Charlie Hebdo: Κάτι Δεν Έχουμε Καταλάβει Καλά

Τι ξέρουμε για τους «ισλαμιστές τρομοκράτες» που κάνουν τέτοια αιματηρά χτυπήματα, όπως, από ό,τι λέγεται, το πρόσφατο στο Charlie Hebdo; (και τα παλαιότερα στους Δίδυμους Πύργους, στο Μπαλί το 2002, στη Μαδρίτη το 2004, στο Λονδίνο το 2005, στη Φρανγκφούρτη το 2011 κ.α.;). Ποιοι είναι, γιατί το κάνουν, πώς φτάνουν σε τέτοιο σημείο;

Την έχουμε την απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα, την έχουμε εδώ και χρόνια. Ακόμα κι εγώ που είμαι δύσπιστος, εδώ ειδικά πείθομαι, διότι πλέον είναι πολλοί και ανεξάρτητοι οι ερευνητές που όμως καταλήγουν σε παρόμοια συμπεράσματα:

- Η λάθος απάντηση. Είναι κάποιοι αφιονισμένοι μουσουλμάνοι, εγκεφαλοπλυμένοι από φονταμενταλιστές ιμάμηδες, καταπιεσμένοι και ταπεινωμένοι, αμόρφωτοι και φτωχοί, που ακολουθούνε τυφλά τις επιταγές της θρησκείας κ.λπ.

- Η σωστή απάντηση. Δεν είναι κάποιοι• είναι οι εμείς. Εσύ κι εγώ είμαστε, όχι κάποιοι άλλοι, διαφορετικοί από μας!

Αυτή είναι η σωστή απάντηση με λίγα λόγια. Με περισσότερα λόγια: 


The Ordinariness of Killers 
Ο πρώτος που το είχε επισημάνει ήταν ο Marc Sageman, ήδη από τα τέλη του 2001, μελετώντας τα διαθέσιμα τότε προφίλ των αλκαϊντιανών που χτύπησαν τους Δίδυμους Πύργους: δεν πρέπει να ψάχνουμε εξαιρετικές ερμηνείες για τους «ισλαμιστές τρομοκράτες», ούτε να τους φανταζόμαστε σαν ανθρώπους διαφορετικούς από μας. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία, είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας: μορφωμένοι, επαγγελματίες, μεσαία τάξη, δυτικοποιημένοι, κοσμικοί και αδιάφοροι για τη θρησκεία μέχρι λίγο καιρό πριν το χτύπημα, κοσμοπολίτες και κοσμοταξιδεμένοι, κάποιοι μιλάνε τρεις και τέσσερις γλώσσες, παντρεμένοι και με παιδιά. Αυτό ήταν το προφίλ του μέσου «τρομοκράτη» στην Αλ Κάιντα τότε. Έλεγε ο Sageman το 2004 (από εδώ, Meet the al-Qaeda Archetype):

“The terrorist stereotype – of poor, young, single men from the dusty backstreets of the Muslim world brainwashed into committing fanatical acts – doesn’t stick when it comes to al-Qaeda. Rather, most of them are well-educated, well-off, cosmopolitan and professional, with good jobs, wives and no history of mental illness” 

Κάτι δεν έχουμε καταλάβει καλά! Είναι απίστευτο πόσο συνεχίζει και σήμερα το παραπάνω στερότυπο του αμόρφωτου, φτωχού, εγκεφαλοπλυμένου φανατικού. Και δεν είναι ότι μας λείπουν τα στοιχεία – αντίθετα, υπάρχουν πλέον άφθονες πληροφορίες για πολλές εκατοντάδες τέτοιους «ισλαμιστές τρομοκράτες». Εδώ υπάρχει μια διαδικασία άρνησης, δεν εξηγείται αλλιώς. Αν η πραγματικότητα δεν συμφωνεί με τις αντιλήψεις μου, τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα. Διότι αριστεροί και δεξιοί, θέλουμε με κάποιον τρόπο να φανταζόμαστε τους «ισλαμιστές τρομοκράτες» διαφορετικούς από εμάς. Δεν είναι! Οι άνθρωποι που έκαναν τα παραπάνω χτυπήματα είστε εσείς και είμαι εγώ!

“I think it’s comforting to believe these guys are different from us, because what they do is so evil”, says Sageman. “Unfortunately, they aren’t that different” 

Και με ποιον τρόπο εμπλέκονται σε τρομοκρατικές οργανώσεις; Κι εδώ υπάρχει μια άλλη παρανόηση: «οργανώσεις» δεν είναι ο κατάλληλος όρος γι’ αυτό στο οποίο εμπλέονται οι μεσοταξικοί, μορφωμένοι, παντρεμένοι, δυτικοποιημένοι μουσουλμάνοι της διπλανής πόρτας. Καλύτερα να μιλάμε για «παρέες» – συγκεκριμένα, αντροπαρέες από μίζερους τύπους, επιτυχημένους μεν επαγγελματικά αλλά με ένα τεράστιο υπαρξιακό κενό μέσα τους, που κλαίνε τη μοίρα τους χορωδιακά:

“A bunch of guys smoking and drinking and generally bitching about their lives” 

Αυτό είναι η «τρομοκρατική οργάνωση»: ό,τι ακριβώς θα συναντήσετε σε κάθε ταβέρνα και ουζερί της Ελλάδας. Υποψιάζομαι, και σε κάθε εστιατόριο της Δύσης. Κάπου θα υπάρχει και το τραπέζι με τα φιλαράκια που μιζεριάζουν μαζί, κακούργα κοινωνία, ψεύτικος είναι ο ντουνιάς, ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

Και γιατί οι τρομοκράτες της διπλανής πόρτας κάνουν τέτοια αιματηρά εγκλήματα; Εδώ δεν υπάρχει εύκολη απάντηση. Ό,τι ξέρετε ξέρω. Επισημαίνω μόνο πόσο λάθος είναι τα στερεότυπά μας για τον μέσο «ισλαμιστή τρομοκράτη» στη Δύση. Ως προς τα κίνητρά τους, το μόνο που παρατηρεί ο Sageman είναι ένα άλλο κοινό τους στοιχείο: νιώθουν μοναξιά, νιώθουν χαμένοι.

“Many of them will have become homesick, feeling lonely and marginalised and perhaps rejected by their new host society … there is a growing sense of atomisation and alienation in the West, not only among immigrants but across society. Homesick Arabs might feel it more acutely, but it affects everyone in British, American and European societies”  

Οι παρέες γράφουν ιστορία, έλεγε ο Σαββόπουλος, και έπεσε μέσα: γράφουν ιστορία, καμιά φορά δίνουν υλικό και για πρωτοσέλιδα, βάζουν βόμβες κ.α. Πιο καλή η μοναξιά, έλεγε ο Πάριος, όμως καμιά φορά γίνεται θανατηφόρα – ειδικά όταν βρεις κι άλλους μοναχικούς να θρηνείτε τη ζωή σας μαζί.

Όλα τα παραπάνω τα τόνιζε ο Marc Sageman ήδη από το 2001. Παρακολουθώ το θέμα από το 2004. Πλέον κι άλλοι ερευνητές φτάνουν στα ίδια συμπεράσματα για τους «ισλαμοφασίστες», είναι όμως αξιοσημείωτο πόσο επιμένει το στερότυπο του μουσουλμάνου φανατικού... Το 2010, ο Scot Atran παρατηρούσε κι αυτός (από εδώ, Talking to the Enemy) για τους «ισλαμιστές τρομοκράτες» ότι ήταν οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας:

“Τhe ordinariness of killers” 

Είναι συνηθισμένοι άνθρωποι! Σαν κι εσάς, σαν κι εμένα. Ψάχνουμε εξαιρετικές ερμηνείες, θέλουμε οπωσδήποτε οι «ισλαμοφασίστες» να είναι διαφορετικοί από μας, δεν μπορούμε να δεχτούμε με τίποτα ότι είναι άνθρωποι που θα μπορούσαμε να τους είχαμε γνωρίσει, να τους συμπαθούσαμε κιόλας, να συντρώγαμε, να συνπίναμε, να συνομιλούσαμε ή και να συνουσιαζόμαστε ακόμα, να απολαμβάναμε την παρέα και την παρουσία τους. Και ο Scot Atran βρίσκει ένα παρόμοιο προφίλ σε συντριπτικό βαθμό: μορφωμένοι, μεσαία τάξη, δυτικοποιημένοι, κοινωνικοί, «φυσιολογικοί άνθρωποι» (δηλ. έτσι θα τους αποκαλούσαμε):

“They are members of school clubs, sports teams or community organisations; they are proud fathers and difficult teenagers ... they lived normal, routine lives, for the simple reason that they were normal members of society” 

Και ο Atran λέει το ίδιο πράγμα: δεν πρέπει να τους φανταζόμαστε διαφορετικούς από μας, εμείς είμαστε! Δεν πρέπει να σκεφτόμαστε ότι το χτύπημα στον υπόγειο του Λονδίνου, στη Μαδρίτη κ.λπ. το έκαναν κάποιοι «άλλοι», αλλιώτικοι, απειλητικοί, σκοταδιστές, φανατικοί, φονταμενταλιστές κ.λπ. Ουσιαστικά, οι ίδιοι οι νεαροί Βρετανοί είναι αυτοί που σκότωσαν κόσμο στο Λονδίνο το 2005:

“The idea that young Britons themselves could be a threat was barely imagined” 

Η άλλη παρατήρηση που επίσης επιβεβαιώνει τον Sageman είναι για τις παρέες – δηλαδή τις «τρομοκρατικές οργανώσεις». Τα χτυπήματα στο Μπαλί το 2002:

“were largely planned and executed through local networks of friends, of kin, neighbours and schoolmates” … Terrorist networks, he points out, are "generally no different than the ordinary kinds of social networks”. 

«Οργανωμένη αναρχία» ονομάζει αυτές τις παρέες, δηλαδή αυθόρμητες, χωρίς κεντρικό στρατηγείο, ρευστές και ερασιτεχνικές, συχνά χαοτικές: μια παρέα από φιλαράκια.

Σας θυμίζουν κάτι αυτές οι «τρομοκρατικές οργανώσεις»/παρέες, αυτοί οι τρομοκράτες της διπλανής πόρτας; Εμένα μου θυμίζουν αυτά:

Tο 1982 όταν έμεινα στο πατρικό μου στην Kηπούπολη, ήταν περίοδος πολιτικοποίησης, μαζικών εργατικών και κοινωνικών διεκδικήσεων. Kάναμε συναντήσεις σε σπίτια σε ρεμπετομάγαζα, σε εκδηλώσεις Πανεπιστημίων σε εκδηλώσεις εργατικών και κοινωνικών διεκδικήσεων, κ.λπ. Mέσω ενός φίλου μου του Zαμπούφλου Kανέλλου, γνώρισα τον Xριστόδουλο Ξηρό όπου και με πλησίασε. Aρχίσαμε κάναμε παρέα και μετά από χρονικό διάστημα, αρχές 1985, μου είπε αν είμαι να κάνουμε κάτι. Eγώ του είπα δηλαδή τι να κάνουμε; Eκείνος μου είπε κάτι για βόμβες και τέτοια πράγματα. Eγώ του είπα, πώς εμείς οι δύο θα κάνουμε, οι δύο άσχετοι; H κουβέντα σταματούσε εκεί αλλά ο Xριστόδουλος ύστερα από κάποιες ημέρες μου είπε στα ίσα να μπω στην οργάνωση “E.O. 17 Nοέμβρη”

Έτσι ακριβώς είναι και οι «ισλαμοφασίστες»! Φιλαράκια που κάνουν συσκέψεις, στρατολογήσεις και αποφασίζουν χτυπήματα σε ουζερί και καφενεία. Όπως και στην περίπτωση της 17Ν, έτσι και στους «ισλαμοφασίστες», πρώτα έρχεται η παρέα και μετά η όποια ιδεολογία. Μόνο που σε αντίθεση με τη 17Ν, στους «ισλαμοφασίστες» δε μοιάζει να υπάρχει κάποιος Κουφοντίνας, δηλ. κάποιο ηγετικό και έμπειρο μέλος που κατευθύνει τους υπόλοιπους. Όλοι είναι χαμηλόβαθμοι, χωρίς αρχηγό και στρατηγείο. Τα χτυπήματα αποφασίζονται ξαφνικά και συλλογικά, την τελευταία στιγμή, αναβάλλονται για μια μέρα προκειμένου ο άλλος να πάει τη γυναίκα του στο νοσοκομείο, και γίνονται ερασιτεχνικά. Ουσιαστικά, αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν ιδεολογία – εννοώντας μ’ αυτό ότι θέλουν απλώς να δημιουργήσουν θόρυβο, να δώσουν υλικό για πρωτοσέλιδα, να αισθανθούν ότι η ζωή τους έχει κάποιο νόημα, και μετά βρίσκουν και την ιδεολογία, κάτι θα βρουν. Είναι όπως πολλοί δολοφόνοι στις ΗΠΑ που σκοτώνουν για να σκοτώνουν. Ο Zodiac, για παράδειγμα, γιατί σκότωνε κόσμο; Δεν φαίνεται να υπάρχει κανένας λόγος, σκότωνε για να σκοτώνει. Και για να δημιουργεί αίσθηση. Και κατόπιν το δικαιολογούσε στον εαυτό του με κάποιον τρόπο, κάτι θα έβρισκε.

Αντίστοιχα είναι και τα συμπεράσματα του Olivier Roy: οι «ισλαμοφασίστες» δεν είναι ούτε φτωχοί ούτε φανατισμένοι θρησκευτικά, αντίθετα, έχουν μεγαλώσει αδιάφοροι ως προς τη θρησκεία. Δεν είναι καν κάποιοι «άλλοι», διαφορετικοί από μας, είμαστε εμείς (από συνέντευξη του Olivier Roy το 2007):

"The first perception of the terrorists after 9/11 was that these guys are foreigners coming from the Middle East to export the Middle East crisis to the West. There was a feeling in the States, and in Europe too, of being under siege in a sense, of being attacked from abroad by a different civilization, a different culture, and so on. But in fact, if we look at the background of the terrorists …what is striking is that most of them have a Western background. None of them has a religious background … it's not a long process of religious brainwashing when younger, as school children, not at all"

Αντίστοιχο είναι κι αυτό που λέει ο Lawrence Wright: οι άνθρωποι που κάνουν αυτά τα χτυπήματα δεν είναι οι «τραγικής ποιότητας μετανάστες» του Δένδια, είναι αυτοί για τους οποίους οι γείτονες λένε, «πού να το φανταστούμε, τόσο καλό παιδί...». Είναι συνηθισμένοι, καθημερινοί τύποι, με καλή ζωή, που τρώνε σε φαστ-φουντ, μένουν σε καλά ξενοδοχεία, όμως αισθάνονται υπαρξιακό κενό και ψάχνουν ένα νόημα στη ζωή τους (The Q & A: Lawrence Wright):

The number-one name for a child born in Belgium is Mohammed. Mohammed is the most popular name in the whole world right now, so it's not that unusual. But if you happen to be of Flemish ancestry, you might think “Where is this going? What is happening in my country, my culture?” And if you're Mohammed you're probably thinking, “These people don't want me, I'll never be one of them.” It's very likely that Mohammed doesn't speak Arabic, and he may never have been to wherever his roots are. He's a person who doesn't really have a home. So it's not surprising that he goes to a mosque and meets up with other angry alienated displaced people just like him. That is a search for an identity

Είναι σαν ο Αθηναίος στα 25 του να ανακαλύπτει ξαφνικά ότι έχει κρητική (βλάχικη, αρβανίτικη κ.λπ. καταγωγή), αρχίζει να συναγελάζεται με άλλους συν-αθηναίους κρητικούς (βλάχους, αρβανίτες κ.λπ.), εκτοξεύουν όλοι μαζί την κρητική καταγωγή τους σε εξωπραγματικές διαστάσεις, και μια μέρα αποφασίζουν να σκοτώσουν τους μη-κρητικούς της Αθήνας, να κάνουν κάτι εντυπωσιακό για να προκαλέσουν θόρυβο και να αισθανθούνε ότι υπηρετούν έναν σκοπό.

Για να δούμε, οι δολοφόνοι στο Charlie Hebdo, αν τελικά εντοπιστούν (και αν πρόκειται πράγματι για «ισλαμιστές τρομοκράτες»), τι θα βγει ότι είναι; Φανατικοί φονταμενταλιστές, κάτι διαφορετικό από μας, ή αυτοί για τους οποίους οι γείτονες λένε: «πού να το φανταστούμε, τόσο καλό παιδί;...»



Συμπέρασμα
Κάτι δεν έχουμε καταλάβει καλά στους «ισλαμοφασίστες», κάτι μας διαφεύγει... Θα πρέπει να το δούμε διαφορετικά. Δεν είναι ένα θέμα που έχει να κάνει με «άλλους», με ανθρώπους αλλιώτικους από μας, όχι. Έχει να κάνει με ανθρώπους σαν κι εμάς. Εμείς είμαστε αυτοί που κάνουν αυτά τα τόσο αποτρόπαια εγκλήματα. Όπως το έθετε ο Scot Atran πιο πάνω για το χτύπημα στον υπόγειο του Λονδίνου το 2005, δεν είναι ότι η Βρετανία κινδυνεύει από κάποιους «άλλους», διαφορετικούς ανθρώπους• είναι ότι η Βρετανία κινδυνεύει από τους ίδιους τους νεαρούς Βρετανούς: “The idea that young Britons themselves could be a threat was barely imagined”

Και που τα λέω όμως δεν πρόκειται ν’ αλλάξει τίποτα, το ξέρω. Δέκα χρόνια τα λέω, κανένας δεν πείθεται. Συνεχίζει καμαρωτό το στερεότυπο του αμόρφωτου, φανατικού, φτωχού μουσουλμάνου που σαν πρόβατο ακολουθεί τυφλά τις εντολές του φονταμενταλιστή ιμάμη.