Η Ιουλιέτα Του Σρέντινγκερ

Μέσα σε ένα κουτί βάζουμε μια γάτα μαζί με ένα φιαλίδιο υδροκυάνειο. Το δηλητήριο θα ελευθερωθεί και θα σκοτώσει τη γάτα μόνο από τη ραδιενέργεια ενός ατόμου, το οποίο διασπάται σε τυχαίο χρόνο και με πιθανότητα 50% ανά ώρα. Όσο δεν ανοίγουμε το κουτί, τότε το άτομο θα είναι σε κβαντική υπέρθεση: 50% ακέραιο και 50% διασπασμένο ταυτόχρονα. Αν όμως μετά από μια ώρα ανοίξουμε το καπάκι, τότε θα δούμε να συμβαίνει μόνο ένα από τα δύο. Ας μεταφέρουμε όμως αυτήν την αρχή και στη γάτα: όσο δεν ανοίγουμε το κουτί, το αιλουροειδές θα είναι 50% ζωντανό και 50% νεκρό ταυτόχρονα. Αν όμως μετά από μια ώρα ανοίξουμε το κουτί, τότε θα δούμε τη γάτα να είναι μόνο σε μία από τις δύο καταστάσεις κ.λπ. 

Κάπως έτσι πάει το περίφημο νοητικό πείραμα του Σρέντινγκερ, που καταδεικνύει πόσο ξένες είναι οι κβαντικές έννοιες προς τις καθημερινές μας παραστάσεις, οι οποίες γνωρίζουν μόνο από απόλυτες διαζεύξεις: είτε σοσιαλισμό θα έχουμε είτε βαρβαρότητα, όχι όμως και τα δύο μαζί. Λοιπόν... πάντα με αγρίευε λίγο αυτή η ευκολία της γατοκτονίας, έστω και σε νοητικό πείραμα! Πολύ αναλώσιμες πρέπει να τις είχε τις γάτες ο Σρέντινγκερ για να τις σκοτώνει έτσι εύκολα, έστω και στο μυαλό του. Θα μπορούσε να είχε σχεδιάσει το παράδειγμά του αλλιώς, όχι όμως με υδροκυάνεια και σκοτωμένες γάτες. Δεν έκανε κανένα έγκλημα, φυσικά, αλλά τι να πω, μου κάθεται κάπως.

Κάτι παρόμοιο και με το περίφημο κοάν του Ζεν δασκάλου Λιν Τζι (ιδρυτή της σχολής Ρινζάι): «Αν συναντήσεις τον Βούδα στο δρόμο, σκότωσέ τον!». Ήθελε να τονίσει στους μαθητές του τη σημασία της μη-προσκόλησης σε οτιδήποτε, ακόμα και στο πρόσωπο του Φωτισμένου (δε φαινόταν όμως να είχε αντίρρηση για την προσκόληση των μαθητών στο δικό του πρόσωπο - άλλο θέμα αυτό). Λοιπόν, δεν ξέρω, μου κακοφαίνεται αυτή η ευκολία χρήσης του ρήματος «σκοτώνω». Δεν είναι έγκλημα, όμως νομίζω πως ο άνθρωπος που έφτιαξε αυτό το κοάν, πρέπει να είχε το μυαλό του γεμάτο με βίαιες σκέψεις. Θα μπορούσε να έλεγε, π.χ. «Αν συναντήσεις τον Βούδα στο δρόμο, προσπέρασέ τον. Σφύρα αδιάφορα. Κάνε πως διαβάζεις τις εφημερίδες στο περίπτερο». Κάτι τέτοιο.

Νομίζω ότι καλό είναι να ηρεμήσουμε όλοι μας, να σταματήσουμε να σκοτώνουμε γάτες και Βούδες, και να κάνουμε έρωτα, όχι πόλεμο. Η ζωή είναι δύσκολη από μόνη της, ας μην την κάνουμε ακόμα πιο δύσκολη γεμίζοντάς την με σκοτωμένες νοητικές γάτες και σκοτωμένους νοητικούς Βούδες. Αν εγώ ήμουν στη θέση του Σρέντινγκερ, θα διατύπωνα το παράδειγμά του ως εξής:

Μέσα σε ένα δωμάτιο βάζουμε την Ιουλιέτα και τον Ρωμαίο. Ένα διαχωριστικό ανάμεσά τους άρεται μόνο από τη ραδιενέργεια ενός ατόμου, το οποίο διασπάται σε τυχαίο χρόνο και με πιθανότητα 50% ανά ώρα – κάτι το οποίο τελικά οδηγεί σε εγκυμοσύνη της Ιουλιέτας. Μετά από μία ώρα ανοίγουμε την πόρτα του δωματίου: υπάρχουν 50% πιθανότητες να διαπιστώσουμε ότι σε εννιά μήνες θα έχουμε ευτυχές γεγονός, κι άλλες 50% για να διαπιστώσουμε το αντίθετο (το οποίο πάντως είναι κι αυτό ευτυχές γεγονός, με διαφορετικό τρόπο όμως). Ή το ένα ή το άλλο. 

Πριν ανοίξουμε την πόρτα, το ραδιενεργό άτομο θα είναι σε κβαντική υπέρθεση, διασπασμένο και ακέραιο ταυτόχρονα. Μεταφέροντας τη διατύπωση και στην Ιουλιέτα, τότε αυτή θα είναι έγκυος και μη-έγκυος ταυτόχρονα. Όσο δεν παρατηρείται, φυσικά. Όταν όμως ανοίξουμε την πόρτα, τότε θα έχουμε παρατήρηση, η κυματοσυνάρτησή της θα καταρρεύσει στη μία ή στην άλλη κατάσταση κι ο κόσμος θα αποκατασταθεί όπως τον γνωρίζουμε.

Στην καθημερινότητά μας βέβαια ξέρουμε ότι μια γυναίκα θα είναι ή δεν θα είναι έγκυος, τίποτα ενδιάμεσο. Στην κβαντική φυσική όμως ισχύουν άλλοι νόμοι• ακριβώς, προβλέπεται από τη θεωρία: μια γυναίκα μπορεί και να είναι ολίγον έγκυος.