Ένας υφαντουργός κάποτε έπεσε στη δυσμένεια του χαλίφη, συνελήφθη και φυλακίστηκε ισόβια. Η γυναίκα του που τον αγαπούσε, ήθελε με κάποιον τρόπο να τον βοηθήσει να δραπετεύσει, όμως ήξερε ότι οι φύλακες θα άνοιγαν κάθε γράμμα της και θα εξέταζαν κάθε αντικείμενο που θα του έστελνε. Τελικά βρήκε τον τρόπο: μία μέρα έστειλε στον άντρα της ένα αθώο χαλί, τάχα για να κάνει τις προσευχές του (τους γνωστούς τεμενάδες προς τη Μέκκα που κάνουν οι μουσουλμάνοι). Οι φύλακες δεν είδαν κάτι το ύποπτο, οπότε το παρέδωσαν κανονικά στον φυλακισμένο. Ο υφαντουργός λοιπόν προσευχόταν επάνω στο χαλί, ξανά και ξανά, μέχρι που μια μέρα οι φύλακες βρήκαν την πόρτα της φυλακής ανοιχτή και τον υφαντουργό να έχει κάνει φτερά.
Τι είχε συμβεί;
Η γυναίκα του βρήκε τα σχέδια της κλειδαριάς της πόρτας και τα ύφανε στο χαλί. Ο σύζυγός της ακουμπούσε κάθε μέρα το κεφάλι του επάνω στο υφασμένο σχέδιο, μέχρι που αυτό εντυπώθηκε στο μυαλό του, οπότε έφτιαξε το κατάλληλο αντικλείδι και βγήκε.
Ο Φίλιπ Ντικ, κατά πάσα πιθανότητα, δεν είχε διαβάσει ποτέ του το παραπάνω παραμυθάκι - κρίμα, γιατί σίγουρα θα ενθουσιαζόταν. Κάτι παρόμοιο είχε διηγηθεί κι αυτός στα περισσότερά του έργα, μόνο που είχε ονομάσει τον χαλίφη "Τζόρυ" ή "Πάλμερ Έλντριτς" ή "Φέρρις Φ. Φρίμαουντ" ή "Μπελιάλ"• ο υφαντουργός είχε πολύ πιο πεζά ονόματα, συνήθως "Τζο Τσιπ" ή "Νικ Μπράντυ" ή "Χερμπ Άσερ"• η φυλακή της περσικής ιστοριούλας ήταν Φυλακή με φι κεφαλαίο για τον Ντικ, και μάλιστα Μαύρη & Σιδερένια• όσο για τη γυναίκα του υφαντουργού, της είχε δώσει ένα πολύ πιο εξωτικό όνομα: VALIS.
Γιατί όλα σχεδόν τα σημαντικά του έργα κινούνται περίπου στο ίδιο μοτίβο: ένας ανθρωπάκος που ζει μάλλον δυστυχισμένος, άγεται και φέρεται από υπέρτερες δυνάμεις (αφεντικά, γυναίκες, αστυνομία, φτώχεια, χαμηλό κοινωνικό status κ.α.), μέχρι που ξαφνικά διαπιστώνει ότι ο κόσμος του είναι κατασκευασμένος και ότι στην πραγματικότητα ζει μέσα σε μία Μαύρη Σιδερένια Φυλακή. Πάντα υπάρχουν δύο αντιμαχόμενες δυνάμεις σ' αυτήν τη Γνωστικιστική θεολογία, ο Δημιουργός της φυλακής που είναι εχθρικός ως προς την ανθρώπινη ευτυχία, και οι φίλιες δυνάμεις του αληθινού Θεού που αναγκάζονται να κρύβονται και να επικοινωνούν με τους φυλακισμένους μέσω κωδικοποιημένων μηνυμάτων. Όσο για τη γνωστή πραγματικότητα που βιώνουμε όλοι μας καθημερινά, ανήκει σαφώς στην επικράτεια του εχθρού και ο αληθινός Θεός πρέπει να μεταμφιέζεται για να περάσει απαρατήρητος."Ο αληθινός Θεός διεξάγει ανταρτοπόλεμο σε εχθρικό έδαφος" - VALIS
Όπως ο κόσμος, έτσι και ο άνθρωπος είναι διαβρωμένος από την επιρροή του κακού. Όλοι σχεδόν οι μελετητές του συμφωνούνε ότι ο Ντικ αναγνώριζε ως βασικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου την ικανότητα να ταυτίζεται συναισθηματικά με τον άλλον - αυτό που οι Άγγλοι ονομάζουν empathy. O άνθρωπος γίνεται πραγματικά άνθρωπος μόνο αν μπορεί να βάζει τον εαυτό του στη θέση του άλλου. Ειδάλλως, είναι ένα ανδροειδές, ένα ρομπότ. Άσχετα από την κοινωνική θέση και την ευμάρεια που μπορεί ν' απολαμβάνει, ο ιδιοτελής και απομονωμένος στον εγωισμό του άνθρωπος δεν είναι παρά ένα όργανο στα χέρια του κακού Δημιουργού, ένας παράγοντας που αυξάνει την παγκόσμια εντροπία και συντελεί στη συνολική δυστυχία της ανθρωπότητας.
Η σκέψη του Ρουσσώ ξεκίνησε από διαφορετική αφετηρία, όμως μοιραία σε κάποια στιγμή αναρωτήθηκε κι αυτός από πού προέρχεται το κακό. Παρόλο που ο φυσικός άνθρωπος είναι "καλός" (δηλαδή, δεν έχει παρορμήσεις να προκαλεί δυστυχία στους άλλους), η συνύπαρξη ανθρώπου με άνθρωπο δημιουργεί πλάσματα ικανά να κάνουν κόλαση τη ζωή των υπολοίπων. Ποιος Θεός δημιούργησε αυτήν την κατάσταση πραγμάτων; Όπως και ο Ντικ έτσι και ο Ελβετός στοχαστής έδωσε μία μεταφυσική απάντηση με δύο αντιμαχόμενες δυνάμεις, τόσο στον κόσμο όσο και στην ψυχή του ανθρώπου.
Κατ’ αρχήν, ο Ρουσσώ έβλεπε τον κοινωνικοποιημένο άνθρωπο διχασμένο ανάμεσα σε δύο αρχές: η μία ήταν η έκφραση του φυσικού αποτροπιασμού του μπροστά στον πόνο των άλλων – και εντός του Κοινωνικού Συμβολαίου, αυτό μεταφράζεται ως ηθική καλοσύνη και δικαιοσύνη – η άλλη τον καθιστούσε ευάλωτο στις επιθυμίες του, συνήθως εις βάρος των άλλων. Η πρώτη αρχή υπήρξε ο απόλυτος κανόνας όσο ο άνθρωπος ζούσε στην κατάσταση της φύσης• κάποτε όμως επήρθε η Πτώση, ο άνθρωπος κοινωνικοποιήθηκε και από τότε πρέπει να ασκεί ενεργητικά την κρίση και τη λογική του προκειμένου να χαλιναγωγεί την άνευ όρων υποχώρηση μπροστά στις επιθυμίες του. Γι' αυτό και ο Ρουσσώ περιέγραψε τη 2η αρχή ως παθητικότητα: "Γίνομαι ενεργητικός όταν υπακούω στο λόγο και παθητικός όταν με παρασέρνουν τα πάθη και οι επιθυμίες". Η ομοιότητα της σκέψης του με αυτήν του Φίλιπ Ντικ είναι ολοφάνερη, απλώς ο ένας υπογράμμιζε τη συναισθηματική ταύτιση ως το ιδιαίτερο ανθρώπινο γνώρισμα, ο άλλος τη συμπόνια. Και οι δύο πάντως θεωρούσαν ότι αυτό που αλλοτριώνει τον άνθρωπο είναι η ιδιοτέλεια.
Σε κοσμικό επίπεδο τώρα, η ενεργητική αρχή είναι ο Θεός και η παθητική είναι η Ύλη, ένας όρος που για τον Ρουσσώ ήταν ταυτόσημος με τη φθορά και την παρακμή• την απόλυτη παθητικότητα. Αν μπορούσε να διαβάσει το Martian Time-Slip, θα αναγνώριζε αμέσως τη σύλληψή του στα οράματα του Μάνφρεντ Στάινερ, αυτού του εξωκοινωνικού παιδιού που "απέφευγε τους ανθρώπους σαν να ήταν κοφτερά εμπόδια" και έβλεπε παντού την κυριαρχία της Ύλης με τη μορφή σκουλικόμορφων πλασμάτων. Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ο Ρουσσώ ξεκίνησε να περιγράφει τη Μαύρη Σιδερένια Φυλακή, βάζοντας την παντοδυναμία του Θεού να περιορίζεται εντός του κόσμου της "σκόρπιας και νεκρής ύλης":
"... την οποία η ενεργητική αρχή συνδυάζει και μεταβάλλει με άνεση, χωρίς όμως να την έχει δημιουργήσει και χωρίς να μπορεί να την εξουδετερώσει" - Δήλωση Πίστης Του Εφημέριου Από Τη Σαβοΐα
Μπορεί μεν ο Θεός να χειρίζεται την Ύλη (να καμουφλάρεται και να χάνεται στο περιβάλλον όπως η ζέβρα στην αφρικανική σαβάνα, θα έλεγε ο Ντικ), όχι όμως και να την ακυρώνει. Στο κάτω κάτω, δεν είναι αυτός ο δημιουργός της. Το σημαντικό όμως είναι ότι, όπως και στον Ντικ, η αρχή του καλού ΔΕΝ είναι η αιτία των πάντων - μία άποψη που απέχει ένα βήμα από τον Γνωστικισμό και για την οποία ο Ρουσσώ κατηγορήθηκε πολύ. Εκείνη την εποχή και με τέτοιου είδους συλλήψεις, υπήρξε τραγικά μόνος: "Οι φιλόσοφοι στους οποίους ανέφερα αυτή την ιδέα, με κορόιδεψαν: την έκριναν παράλογη και αντιφατική. Τούτο μπορεί βέβαια να συμβαίνει, εμένα όμως δε μου φάνηκε καθόλου τέτοια και αυτό μου έδωσε την ευκαιρία να εξηγήσω άκοπα και με σαφήνεια, όπως ήθελα, τόσα ερωτήματα στα οποία μπλέκονται οι άλλοι"
Εφόσον άντεξες, αναγνώστη, να παρακολουθήσεις την παραπάνω συλλογιστική μέχρι το τέλος της, ήρθε η ώρα να ανταμειφθείς. Παρουσιάζω εδώ, σε παγκόσμια αποκλειστικότητα, την Ενδέκατη Ονειροπόληση του Ρουσσώ. Μέχρι στιγμής μόνο δέκα ήταν γνωστές, όμως η πρόσβαση που διαθέτω σε ιδιαίτερες πηγές και αρχεία, μου εξασφάλισε αυτό το άγνωστο κείμενο του Ελβετού στοχαστή. Γίνε ο πρώτος που το απολαμβάνει:
"Όταν κόντευε το βράδυ, κατέβαινα από τις κορυφές του νησιού και πήγαινα μ' ευχαρίστηση να καθίσω στην άκρη της λίμνης, στην ακρογιαλιά, σε κάποιο κρυμμένο καταφύγιο. Εκεί, ο θόρυβος των κυμάτων κι η αναταραχή του νερού ακινητοποιούσαν τις αισθήσεις μου και διώχναν από την ψυχή μου κάθε άλλη ταραχή βυθίζοντάς με σε μία υπέροχη ονειροπόληση, κι έτσι μ' έβρισκε συχνά η νύχτα χωρίς να το καταλάβω. Έβλεπα σπίθες, βροχές ολόκληρες από χρωματιστές σπίθες, όπως όταν χαλάει η εικόνα της οθόνης στην τηλεόραση. Σπίθες στο νερό, σπίθες στον αέρα. Και όλος ο κόσμος ήταν ένα ζωντανό πλάσμα, οπουδήποτε και να κοιτούσα. Τίποτα δεν ήταν συμπτωματικό: το κάθε τι ταίριαζε και γινόταν με κάποιο σκοπό, για κάποιο λόγο. Η παλίρροια και η άμπωτις του νερού, ο διαρκής αλλά κατά διαστήματα μεγάλος θόρυβος που χτυπούσε ακατάπαυστα τα μάτια και τ' αυτιά μου, συμπλήρωναν τις εσωτερικές μου κινήσεις και αρκούσαν να με κάνουν να αισθανθώ με ευχαρίστηση την ύπαρξή μου. Από καιρού εις καιρόν γεννιόταν στο μυαλό μου κάποια αδύναμη και σύντομη εικόνα: μία πόρτα, πολύ στενή, με έντονο κόκκινο και χρυσαφένιο περίγραμμα. Πίσω της φαινόταν ένα νυχτερινό τοπίο, μία νησιώτικη παραλία εντελώς γαλήνια, με μαύρα νερά σαν μελάνι στο φως του φεγγαριού. Ήμουν σίγουρος ότι ήταν μία σκηνή από την αρχαία Ελλάδα. Στο νησί υπήρχε και μία γυναίκα - όχι ακριβώς, περισσότερο σαν άγαλμα έμοιαζε, μάλλον της Κυρηναϊκής Αφροδίτης. Στεκόταν εκεί στο φεγγαρόφωτο, χλωμή και κρύα, από μάρμαρο φτιαγμένη. Ίσως η πόρτα ήταν ένα αδύνατο χρονικό σημείο και έβλεπα πίσω στο παρελθόν. Σε λίγο όμως, αυτή η ελαφριά εντύπωση έσβηνε μέσα στην ομοιομορφία της διαρκούς κίνησης του νερού που με νανούριζε και που δίχως καμία ενεργητική βοήθεια απ' την ψυχή μου με κρατούσε δεμένο με μάγια, σε σημείο που όταν ερχόταν η ώρα και με καλούσε το συμφωνημένο σινιάλο, δεν μπορούσα ν' αποσπαστώ από εκεί χωρίς κόπο"
