Από το De Amore του Andreas Capellanus (12ος αιώνας), μια διατριβή για τον έρωτα, τα συμπτώματά του, τους κανόνες του κ.α. Αλλά και τις προϋποθέσεις του: ποιος μπορεί ν' αγαπήσει ποιον και πώς. Για παράδειγμα, ένας φανταστικός διάλογος ενός πληβείου με μια κόμισσα:
ΠΛΗΒΕΙΟΣ: Αν ένας άντρας ταπεινής γέννησης γυρεύει να δεθεί στα δεσμά του έρωτα με μια κυρία της υψηλής αριστοκρατίας, τότε ο άντρας αυτός θα έχει πολλές καλές ποιότητες κι αρετές. Θα παινεύεται για πολλές καλές πράξεις.
Κι αν μετά από μακρά περίοδο δοκιμασίας αποδειχθεί άξιος της αγάπης, μια γυναίκα της υψηλής αριστοκρατίας μπορεί να τον διαλέξει για εραστή της. Η διαφορά τάξης μας δεν είναι εμπόδιο, θα έπρεπε να συμπεριλαμβανόμουν ανάμεσα στους ευγενείς
ΚΟΜΙΣΣΑ: Παρόλο που η αρετή εξευγενίζει τον άνθρωπο, όμως δεν μπορείς ν' αλλάξεις τόσο πολύ τη σειρά σου, από πληβείος να γίνεις λόρδος ή βαρονέτος. Μόνο ο πρίγκηπας μπορεί να ανταμείψει το ήθος με τίτλο ευγενείας. Οπότε, δεν έχεις δικαίωμα στην αγάπη μιας κόμισσας.
Επιπλέον, λες ότι θα έπρεπε να αριθμείσαι ανάμεσα στους ιππότες. Όμως βλέπω σε σένα χαρακτηριστικά αντίθετα κι επιβλαβή. Οι ιππότες έχουν λεπτές και χαριτωμένες γάμπες, μέτριες πατούσες, πιο μακριές παρά πλατιές, σα να βγήκαν από χέρι καλλιτέχνη. Όμως βλέπω τους μηρούς σου χοντρούς και στρογγυλούς, τις πατούσες σου μεγάλες, το ίδιο πλατιές όσο και μακριές.
ΠΛΗΒΕΙΟΣ: Αν ένας άνθρωπος υψηλού ήθους αξίζει να τιμηθεί από τον πρίγκηπα με τίτλο ευγενείας, γιατί όχι κι από μια κυρία της υψηλής αριστοκρατίας με την αγάπη της; Αφού η ηθική ακεραιότητα είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο ευγενή, κι ο τίτλος ευγενείας είναι το μόνο που μετρά στον έρωτα της αριστοκρατίας, τότε κι ένας κοινός άνθρωπος υψηλού ήθους μπορεί να στεφθεί βασιλιάς στον έρωτα μιας αριστοκράτισσας
Όμως η ένστασή σου για τα πόδια και τις πατούσες μου δεν είναι πολύ λογική.
Λένε ότι στις μεθόριες επαρχίες της Ιταλίας ζει ένας κόμης με εξαιρετικά πόδια, επιφανείς προγόνους, μεγάλη ομορφιά, αμύθητα πλούτη κι υψηλά αξιώματα στα παλάτια της Αγίας Έδρας. Όμως αυτός ο κόμης στερείται αρετής. Είναι εχθρός των καλών τρόπων και κουβαλάει μέσα του όλες τις διαφθορές.
Αντίθετα, υπάρχει ένας βασιλίας στην Ουγγαρία με μεγάλες πατούσες και πολύ χοντρά πόδια. Του λείπει εντελώς η ομορφιά. Όμως η αρετή του είναι τόσο λαμπρή που του αξίζει το βασιλικό στέμμα και τον παινεύει σχεδόν όλη η γη. Οπότε, μη ρωτάς για τα πόδια μου αλλά για τις αρετές μου. Μη διαμαρτύρεσαι για τα πόδια κάποιου αλλά για το ήθος του.
* * * * *
Αποσπάσματα του De Amoreέχει εδώ, απ' όπου πήρα τον διάλογο
Πώς αποδίδεται το Vavasour στα ελληνικά; Το μετέφρασα Βαρονέτος αλλά δεν ξέρω αν είναι σωστό. Και μια που μιλάμε για τίτλους ευγενείας...
Κι όμως, το παρακάτω τραγούδι είναι του Απόστολου Καλδάρα! Ακυκλοφόρητο, ουδέποτε ηχογραφημένο σε στούντιο (όταν το ακούσετε, θα καταλάβετε), λίγοι το ξέρουν
Ανακάλυψα πρόσφατα ότι ο διαβόητος ευφημισμός τελική λύση που χρησιμοποιούσε ο Χίτλερ για τo "εβραϊκό πρόβλημα", τελικά δεν ήταν δικός του. Τα πρωτεία φαίνεται ότι ανήκουν στο θρύλο του Αμερικάνικου Εμφυλίου, στρατηγό Sherman, κάπου 70 χρόνια πριν τους Ναζί, κατά την πολιτική του για την προστασία των νεόδμητων τότε σιδηροδρόμων των ΗΠΑ. Ποια ήταν η πολιτική του; Με δικά του λόγια: "καλός Ινδιάνος είναι ο νεκρός Ινδιάνος". Κάπου εκεί οραματίστηκε και την οριστική εξάλειψη των απειλών του σιδηροδρομικού δικτύου. Από εδώ:
"During an assault," he instructed his troops, "the soldiers cannot pause to distinguish between male and female, or even discriminate as to age." He chillingly referred to this policy in an 1867 letter to Grant as "the final solution to the Indian problem"
O ναζισμός δεν έπεσε απ' τον ουρανό. Οι Ναζί πήραν άφθονα παραδείγματα από Βρετανούς κι Αμερικάνους. Π.χ. με τα λόγια του ίδιου του Φύρερ, 1941 (από εδώ): "Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν εφευρέθηκαν στη Γερμανία, οι Βρετανοί τα εφάρμοσαν πρώτοι". Κυρίως στη Νότια Αφρική.
Όχι μόνο αυτό όμως. Πολύ περισσότερο, οι Ναζί πήραν ηθική δικαιολόγηση για πολλές ακρότητές τους: δεν είμαστε οι πρώτοι στο κάτω-κάτω, κάνουμε ό,τι έκαναν κι άλλοι.
Όσο κι αν απεχθανόμαστε τους Ναζί, οφείλουμε να τους δώσουμε ένα δίκιο εδώ.
Ο αφηγητής του ποιήματος ξυπνά ένα Κυριακάτικο πρωινό και πηγαίνει για κυνήγι. Καθώς διασχίζει όμως ένα ποτάμι, ξεκόβει απ' τους συντρόφους του και χάνεται. Προχωρώντας πέφτει τελικά πάνω στην ίδια την Τύχη, με τα μάτια δεμένα να γυρίζει τον ονομαστό Τροχό της...
Πρόκειται για λατινικό ποίημα του 14ου αιώνα που λέγεται Somer Soneday, κι
υπάρχει σ' ένα μοναδικό χειρόγραφο στην Οξφόρδη, Bodleian Library MS
Laud Misc. 108 (δεν ξέρω τι σημαίνουν, τ' αντιγράφω όπως τα βρίσκω)
Λοιπόν, ο αφηγητής, γοητευμένος αλλά και φοβισμένος, μας ψιθυρίζει τι βλέπει. Πάνω στον Τροχό της Τύχης υπάρχουν τέσσερις άντρες:
- Στις 21:00 η ώρα, ένας νέος, με επιγραφή στο χειρόγραφο regnabo ("θα βασιλέψω")
- Στις 12:00 η ώρα, ένας ώριμος εστεμμένος βασιλιάς, regno ("βασιλεύω")
- Στις 15:00 η ώρα, ένας μεσήλικας, regnavi ("έχω βασιλέψει")
- Στις 18:00 η ώρα, ένας ηλικιωμένος, sum sineregno ("είμαι χωρίς βασίλειο")
Regnabo, regno, regnavi, sum sine regno: τα παιχνιδάκια της Τύχης
* * * * *
Κλείνουμε μ' ένα ρωμαϊκό τραγουδάκι του 70 μ.Χ. στα λατινικά: Olet Adulescens Spiritus. Στίχοι Βιργίλιος, μουσική Οράτιος, τραγουδούν: Κικέρωνας, Ιούλιος Καίσαρας, Σπάρτακος, Αγριππίνα
Κάτι που ανακάλυψα πρόσφατα, προς αποκατάσταση της αλήθειας:
Ένα βράδυ πριν πολλά χρόνια, καθόμασταν με μια φίλη σ' ένα μπαρ στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας (Αθήνα). Η κουβέντα κάπως πήγε στον Ηράκλειτο, "δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι". Μπροστά μας η βραδινή Λεωφόρος με την κυκλοφορία της. Μετά είπαμε ότι μ' αυτό το σκεπτικό, δεν μπορείς να περάσεις δυο φορές την ίδια Λ. Αλεξάνδρας και γελάσαμε. Πρέπει να ήταν 1997.
Αλήθεια, τι ξέρετε για τον Ηράκλειτο; Υποθέτω, το ίδιο που ήξερα κι εγώ, "δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι", όπως και το περίφημο "τα πάντα ρει".
Λοιπόν, ανακάλυψα πρόσφατα ότι ο Ηράκλειτος ποτέ δεν είπε "δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι"! Αυτή είναι η ερμηνεία (διαστρεβλωτική) του Πλάτωνα, όπως και το "τα πάντα ρει" (που ούτε αυτό μοιάζει να είπε ο Ηράκλειτος!) κι έχουμε λόγους να μην εμπιστευόμαστε πολύ τον Πλάτωνα ως πηγή για τους Προσωκρατικούς.
Αυτό που στα σίγουρα είπε ο Ηράκλειτος είναι το Απόσπασμα 12: Σ' αυτούς που μπαίνουν στο ίδιο ποτάμι, διαφορετικά και διαφορετικά νερά κυλάνε. Όλα τα ίδια μένουν, παρόλο που όλα τριγύρω αλλάζουνε. Πάντως δε βλέπει πρόβλημα να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι!
Υπάρχει επίσης και το Απόσπασμα 49α: Μπαίνουμε και δεν μπαίνουμε στα ίδια ποτάμια, είμαστε και δεν είμαστε: όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν. Με μια επιφύλαξη όμως, αυτές μπορεί να μην είναι 100% λέξεις του Ηράκλειτου αλλά κάποια παράφραση.
Πόσα διαδεδομένα μυθεύματα καταπίνουμε... Ο Ηράκλειτος φαίνεται να έλεγε ότι παρόλο που δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι, όμως ναι, μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι! Ακόμα και τρεις φορές στο ίδιο ποτάμι! Όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν.
Πώς το λέγαν εκείνο το μπαρ στη Λ. Αλεξάνδρας; Υπάρχει περίπτωση να το λέγαν Alligator; Ή μήπως Crocodile;...
Τα πλήκτρα της γραφομηχανής πολυβολούσαν μανιασμένα καθώς ο Γιώργος Σεφέρης δακτυλογραφούσε το ποίημα του. Σταμάτησε, γύρισε στην αρχή της σελίδας κι αποφάσισε να το ονομάσει:
ΑΡΝΗΣΗ
Στο περιγιάλι το κρυφό
Κι άσπρο σαν περιστέρι
Διψάσαμε το μεσημέρι
Μα το νερό γλυφό.
Η χρονιά ήταν το 1931. Από το ανοιχτό παράθυρο ακουγόταν ένα γραμμόφωνο να παίζει κάποια οπερέτα της εποχής, κι ο ποιητής έβαλε σκοπό να το νικήσει με τη γραφομηχανή του:
Πάνω στην άμμο την ξανθή
Γράψαμε τ' όνομά της...
"Τι κάνει ρίμα με τ' όνομά της;..." αναρωτήθηκε, "η ματιά της;... η καρδιά της;... Κλισέ όλα, θέλω κάτι διαφορετικό!". Η γραφομηχανή σίγησε κι η οπερέτα του παραθύρου κυριάρχησε στιγμιαία. Η κουρτίνα ρίγησε καθώς τη φύσηξε ο μπάτης - ο μπάτης!
... Ωραία που φύσηξεν ο μπάτης
Και σβήστηκε η γραφή
Το σφυροκόπημα της γραφομηχανής σκέπασε εντελώς την οπερέτα καθώς η τελευταία στροφή λες και βγήκε από μόνη της:
Mε τι καρδιά, με τι πνοή
Τι πόθους και τι πάθος
Πήραμε τη ζωή μας· λάθος!
Κι αλλάξαμε ζωή.
Ωραία, τώρα παίξε όσο θες, οπερέτα! Ο Γιώργος Σεφέρης έγειρε πίσω στην καρέκλα κουρασμένος αλλά χαμογελαστός, καμαρώνοντας το ολοκληρωμένο ποιήμα. Πήρε ένα μολύβι να πατήσει λίγο την άνω τελεία - γερασμένη γραφομηχανή και φαγωμένα πλήκτρα, χτύπησε πολλές άνω τελείες στη ζωή της:
Πήραμε τη ζωή μας• λάθος!
Συνεχίζει ν' αχνοφαίνεται... Ο ποιητής την ξαναπάτησε με το μολύβι:
Πήραμε τη ζωή μας• λάθος!
"Χάλια!..." μονολόγησε ο Σεφέρης, "πρέπει να το δακτυλογραφήσω ξανά. Όμως όχι μόνο αυτό... Ποιος θα προσέξει την άνω τελεία; Θα την προσπεράσουν όλοι - και θ' αλλάξουν εντελώς το νόημα του ποιήματος! Η άνω τελεία είναι η στίξη των λόγιων, των λίγων. Σκέψου να το μελοποιήσει και κανένας στο μέλλον!... Θα το τραγουδάνε όλοι: Πήραμε τη ζωή μας λάθος / Κι αλλάξαμε ζωή... Θα φτιάξουν ένα διαφορετικό ποιήμα. Σιγά κι αν θα θυμούνται ότι ο τίτλος του είναι ΑΡΝΗΣΗ, θα το λένε όλοι Στο Περιγιάλι το Κρυφό!... Λοιπόν, πρέπει ν' αποφεύγω τις άνω τελείες. Είναι η στίξη των λίγων"
Η οπερέτα ελάχιστα μπόρεσε να χαρεί τη νίκη της καθώς η γραφομηχανή ξαναπήρε φωτιά για την τελική, ολοκληρωμένη, σαφέστερη εκδοχή του ποιήματος:
Mε τι καρδιά, με τι πνοή
Τι πόθους, τι λαχτάρα
Πήραμε τη ζωή... Κατάρα!
Κι αλλάξαμε ζωή.
* * * * *
Η Άρνηση του Σεφέρη στην αρχική & άγνωστη ηχογράφηση με τον Γιώργο Μούτσιο (όχι στην πασίγνωστη με τον Μπιθικώτση), που αποδίδει την άνω τελεία και το νόημα του ποιήματος:
Υπάρχει ένα σκάνδαλο στον Χριστιανικό κι Εβραϊκό ιερό κανόνα: το Άσμα Ασμάτων. Που είναι ολοφάνερα ερωτικό, έως τολμηρό, χώρια ότι απουσιάζουν απ’ αυτό αναφορές στον Θεό, στη Διαθήκη, σε εσχατολογικά ή σοφιολογικά θέματα. Απλώς δύο αγαπημένοι που υμνεί ο ένας την ομορφιά του άλλου, χαίρεται ο ένας τον άλλον, τον ψάχνει ή τον περιμένει με αγωνία.
Οι μελετητές της Βίβλου εικάζουν ότι το Άσμα είναι σύνθεση έξι λαϊκών τραγουδιών και πρέπει να γράφτηκε, ή μάλλον να καταγράφτηκε, κάπου 5ο – 3ο αιώνα π.Χ. Συμπεριλήφθηκε στον ιερό κανόνα δύο Παραδόσεων επειδή θεωρήθηκε «αλληγορικό»: μιλά συμβολικά για την αγάπη του Χριστού προς την Εκκλησία, ή του Θεού προς τον Ισραήλ (διαβάστε το Άσμα, εδώ στη μετάφραση των Εβδομήκοντα και στα Αγγλικά, εδώ σε άλλη αγγλική απόδοση, εδώ και σε νεοελληνική απόδοση)
Φοβάμαι όμως ότι το σκάνδαλο είναι ακόμα μεγαλύτερο! Υποψιάζομαι ότι τα έξι τραγούδια που συνέθεσαν το Άσμα δεν ήταν απλά «λαϊκά ερωτικά τραγούδια»!...
* * *
Την ίδια εποχή με το Άσμα Ασμάτων εμφανίστηκε κάτι πολύ αντίστοιχο στην άλλη άκρη του κόσμου. Κάτι επίσης κατάφωρα ερωτικό, που επίσης έγινε αποδεκτό από την εκεί ορθοδοξία μόνο και μόνο επειδή θεωρήθηκε αλληγορικό:
Τα Εννιά Τραγούδια (Jiu Ge) περιλαμβάνονται σε μια αρχαία Κινέζικη ποιητική συλλογή, το Chu Ci, η οποία αποδίδεται στον Qu Yuan (4ος – 3ος αιώνας π.Χ.), έναν υπουργό που συκοφαντήθηκε, έπεσε στη δυσμένεια του βασιλιά κι εξορίστηκε στους «βαρβάρους» του Νότου. Ο Qu Yuan τελικά αυτοκτόνησε για να αποδείξει την αφοσίωσή του στο βασιλιά και στη χώρα του, όμως προηγουμένως άφησε πίσω του το Chu Ci. Και τα Εννιά Τραγούδια μέσα σ’ αυτό
Βλέπω μια φιγούρα να εμφανίζεται στην πλαγιά του βουνού
Το σώμα της ντυμένο συκόφυλλα, ζωσμένο μετάξι
Η ματιά της πλανερή, το χαμόγελό της αφοπλιστικό
Λέει: «Με ποθείς γιατί έχω ομορφιά κι ευγένεια»
Τα Εννιά Τραγούδια δεν είναι έργο του Qu Yuan, αλλά καταγραφές τραγουδιών από σαμανιστικές συνάξεις του «βαρβαρικού» Νότου, και περιγράφουν την αναζήτηση του σαμάνου (άντρα ή γυναίκας) για το ταίρι του ανάμεσα στους Θεούς. Θα πρέπει να το δείτε εντός του αρχαίου Κινέζικου σαμανισμού: ο σαμάνος προσπαθεί να δελεάσει ερωτικά την Κυρία του Δάσους ή τον Κύριο της Ανατολής ώστε να σμίξει μαζί του/της για να καρπίσουν τα χωράφια, να πέσουν ευεργετικές βροχές, να δέσουν τα φρούτα στα δέντρα κ.λπ. Τόσο σημαντική ήταν η ένωση του Wu (σαμάνου) με τον Θεό ή τη Θεά. Αλλά ήταν και δημόσια ένωση: η παράσταση των Εννιά Τραγουδιών γινόταν παρουσία όλης της κοινότητας.
Φανταστείτε αγροτικά μέρη και χωριά• ο κόσμος μαζεμένος σ’ ένα σπίτι και μια ορχήστρα από έγχορδα, πνευστά, κρουστά, λιθόφωνα και καμπάνες• χορευτές, τραγουδιστές, ηθοποιοί• κάποιος αρχικός εξαγνιστικός καθαρμός σε νερό με λουλούδια ορχιδέας, καθώς και προσφορά φαγητού και ποτού για τους Θεούς• κι ο Wu (σαμάνος), άντρας ή γυναίκα, πλούσια ντυμένος με στολίδια, χρώματα και τι άλλο, αρχίζει το τραγούδι του που κορυφώνεται κάποια στιγμή σ’ έναν εκστατικό χορό: η ερωτική ένωση του Wu με τον Θεό/τη Θεά (αν όλα πάνε καλά κι έρθει στο ραντεβού).
Κάπως έτσι ήταν η Αρχαία Παράδοση της Κίνας (“the Old Religion of China”), πολύ πριν έρθει ο Κομφουκιανισμός κι ο Ταοϊσμός (αργότερα κι ο Βουδισμός) με τις φιλοσοφικές μεταφυσικές τους και τους ηθικούς τους κώδικες.
Πετάμε ψηλά και γαλήνια,
Οδηγάμε προς τους αγνούς ατμούς, χειριζόμαστε τον ουρανό και τη γη,
Μαζί με τον Κύριό μου σε ίση ταχύτητα κι οι δυο
Οδηγώντας τον Αυτοκράτορα προς τα Εννιά Βουνά
Η ιερή του φορεσιά διπλώνει σε κυματιστές πτυχές,
Ταλαντεύεται το μενταγιόν του από νεφρίτη και ζαλίζει.
Πότε στη γη, πότε στον ουρανό,
Κανείς μας δεν ξέρει τι κάνει.
(«χειρισμός του ουρανού και της γης» μπορεί να σημαίνει και ερωτοπραξία, το ρήμα «οδηγώ» στα Κινέζικα σημαίνει κι ερωτική διείσδυση, οι «ίσες ταχύτητες» ή «εξαγνισμένες ταχύτητες» παραπέμπουν κι αυτές σε ερωτοπραξία)
Στα Εννιά Τραγούδια κάποιες φορές ο Wu περιμένει μάταια τον Θεό ή τη Θεά. Κάποιες φορές γιορτάζει και πανηγυρίζει τον ερχομό τους. Κάποιες φορές υμνεί την ομορφιά τους τραγουδώντας και χορεύοντας ώστε να τους ξεμυαλίσει για να σμίξουν μαζί του/της. Κάποιες φορές υποφέρει τον πόνο της αγάπης. Και κάποιες φορές είναι οι Θεοί που αναζητούν τον Wu να σμίξουν μαζί του/της.
Μαζί σου κάποτε γύρισα τους Εννιά Ποταμούς,
Κι ο ανεμοστρόβιλος που αφήναμε πίσω μας, τάραζε τα νερά τους,
Με σένα κάποτε λούστηκα στα νερά της λίμνης Xian,
Στέγνωσα τα μαλλιά σου στις όχθες της κοιλάδας Yang.
Ποθώ τον Όμορφο όμως αυτός δεν έρχεται
Με πρόσωπο στον άνεμο, απελπισμένη, λέω το τραγούδι μου.
Όμως από ένα σημείο και μετά, στο χώρο της Κίνας κυριάρχησε ο Κομφουκιανισμός, πολύ εχθρικός προς την αρχαία σαμανιστική/ανιμιστική παράδοση κι επέβαλε τη δική του ορθοδοξία. Το «εκπολιτιστικό» πρόγραμμα των Κομφουκιανιστών αξιωματούχων περιελάμβανε δίωξη των σαμάνων και συστηματική καταστροφή των ιερών τόπων τους. Τα Εννιά Τραγούδια όμως δεν ξεχάστηκαν. Διάφοροι Κομφουκιανιστές λόγιοι εξήγησαν ότι το περιεχόμενό τους πρέπει να κατανοηθεί «αλληγορικά»: η αγάπη κι ο πόνος τους εκφράζει την αγάπη και τον πόνο ενός ενάρετου, αφοσιωμένου κι αδικημένου υπουργού (του Qu Yuan) για την πατρίδα και τον βασιλιά του.
Ο θεός μου κατέβηκε ακτινοβολώντας, έμεινε μαζί μου,
Μέχρι που ξαφνικά έφυγε και πέταξε πίσω στα σύννεφα...
Θυμάμαι τον Κύριό μου κι αφήνω βαθύ αναστεναγμό,
Μέσ’ στη συντριβή και την εξάντληση, η καρδιά μου καθαρός πόνος.
Για αιώνες κατόπιν τα Εννιά Τραγούδια ανέβαιναν σε θεατρικές παραστάσεις. Ακόμα και στις βασιλικές αυλές. Οι μορφωμένες ελίτ, με το πρόσχημα της αλληγορίας απολάμβαναν μια λαϊκότητα, κάτι αυθεντικό που χάθηκε στην επιτήδευση της πολιτισμένης Κίνας, εξορίστηκε στην ύπαιθρο, έγινε όπως ο παγανισμός στη χριστιανική Ευρώπη.
Χωρίς μια λέξη ήρθες σε μένα, χωρίς μια λέξη έφυγες
Πετώντας στον ανεμοστρόβιλό σου, με σύννεφα γύρω σου κυματιστές σημαίες.
Καμιά δυστυχία δεν κομματιάζει την καρδιά μου όσο ο χωρισμός μας...
Καμιά χαρά τόσο οδυνηρή όσο η πρώτη γνωριμία μας.
Ας επιστρέψουμε όμως στα Έξι Τραγούδια: διαβάζω σινολόγους που επισημαίνουν ότι αντίστοιχη περίπτωση των Εννιά Τραγουδιών στη Δύση είναι το Άσμα Ασμάτων. Και τα δύο ερωτικά, που προκειμένου να γίνουν αποδεκτά θεωρήθηκαν αλληγορικά από τις εκάστοτε ορθοδοξίες. Και τα δύο έχουν χορικά μέρη, κάτι που υποδεικνύει ότι προήρθαν από μουσικές σαμανιστικές συνάξεις με θεατρικό χαρακτήρα. Επίσης, και τα δυο έχουν συγκεκριμένες δραματουργικές δομές. Στα Εννιά Τραγούδια:
1) Ο Αγαπημένος αναζητά την Αγαπημένη, άλλοτε επιτυχημένα κι άλλοτε όχι
2) Η Αγαπημένη νοσταλγεί τον Αγαπημένο, κι αυτός έρχεται ή δεν έρχεται να την πάρει
3) Ο Αγαπημένος συνοδεύει την Αγαπημένη σ’ ένα μεθυστικό ταξίδι
Παρόμοιες μ' αυτές που διαβάζω στα Έξι Τραγούδια:
1) Η Αγαπημένη νοσταλγεί τον Αγαπημένο πονώντας από αγάπη, κι αυτός έρχεται ή δεν έρχεται να την πάρει
2) Η Αγαπημένη αναζητά τον Αγαπημένο, άλλοτε επιτυχημένα κι άλλοτε όχι
3) Οι δύο Αγαπημένοι γιορτάζουν την αγάπη τους κι αλληλοϋμνούνται
Είναι επίσης παρόμοια κι η μορφή τους: και τα δύο γεμάτα από προτάσεις χωρίς υποκείμενο, χωρίς προσωπικές αντωνυμίες, δεν ξέρεις ποιος μιλάει, αν είναι άντρας ή γυναίκα ή ο χορός. Δεν είναι περίεργο αυτό αν σκεφτείς ότι κατά τη σαμανιστική σύναξη, ο σαμάνος έπρεπε να τραγουδήσει τόσο το ρόλο του Αγαπημένου όσο και το ρόλο της Αγαπημένης. Πάντως όποιος τα μεταφράσει πρέπει να κάνει πολλές επιλογές και να πάρει ελευθερίες. Απ’ όσο καταλαβαίνω, ακόμα κι οι Εβδομήκοντα πρέπει να πήραν πολλές πρωτοβουλίες στο εβραϊκό κείμενο του Άσματος.
Προτείνω λοιπόν ότι στον ιερό κανόνα Εβραίων και Χριστιανών συμπεριελήφθηκε κάτι πολύ... ερωτικότερο, σαμανιστικότερο, παγανιστικότερο αλλά και κυριολεκτικότερο απ’ ό,τι θεωρούν οι φρούραρχοι του δόγματος! (και αρχαιότερο, ποιος ξέρει πότε κι από ποιους προήρθαν τα αρχικά Έξι Τραγούδια...).
Μην ξεχνάτε, οι παρακάτω στίχοι είναι αλληγορικοί, εκφράζουν την αγάπη του Χριστού προς την εκκλησία:
ΥΓ: Μερικοί ακόμα αλληγορικοί στίχοι που εκφράζουν την αγάπη ενός αφοσιωμένου υπουργού προς τον βασιλιά του:
Την αυγή τα άλογά μου τρέχουν στις όχθες
Το δειλινό περνάω τη δυτική ακτή
Ακούω την Αγαπημένη μου να με φωνάζει
Ανεβαίνουμε στο άρμα και τρέχουμε μαζί
Χτίζουμε ένα σπίτι στο νερό του ποταμού
Οι τοίχοι κι η σκεπή του από λωτούς
Μας καλωσορίζουν τα πνεύματα του Βουνού των Εννιά Διασταγμών
Από τον Φαίδωνα του Πλάτωνα: ο Σωκράτης ετοιμάζεται να πιει το κώνειο και λέει τα τελευταία λόγια στους φίλους που πήγαν να τον δουν. Κλείνει με το Μύθο της Αληθινής Γης (108c–114c): «Η γη δεν είναι όπως τη νομίζουν ούτε το μέγεθός της είναι όσο νομίζουν αυτοί που συνήθως μιλούν γι’ αυτήν». Οπότε, πώς είναι η «γη που είναι στ’ αλήθεια γη»; (η ως αληθώς γη);
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Υπάρχει ένας ποταμός από λάβα κάτω απ’ τη γη που χύνεται σε τόπο μέγα, δημιουργεί λίμνη από νερό και λάσπη που κοχλάζει
Η Lago di Naftia στη Σικελία. Γεμάτη θεϊκό οξύ, δεν υπάρχει η παραμικρότερη ζωή μέσα ή στις όχθες της. Τα καυστικά νερά της όντως κοχλάζουν και βγάζουν φωσφορικούς ατμούς. Αν πέσει άνθρωπος ή ζώο μέσα τους, σε λίγα λεπτά δε θ‘ απομείνει ούτε οστό. Η λέξη Naftia, υποθέτω, είναι ελληνική («ναυτία»)
Η Lago di Naftia είναι τρυφερότερα γνωστή και με το παρατσούκλι Λίμνη του Θανάτου. Έχει χαρακτηριστεί «η πιο επικίνδυνη λίμνη στον κόσμο»
Φωτογραφία εποχής, μάλλον 19ος αιώνας, της Λίμνης του Θανάτου. Στην αρχαιότητα ήταν τόπος ορκωμοσίας: αν κάποιος έδινε όρκο στην περιοχή της Λίμνης, το καλό που του θέλω, έπρεπε να τον τηρήσει
Ένα άλλο εντυπωσιακό με τη Λίμνη του Θανάτου είναι ότι τείνει να εξαφανίζεται το χειμώνα και να επανεμφανίζεται το καλοκαίρι
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Στα σημεία που ρέει άφθονο νερό, όπως σε κρατήρες, υπάρχουν αστείρευτα ρεύματα ποταμών κάτω απ’ τη γη με θερμά νερά.
Τα θερμά λουτρά στο Vulcano της Σικελίας: λιμνούλες με ζεστό νερό, 40 ως 80 βαθμούς Κελσίου, και λοφάκια που αχνίζουν από θειάφι. Το θειούχο νερό αναμειγνύεται με το αλατόνερο της θάλασσας φτιάχνοντας ένα μοναδικό μείγμα
Terme Segestane στη Σικελία, στον ποταμό Caldo. Ένα υπόγειο μάγμα ανεβάζει τη θερμοκρασία των νερών κοντά στους 50 βαθμούς Κελσίου. Ελαφρώς ραδιενεργά νερά με υψηλή περιεκτικότητα σε νάτριο και θείο, μέσα σ’ ένα περιβάλλον από καλάμια, αρμυρίκια, καταρράκτες και βράχους.
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ανάμεσα στα χάσματα της γης υπάρχει ένα που είναι τεράστιο, διαμπερές και διασχίζει όλη τη γη απ’ άκρη σ’ άκρη. Είναι αυτό για το οποίο μίλησε ο Όμηρος λέγοντας: Πολύ μακριά, στο σημείο που κάτω απ’ τη γη υπάρχει το βαθύτερο βάραθρο. Δηλαδή, αυτό που ο ίδιος κι άλλοι ποιητές αποκάλεσαν Τάρταρο
Εδώ ο Πλάτωνας μιλά για την Αίτνα, το ορόσημο της Σικελίας, ψηλότερη απ’ τον Όλυμπο και θρυλική στους αρχαίους Έλληνες αφού κάτω απ’ αυτήν είχε ο Ήφαιστος το εργαστήριό του. Χώρια που το ηφαίστειο ήταν καρφωμένο πάνω σ’ έναν φλογερό γίγαντα. Κι άλλοι αρχαίοι συνέδεαν τον ομηρικό Τάρταρο με τη σικελική Αίτνα (π.χ. ο Πίνδαρος)
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Στην Αληθινή Γη υπάρχει άφθονη φωτιά, μεγάλοι πύρινοι ποταμοί, κι άλλοι από υδαρή λάσπη, κάποιες φορές διαυγής και κάποιες φορές λασπουδερή, όπως οι ποταμοί λάσπης στη Σικελία [πού ξέρει ο Σωκράτης τη Σικελία; Αφού πέρασε τη ζωή του στην Αθήνα]
Ηφαίστεια λάσπης στη Σικελία που δημιουργούν ποταμούς λάσπης
Λίμνη λάσπης στο Maccalube της Σικελίας που κατά καιρούς ξεσπά σε ξαφνικά γκέιζερ λάσπης. Το 2014, αυτό το τζετ λάσπης σκότωσε ένα κοριτσάκι εκεί κοντά. Όμως τι άλλο έχει η Αληθινή Γη;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Όταν το νερό τραβηχτεί και κατασταλάξει στους κατώτερους τόπους, τότε χύνεται μέσα απ’ τη γη στις κοίτες των ποταμών και τις γεμίζει, όπως με τα αρδευτικά αυλάκια. Όταν αποτραβηχτεί, βυθίζεται πάλι μέσα στη γη διατρέχοντας μεγαλύτερες και μικρότερες εκτάσεις
Εδώ ο Πλάτωνας περιγράφει υπόγειους ποταμούς (subterranean rivers) καθώς και το σικελικό Fiumare: άδειες ξερορεματιές που τάχιστα γεμίζουν με ορμητικά ρεύματα νερού. Το εντυπωσιακό είναι ότι το νερό δεν προέρχεται από χειμωνιάτικες βροχές, όπως στις δικές μας ανηφαίστειες ξερορεματιές, αλλά ηφαιστειογενώς από υπόγειες πηγές [ανηφαίστειος = δική μου λέξη, α στερητικό + ηφαίστειος]
Βρήκα εδώ ένα βιντεάκι στο YouTube που δίνει μια ιδέα για το Fiumare (περιοχή Καλαβρίας, επίσης ηφαιστειογενής, που συνδέεται γεωλογικώς με τη Σικελία):
Όσο για τους υπόγειους ποταμούς, που δε νομίζω ότι είναι συνηθισμένοι στην Ελλάδα:
Ο υπόγειος ποταμός Anapo στη Σικελία που, κατά περιοχές, χάνεται κάτω απ’ το έδαφος και κατόπιν αναδεικνύεται παραπέρα.
Εδώ μια μικρή σημερινή γεύση από το εκτεταμένο σύστημα υπόγειων καναλιών, τούνελ και σπηλαίων του Agrigento (ο αρχαίος Ακράγας, η πόλη του Εμπεδοκλή) στη Σικελία:
Όμως τι άλλο έχει η Αληθινή Γη;
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Παντού στην Αληθινή Γη υπάρχουν κοιλώματα, με ποικιλία μορφών και
μεγεθών. Εμείς κατοικούμε μέσα σ’ ένα απ’ αυτά και νομίζουμε ότι ζούμε
στην επιφάνειά της γης [ο Πλάτωνας το ανέπτυξε αργότερα στην Πολιτεία
στη γνωστή Αλληγορία του Σπηλαίου] ... Το νερό στην Αληθινή Γη δημιουργεί θάλασσες, λίμνες, πηγές και ποταμούς. Στο εσωτερικό της είναι κούφια, συνέχεια των κοιλωμάτων της, με πολλές περιοχές. Κι όλες αυτές οι περιοχές κάτω απ’ τη γη συγκοινωνούν μεταξύ τους σε πολλά σημεία με κανάλια, κι οι ποταμοί πλημμυρίζουν κάθε φορά τους υπόγειους τόπους
Εδώ δεν ξέρω τι να πρωτοδιαλέξω!... Θα ‘θελα να ‘μουν Σικελός!
Grotta Magniapane, σύστημα 9 σπηλιών στη Σικελία. Μέσα τους υπάρχει ολόκληρο εγκαταλειμμένο χωριό από τον 19ο αιώνα
Το σπήλαιο Sataria στο νησάκι της Panteleria, Σικελία. Τα νερά του είναι θερμά και θεραπευτικά. Εδώ ο Οδυσσέας συνάντησε την Καλυψώ
Το φαράγγι του ποταμού Alcantara στη Σικελία, βόρεια της Αίτνας. Οι βραχώδεις σχηματισμοί, κολώνες και μονόλιθοι είναι από κρυσταλλωμένη λάβα της Αίτνας που ψύχθηκε χιλιάδες χρόνια πριν από το νερό του ποταμού
Το σπήλαιο Marettimo στη Σικελία
Tο σπήλαιο Puntali στη Σικελία
Το φαράγγι του ποταμού Simeto στη Σικελία
To φαράγγι του ποταμού Cassibile στη Σικελία
* * * * *
Κάπου πρέπει να σταματήσω. H παρατήρηση & στοιχειοθέτηση ότι ο Πλάτωνας στο Μύθο της Αληθινής Γης εμπνεύστηκε από τη γεωλογία και τα τοπία της Σικελίας ανήκει στον Peter Kingsley, από το βιβλίο του Ancient Philosophy, Mystery & Magic. Έψαξα να βρω αυτόν τον Σικελικό Εσπερινό, εντυπωσιάστηκα από τις φωτογραφίες και τα βίντεο. Πού να τα ζήσεις κι από κοντά! Δεν ήξερα ότι η Σικελία είναι γεωμορφικώς τόσο ιδιαίτερη και όμορφη. Και θανατηφόρα.
Εμείς την έχουμε συνδεδεμένη με τη μαφία. Ο στρατηγός Πάττον την κορόιδευε: «Το πιο κατακτημένο μέρος του κόσμου!» έλεγε, «και ποιοι δεν πέρασαν από δω! Τώρα κι ο αμερικάνικος στρατός!». Όμως οι αρχαίοι την εκτιμούσαν. Κάθε μέρος στις παραπάνω φωτο (καθώς και πολλά άλλα ακόμα) στην αρχαιότητα ήταν τόπος λατρείας θεοτήτων και συνοδευόταν από μύθους και θρύλους. Τίποτα δεν κατάλαβε ο Πάττον απ’ τη Σικελία, αυτός μπορούσε να δει μόνο στρατούς να κατακτούν έναν τόπο. Ας κλείσουμε με λίγο Φαίδωνα (110c–111b):
ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Η Αληθινή Γη είναι φτιαγμένη από χρώματα πολύ πιο λαμπερά και καθαρά από τα δικά μας. Κάποιο μέρος της είναι πορφυρό, εκπληκτικά ωραίο, άλλο χρυσωπό, άλλο ολόλευκο, λευκότερο απ’ το γύψο ή το χιόνι, και τα υπόλοιπα χρώματά της είναι ακόμα ωραιότερα απ’ αυτά που ξέρουμε εμείς εδώ. Τα βουνά κι οι λίθοι της είναι πιο όμορφα απ’ τα δικά μας ως προς τη λειότητα, τη διαφάνεια και τα χρώματα. Τα πετράδια που ‘χουμε εμείς εδώ, το σάρδιο, ο ίασπις, τα σμαράγδια, είναι μόρια όσων υπάρχουν εκεί. Η Αληθινή Γη είναι στολισμένη μ’ όλα τούτα τα στολίδια, και με χρυσό, ασήμι κι όλα τα παρόμοια. Και τα στολίδια τούτα αποκαλύπτονται από μόνα τους, καθώς είναι μεγάλα και σπαρμένα παντού. Το κλίμα εκεί είναι τόσο εύκρατο που οι άνθρωποι δε γνωρίζουν την αρρώστια και ζουν πολύ περισσότερο από μας. Αλλά κι ως προς την όραση, την ακοή, τη σοφία κι όλα τα παρόμοια, απέχουν πολύ από μας. Έχουν ακόμα άλση κι ιερά στα οποία κατοικούν οι Θεοί, καθώς και προφητείες, φωνές, κι άλλους τρόπους με τους οποίους παρουσιάζονται οι Θεοί, κι οι άνθρωποι έρχονται σ’ επαφή μαζί τους πρόσωπο με πρόσωπο. Να δεις αυτή τη Γη, θέαμα για καλότυχους θεατές
