταίνε οι Γερμανοί»), η ηθική νομιμοποίηση ενός συλλογικού χρέους χωρίς τέλος, μιας λεηλασίας αποφασισμένης από μεγαλόσχημους πολιτικούς που δεν έχουν ούτε στο μισό τις ποιότητες ενός τυχαίου ανθρώπου στον δρόμο (“the commonest virtues of the individual are often lacking in the spokesmen of nations”) και που, απομονωμένοι στην κορυφή κάποιου Ολύμπου, δεν συνειδητοποιούν καν το μέγεθος της φρίκης εκεί κάτω, στον κόσμο των κοινών θνητών:

“Ιt is not just a matter of extravagance or labor troubles; but of life and death, of starvation and existence, and of the fearful convulsions of a dying civilization”

Kωμικοτραγικές μάσκες ενός κουκλοθέατρου, όπως έλεγε ο Keynes… Ας δούμε όμως περισσότερο το σκεπτικό του, έχει ενδιαφέρον και σχέση με τις τωρινές καταστάσεις:



Το Συμβόλαιο που Παραβιάστηκε
O Keynes αγωνιούσε ότι η μεταπολεμική «ειρήνη» εντός εισαγωγικών, θα αποδεικνύετο όχι μόνο ηθικώς έωλη αλλά και πρακτικώς ανέφικτη:

“My purpose in this book is to show that the Carthaginian Peace is not practically right or possible” (έμφαση του Keynes, Carthaginian Peace είναι μεταφορά για μια ειρήνη που επιβάλλεται με όρους τόσο διαλυτικούς για τον ηττημένο, ώστε στην πράξη δεν ξεχωρίζει από καταστροφή) 

Διότι καλώς ή κακώς, οι Γερμανοί δέχτηκαν να παραδοθούν με κάποιους όρους και πάνω στα Δεκατέσσερα Σημεία του Ουίλσον. Ήξεραν ότι, ως ηττημένοι, θα υφίσταντο συνέπειες όμως ήθελαν να έχουν εμπιστοσύνη στον Πρόεδρο ότι αυτές θα είναι τέτοιες ώστε η Γερμανία να μπορέσει να ξαναχτίσει τη ζωή της με μια κάποια αξιοπρέπεια. Ήταν σαν έκαναν ένα συμβόλαιο με τον Πρόεδρο και με τους Συμμάχους, όμως το συμβόλαιο αυτό παραβιάστηκε: η Συνθήκη των Βερσαλλιών είχε στόχο να τσακίσει τη Γερμανία όσο το δυνατόν περισσότερο.

Όμως όχι μόνο τη «Γερμανία» ως κρατική οντότητα ή ως Δημόσιο... Διότι το παλιό εκείνο μνημόνιο είχε στόχο να κάνει ΤΟΥΣ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ να πληρώσουν για τη χώρα τους, να αισθάνονται ανασφάλεια για την περιουσία τους και για το αύριο που τους περιμένει:

“So far as I know, there is no precedent in any peace treaty of recent history for the treatment of private property … it strikes a dangerous and immoral blow at the security of private property everywhere”

Αν θέλετε μια απάντηση για το πρωτοφανές στην ιστορία φαινόμενο του ναζισμού, μην παραλείψετε την εξίσου πρωτοφανή στην ιστορία Συνθήκη των Βερσαλλιών… Και συγκεκριμένα τους όρους της, ότι πολλά εκατομμύρια Γερμανοί θα πληρώσουν ΟΙ ΙΔΙΟΙ, με την περιουσία τους, τα χρέη της χώρας τους. Το τονίζει και ο Keynes ότι είναι πρωτοφανής αυτή η ανυπαρξία διάκρισης μεταξύ κρατικής και προσωπικής περιουσίας, κρατικού και προσωπικού χρέους.

Όμως τώρα που το ξανασκέφτομαι, δεν είναι τόσο πρωτοφανής... Κάτι παρόμοιο δεν γίνεται και στη σημερινή Ελλάδα;

Το αποτέλεσμα ήταν οι Γερμανοί να νιώσουν ότι προδόθηκαν και αδικήθηκαν. Έκαναν κάποιο συμβόλαιο κι αυτό παραβιάστηκε. Και, ακόμα χειρότερο, το αποτέλεσμα ήταν πολλά εκατομμύρια Γερμανοί ΝΑ ΝΙΩΣΟΥΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΟΥΣ ΘΕΜΑ αυτήν την προδοσία, όταν είδαν την περιουσία τους να χάνεται στο όνομα του κρατικού χρέους. Όλη η δημοκρατικότητα και η κοινωνική ευαισθησία στη Γερμανία του μεσοπολέμου ήταν υποθηκευμένη, ήδη από τη Συνθήκη των Βερσαλλιών ακόμα. Ο φιλειρηνισμός κι η εναντίωση στον πόλεμο, οι στρατιώτες και στις δυο πλευρές των χαρακωμάτων που πυροβολούσαν επίτηδες στον γάμο του Καραγκιόζη κι όχι στον εχθρό, που ταυτίζονταν περισσότερο με τον απέναντι στρατιώτη και λιγότερο με τον διοικητή τους, όλα αυτά πήγαν στράφι με το «μαζί τα φάγαμε» που επιβλήθηκε στους Γερμανούς. Οι σκοτεινές δυνάμεις που απελευθέρωσε το μνημόνιο των Βερσαλλιών ήταν ισχυρότερες από αυτά. Τέτοιες διαστάσεις όμως απουσίαζαν εντελώς από τη σκέψη των μεγαλόσχημων που συνέταξαν τη Συνθήκη. Στο θολωμένο τους μυαλό, έβλεπαν τους Γερμανούς όπως η Λαγκάρντ τους Έλληνες:

“Clemenceau was a foremost believer that the German understands nothing but intimidation … therefore you must never negotiate with a German or conciliate him; you must dictate to him. On no other terms will he respect you, or will you prevent him from cheating you”

Απουσιάζουν όμως εντελώς και από τη σκέψη των τωρινών μεγαλόσχημων, στις Βρυξέλλες, το Βερολίνο και τη Νέα Υόρκη, που βλέπουν τους Έλληνες όπως ο Κλεμανσώ τους Γερμανούς, και νομιμοποιούν ηθικά την κυνικότητά τους με υποκρισίες τύπου «ζούσατε πάνω από τις δυνατότητές σας», «όσο σκέφτομαι τα παιδάκια του Νίγηρα...» κ.λπ. Και όπως ακριβώς η «Γερμανία» ήταν ένα ανύπαρκτο φάντασμα που χρησιμοποιήθηκε από τους Συμμάχους προκειμένου να πληρώσουν προσωπικά, με τις περιουσίες τους, εκατομμύρια υπαρκτοί Γερμανοί, έτσι ακριβώς και η «πατρίδα» («σωτηρία της πατρίδας» κ.λπ.) είναι ένα εξίσου ανύπαρκτο φάντασμα που χρησιμοποιείται από τον Σαμαρά και τον Βενιζέλο προκειμένου να πληρώσουν προσωπικά, με τις περιουσίες τους, εκατομμύρια υπαρκτοί Έλληνες.

Από την αρχή ακόμα της κρίσης, η όλη κατάσταση ερμηνεύτηκε σαν κάτι που απαιτεί (έτσι, γενικά κι αόριστα) κάποια μέτρα, τα οποία θα φέρουν (έτσι, γενικά κι αόριστα) κάποια αποτελέσματα, θα βελτιωθούν κάποιοι δείκτες κ.λπ. (δεν βελτιώνονται, βέβαια, αλλά αυτό είναι άλλο θέμα). Οι κωμικοτραγικές μάσκες του κουκλοθέατρου δεν είχαν κανέναν προβληματισμό για το ποιος θα πάρει αυτά τα μέτρα. Καίγεται ο ΓΑΠ, φέρνουμε τον Βενιζέλο• μισοκαίγεται κι αυτός, φέρνουμε τον Παπαδήμο, τον Σαμαρά κ.λπ. Το όλο θέμα είναι να παρθούν (παθητική φωνή) κάποια μέτρα και να προκύψουν κάποια αποτελέσματα (που δεν προκύπτουν). Μηχανική, επισκευή της βλάβης ενός κινητήρα. Η πλειοψοηφία των Ελλήνων όμως είναι εξοργισμένη με τους πολιτικούς! Νιώθει απέναντί τους όπως ακριβώς οι Γερμανοί του μεσοπολέμου: παραβιάστηκε ένα συμβόλαιο, αθετήθηκε μια υπόσχεση. Πιστεύω λοιπόν πως αν ο Keynes ζούσε σήμερα, θα παρατηρούσε ότι το ξεπέρασμα της κρίσης, για να αξίζει το όνομά του, θα πρέπει να γίνει μαζί με τους Έλληνες, όχι ερήμην τους. Αν η πλειοψηφία του κόσμου, καλώς ή κακώς, νιώθει για τους πολιτικούς ότι παραβίασαν κάποιο συμβόλαιο, τότε με αυτούς δεν μπορεί να γίνει κανένα ουσιαστικό ξεπέρασμα. Όπως ακριβώς και η θεμελίωση της μεταπολεμικής ειρήνης: ο Keynes το έβλεπε ως κάτι που πρέπει να γίνει μαζί με τους Γερμανούς, όχι ερήμην τους. Αν πάρα πολλοί Γερμανοί ένιωσαν ότι προδόθηκαν, ότι παραβιάστηκε κάποιο συμβόλαιο, τότε αυτό έχει σημασία και πρέπει να ληφθεί υπόψη. Αν, αντίθετα, υιοθετηθεί η νοοτροπία Κλεμανσώ, «δεν έχει νόημα να τους ακούσουμε: υπαγόρευσέ τους τελεσίγραφα και όρους, μόνο έτσι καταλαβαίνουν», τότε αυτό που θα θεμελιωθεί θα είναι «ειρήνη» εντός εισαγωγικών, «ξεπέρασμα της κρίσης» εντός εισαγωγικών.

Όμως γιατί ο Keynes επέμενε ότι η «ειρήνη» των Βερσαλλιών είναι όχι μόνο ηθικώς έωλη αλλά και πρακτικώς ανέφικτη;



Tomorrow Belongs To Me
Δίνω τον λόγο στον Keynes να τα πει με τον δικό του τρόπο. Μην ξεχνάτε ότι έγραφε όλα αυτά το 1919:

If we aim deliberately at the impoverishment of Central Europe, vengeance, I dare predict, will not limp. Nothing can then delay for very long that final civil war between the forces of Reaction and the despairing convulsions of Revolution, before which the horrors of the late German war will fade into nothing, and which will destroy, whoever is victor, the civilization and the progress of our generation.

Even though the result disappoint us, must we not base our actions on better expectations, and believe that the prosperity and happiness of one country promotes that of others, that the solidarity of man is not a fiction, and that nations can still afford to treat other nations as fellow-creatures? 

Λίγα μόλις χρόνια αργότερα, η Συνθήκη οδήγησε το γερμανικό μάρκο σε ελεύθερη πτώση και τη χώρα σε βαριά ύφεση. Το έδαφος έγινε γόνιμο για την εμφάνιση του...




Ο ναζισμός, δυστυχώς, δεν αφορά μόνο τη μεσοπολεμική Γερμανία, αλλά και την Ελλάδα, καθώς και την Ευρώπη, του 2014. Αυτά συμβαίνουν όταν πολύς κόσμος φτάνει στο «μαϊντανός να γίνουν όλα», όταν βλέπει το αύριο χωρίς ελπίδα και προοπτική, όταν η ζωή του γίνεται μια φτώχεια χωρίς τέλος: το μυαλό σαλτάρει και ακούει τον οποιονδήποτε του υπόσχεται ελπίδα και εκδίκηση, όσο παραμυθική και να είναι – δεν τα λέω εγώ αυτά, τα λέει ο Keynes:

Economic privation proceeds by easy stages, and so long as men suffer it patiently the outside world cares little. Physical efficiency and resistance to disease slowly diminish, but life proceeds somehow, until the limit of human endurance is reached at last and counsels of despair and madness stir the sufferers from the lethargy which precedes the crisis. Then man shakes himself, and the bonds of custom are loosed. The power of ideas is sovereign, and he listens to whatever instruction of hope, illusion, or revenge is carried to him on the air … Men will have nothing to look forward to or to nourish hopes on. There will be little fuel to moderate the rigors of the season or to comfort the starved bodies of the town-dwellers. But who can say how much is endurable, or in what direction men will seek at last to escape from their misfortunes? 

Δεν έχω να προσθέσω πολλά ακόμα, χαλιέμαι και μόνο που τα σκέφτομαι. Με δυο λόγια και συνοψίζοντας, πιστεύω πως αν ο Keynes ζούσε σήμερα, θα παρατηρούσε: (1) το ερώτημα «ποιος φταίει για την κρίση;» είναι πολιτικό, (2) οι Έλληνες φταίνε τόσο όσο να μπορέσουν να συνεχίσουν τη ζωή τους με αξιοπρέπεια, προοπτική και μακριά από το φάσμα της φτώχειας, μέχρι εκεί φταίνε, (3) το ξεπέρασμα της κρίσης θα πρέπει να γίνει μαζί με τους Έλληνες, όχι ερήμην τους, (4) δεν μπορείς να δημιουργείς ανύπαρκτα φαντάσματα («πατρίδα») προκειμένου να λεηλατήσεις τις περιουσίες και τις ζωές υπαρκτού κόσμου, (5) δεν μπορείς να παραγνωρίζεις ότι πολύς κόσμος νιώθει προδομένος από τους πολιτικούς, ότι παραβιάστηκε κάποιο συμβόλαιο, (6) αν το παραγνωρίσεις τότε... tomorrow belongs to me.

Το The Economic Consequences of Peace βρίσκεται ονλάιν εδώ, σας προτρέπω να το διαβάσετε, αξίζει. Ο Keynes δεν ήταν βλάκας. Δεν λέω ότι ήταν τέλειος ή ότι έδωσε όλες τις απαντήσεις, όμως βλάκας σίγουρα δεν ήταν. Αξίζει τον κόπο να ασχοληθεί κανείς με τις ιδέες του. Ήταν πανέξυπνος και ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΣ στο να διαβάζει καταστάσεις.

Αν έστω και ένας... αν μόνο ένας κερατάς από τους Έλληνες πολιτικούς χρησιμοποιούσε το υλικό του βιβλίου απέναντι στην Μέρκελ και τον Σόιμπλε, θα κέρδιζε την κατανόηση και τη συμπάθεια όλου του πλανήτη, θα είχε ένα ηθικό επιχείρημα πολύ δυνατό για να πατήσει πόδι απέναντι στο Βερολίνο: «Την αδικία που τότε έγινε σε σας, μην την κάνετε τώρα σε μας. Σας έγινε τότε αδικία, πράγματι, την πληρώσατε πικρά κι εσείς κι όλος ο πλανήτης. Μην το κάνετε αυτό τώρα σε μας, μην επαναλαμβάνετε την ιστορία με το σημερινό Βερολίνο στον ρόλο των Συμμάχων και το Μνημόνιο στον ρόλο της Συνθήκης των Βερσαλλιών». Θα είχε και τον κόσμο στην Ελλάδα μαζί του, όχι απέναντί του.

ΥΓ: Διαβάστε κι αυτό: Τζων Μέυναρντ Καβάφης & Κωνσταντίνος Π. Κέηνς

Τζων Μέυναρντ Καβάφης & Κωνσταντίνος Π. Κέηνς

Τα παρακάτω είναι αποσπάσματα από το The Economic Consequences of Peace (1919) του John Maynard Keynes, Κεφάλαιο ΙΙΙ, και αναφέρονται στο Συνέδριο του Παρισιού μετά τη λήξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Ουίλσον ήταν τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Λόιντ Τζόρτζ πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου κι ο Κλεμανσώ πρωθυπουργός της Γαλλίας. Ο Keynes τους είχε ζήσει όλους αυτούς από κοντά, καθότι υπήρξε μέλος της βρετανικής αποστολής στο Συνέδριο, μέχρι που αποχώρησε αηδιασμένος. Το ποίημα του Καβάφη είναι εδώ και το Economic Consequences of Peace εδώ, μεταφράζω τον Keynes λίγο ελεύθερα:


Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης 

Άρεσε γενικώς στην Aλεξάνδρεια, 
Tες δέκα μέρες που διέμεινεν αυτού, 
O ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης 

Οι καρδιές κι οι ελπίδες ολονών μας ήταν στον Πρόεδρο Ουίλσον όταν αυτός σαλπάριζε από τις ΗΠΑ για την Ευρώπη! Τι σπουδαίος άνθρωπος ερχόταν! Όταν ο Πρόεδρος άφησε την Ουάσινγκτον, απολάμβανε τέτοιο ηθικό κύρος όσο κανείς άλλος στην ιστορία. Ο εχθρός παραδόθηκε έχοντας εμπιστοσύνη για τον γενικό χαρακτήρα της ειρήνης που θα ακολουθούσε, σιγουριά ότι αυτή θα βασιζόταν στις αρχές της δικαιοσύνης και της μεγαλοψυχίας, και ελπίδα ότι το στερεμένο ρέμα της ζωής θα ξανακυλούσε πάλι. Οι εχθρικοί λαοί τον εμπιστεύονταν να υλοποιήσει την υπόσχεση που έκανε με αυτούς. Και οι Σύμμαχοι τον αναγνώριζαν όχι απλώς ως νικητή, αλλά ως προφήτη. Ποτέ ξανά στην ιστορία ένας φιλόσοφος δεν είχε τέτοια όπλα ώστε να δεσμεύσει τους ηγεμόνες αυτού του κόσμου.

Δέχονταν ευχαρίστως τες τιμές, αλλά 
Δεν τες επιζητούσεν• ήταν μετριόφρων 

Πώς συνωστίζονταν τα πλήθη στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες να δούνε την άμαξα του Προέδρου! Με πόση περιέργεια, αγωνία, αλλά και ελπίδα προσπαθούσαμε να διακρίνουμε τα χαρακτηριστικά αυτού του ανθρώπου που η μοίρα το έφερε να έρθει από τη Δύση για να θεραπεύσει τις πληγές του Παλαιού Κόσμου και να θεμελιώσει το μέλλον του.

Aγόραζε βιβλία ελληνικά, 
Iδίως ιστορικά και φιλοσοφικά. 
Προ πάντων δε άνθρωπος λιγομίλητος. 
Θάταν βαθύς στες σκέψεις, διεδίδετο, 
K’ οι τέτοιοι τόχουν φυσικό να μη μιλούν πολλά. 

Ξέραμε ότι ήταν μοναχικός και απρόσιτος, και πιστεύαμε ότι είχε δυνατή προσωπικότητα. Ήμασταν σίγουροι ότι η διαύγεια με την οποία διατύπωσε τις βασικές του ιδέες, σε συνδυασμό με την επιμονή του, θα τον καθιστούσε ικανό να βρει τον δρόμο του μέσα στα δαιδαλώδη παζάρια του Συνεδρίου. Πέρα από αυτά, διέθετε την αντικειμενικότητα, την καλλιέργεια και τη βαθιά γνώση ενός διανοούμενου, είχε περάσει τη ζωή του στα πανεπιστήμια.

Μήτε βαθύς στες σκέψεις ήταν, μήτε τίποτε. 
Ένας τυχαίος, αστείος άνθρωπος. 

H διάψευση ήταν τόσο σφοδρή που, αρχικά, πολλοί από μας δεν τολμούσαμε να βγάλουμε μιλιά. Ήταν δυνατόν; Ήταν πράγματι η Συνθήκη των Βερσαλλιών τόσο άδικη;... ρωτούσαμε αυτούς που επέστρεφαν από το Παρίσι. Μα τι συνέβη στον Πρόεδρο; Ποια ατυχία τον οδήγησε σε τέτοια προδοσία;

O Πρόεδρος δεν ήταν ούτε ήρωας ούτε προφήτης ούτε φιλόσοφος. Είχε μεν καλές προθέσεις αλλά και πολλές ανθρώπινες αδυναμίες. Του έλειπαν εντελώς τα εφόδια για να τα βγάλει πέρα με τις παλιές πουτάνες, τον Λόιντ Τζορτζ και τον Κλεμανσώ, στα παζάρια του Συνεδρίου. Ήταν εντελώς τυφλός ως προς το περιβάλλον του. Ποια τύχη είχε απέναντι στον Λόιντ Τζορτζ, που αλάνθαστα, σχεδόν σαν μέντιουμ, με έξι και εφτά αισθήσεις απρόσιτες για τους κοινούς ανθρώπους, σκανάριζε την ομήγυρη, διάβαζε τον χαρακτήρα καθενός, τα κίνητρά του, τις βαθιές παρορμήσεις του, έβλεπε τι σκεφτόταν ο άλλος και ήξερε τι επρόκειτο να πει πριν μιλήσει, και με σχεδόν τηλεπαθητικό ένστικτο πέταγε το κατάλληλο επιχείρημα για να κολακέψει τη ματαιοδοξία, τις αδυναμίες ή την αυταρέσκεια του συνομιλητή του; Ο καημένος ο Πρόεδρος ήταν το κορόιδο αυτής της συνάντησης, ένας τυφλός και κουφός Δον Κιχώτης χωρίς σπαθί.

Στην αρχή του Συνεδρίου πιστεύαμε όλοι ότι ο Πρόεδρος, με την βοήθεια ενός στρατού συμβούλων, είχε ήδη επεξεργαστεί τις λεπτομέρειες της μελλοντικής ευρωπαϊκής ειρήνης πάνω στις αρχές των Δεκατεσσάρων Σημείων που διατύπωσε αρχικά, και επί των οποίων παραδόθηκαν οι Γερμανοί. Όμως ο Πρόεδρος δεν είχε επεξεργαστεί τίποτα! Όταν ήρθε η ώρα να μιλήσουμε πρακτικά, οι σκέψεις του ήταν νεφελώδεις και ατελείς. Δεν είχε κανένα σχέδιο, καμία ιδέα για το πώς θα υλοποιήσει πρακτικά τις θεϊκές εντολές που εκτόξευσε από τα ύψη του Λευκού Οίκου. Ήταν πολύ καλός στο να βγάζει λόγους και κηρύγματα, να προσεύχεται στον Θεό για την υλοποίηση των ιδεών του, δεν ήταν όμως καλός στο να τις εφαρμόζει και να τις κάνει πράξη. Όχι μόνο αυτό αλλά ήταν και κακοπληροφορημένος για την ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Όχι μόνο αυτό αλλά και η σκέψη του ήταν αργή και αρτηριοσκληρωτική, χωρίς καθόλου ευελιξία. Δεν μπορούσε να πιάσει με μια ματιά το νόημα της κατάστασης, αυτά που έλεγαν οι άλλοι, και να δώσει μια διπλωματική απάντηση. Ο Λόιντ Τζορτζ τον έκανε ό,τι ήθελε. Σπάνια υπήρξε πολιτικός τόσο σημαντικός αλλά και τόσο ανίκανος. Πολλές φορές έχεις τη νίκη στο τσεπάκι σου, θέλει μόνο να κάνεις μια συμβολική υποχώρηση προς τον αντίπαλο, να τον βοηθήσεις να σώσει τα προσχήματα. Ο Πρόεδρος δεν είχε καν αυτήν την απλή τέχνη, και το μυαλό του ήταν υπερβολικά αργό. Ήξερε μόνο να στυλώνει τα ποδάρια του πεισματικά, τίποτα άλλο. Οπότε οι υπόλοιποι, με λίγη διπλωματία και ευχάριστο ύφος, τον έπαιζαν στα δάχτυλα. Χώρια που είναι αδύνατο να πεισμώνεις συνεχώς για μήνες, σε μια υποτιθέμενα φιλική ατμόσφαιρα. Οπότε, μέρα με την ημέρα, βδομάδα με τη βδομάδα, υποχώρησε και στριμώχτηκε στη γωνία μόνος, χωρίς υποστήριξη, απέναντι από ανθρώπους πολύ πιο ξύπνιους από αυτόν. Αφέθηκε να τον παρασύρουν οι άλλοι, και η συζήτηση να γίνει στη βάση των δικών τους σχεδίων και δεδομένων.

K’ έτρεμεν η ψυχή του μη τυχόν 
Xαλάσει την καλούτσικην εντύπωσι 
Mιλώντας με βαρβαρισμούς δεινούς τα ελληνικά, 
K’ οι Aλεξανδρινοί τον πάρουν στο ψιλό, 
Ως είναι το συνήθειο τους, οι απαίσιοι. 

Ο Πρόεδρος ήταν μόνος, παγιδευμένος. Χρειαζόταν συμπαράσταση, ηθική στήριξη, κάτι από τον ενθουσιασμό του κόσμου. Θαμμένος όμως στην καυτή και δηλητηριασμένη ατμόσφαιρα του Συνεδρίου, δεν έφτανε ως τα αυτιά του ο παλμός του πάθους, η ηχώ του πλήθους στον εξωτερικό κόσμο, η συμπάθεια και η αλληλεγγύη των υποστηρικτών του σ’ όλες τις χώρες. Ένιωθε ότι είχε στερέψει η δημοτικότητά του. Ο Τύπος του Παρισιού τον κορόιδευε ανοιχτά, οι πολιτικοί του αντίπαλοι στις ΗΠΑ είχαν δημιουργήσει εχθρική προς αυτόν ατμόσφαιρα, η Αγγλία ήταν ψυχρή, κριτική και αδιάφορη. Είχε επιλέξει τη συνοδεία του με τέτοιον τρόπο ώστε να μην λαμβάνει μέσα από προσωπικά κανάλια το ρεύμα της πίστης και του ενθουσιασμού στον κόσμο.

Γι’ αυτό και περιορίζονταν σε λίγες λέξεις, 
Προσέχοντας με δέος τες κλίσεις και την προφορά
K’ έπληττεν ουκ ολίγον έχοντας 
Kουβέντες στοιβαγμένες μέσα του. 

Κάποτε τέλειωσε το έργο του Συνεδρίου κι ο Πρόεδρος τα ‘χε καλά με τη συνείδησή του. Είναι τέτοιος ο χαρακτήρας του που, νομίζω, άφησε το Παρίσι νιώθοντας εντάξει με τον εαυτό του. Πιθανόν μέχρι σήμερα πιστεύει πραγματικά ότι η Συνθήκη των Βερσαλλιών δεν περιέχει καμία ασυνέπεια ως προς τις αρχικές του δηλώσεις. Η απάντηση όμως του Γερμανού υπουργού εξωτερικών υπήρξε ότι η Γερμανία παραδόθηκε βάση των αρχικών διαβεβαιώσεων του Προέδρου, και η Συνθήκη είναι ασυνεπής σε πολλά σημεία με τις διαβεβαιώσεις του. Αυτό όμως ο Πρόεδρος δεν θα το παραδεχτεί ποτέ. Μέσα στον αποστασιοποιημένο του στοχασμό και με προσευχές στον Θεό, ορκίστηκε ότι δεν έκανε απολύτως τίποτα που να μην ήταν δίκαιο και ορθό. Θα καταστραφεί ο αυτοσεβασμός και η ψυχική του ισορροπία αν παραδεχτεί ότι η γερμανική απάντηση έχει ουσία. Οπότε προσπαθεί να προστατέψει τον εαυτό του με κάθε ένστικτο της πεισματάρικης φύσης του.

Είναι αλήθεια ότι τις τελευταίες πέντε μέρες του Συνεδρίου, ο Λόιντ Τζορτζ τρόμαξε από τη Συνθήκη και προσπάθησε να δείξει μετριοπάθεια, όμως ανακάλυψε ότι ήταν αδύνατο να ξεμαγέψεις τον Πρόεδρο σε πέντε μέρες τη στιγμή που τον μάγευες συνεχώς επί πέντε μήνες. Οπότε τελικά, στο Συνέδριο του Παρισιού, οι αξίες του Προέδρου Ουίλσον ήταν το πείσμα και η αδιαλλαξία.

ΥΓ: Η συνέχεια εδώ: Οι Κωμικοτραγικές Μάσκες Ενός Κουκλοθέατρου