Τι Είν' Αυτό Που Το Λένε Επιστήμη;

Τα έγραφα σ' ένα πρόσφατο e-mail όμως τελικά πρόκειται για μια εκ βαθέων εξομολόγηση μιας προσωπικής πορείας δεκαετιών σ' αυτό που ονομάζεται «επιστήμη». Γνώρισα κι έναν ακόμα που έκανε ακριβώς την ίδια πορεία με μένα. Σε περίπτωση που υπάρχουν κι άλλοι σαν κι εμάς εκεί έξω, τα βάζω ώστε να βγουν από την ντουλάπα. Τι είν' αυτό που το λένε επιστήμη; Υπογραμμίζω τα σημαντικά σημεία:

Α) Κάποτε ενδιαφερόμουν να μάθω π.χ. για τις αιτίες των τροχαίων ατυχημάτων, την ιστορία της Βιρμανίας, τις ιδιότητες των υγρών κρυστάλων, τον θεσμό του σωφρονισμού, οτιδήποτε. Θα έπαιρνα βιβλία και άρθρα και θα διάβαζα για τα παραπάνω. Τώρα δεν το βλέπω έτσι. Τώρα η πρώτη-πρώτη ερώτηση που κάνω είναι: «ποιο είναι το πρόβλημα που θες να λύσεις;»

Β) Κάποτε νόμιζα ότι μπορεί να υπάρχει γνώση ουδέτερη, απρόσωπη και ανεξάρτητη, κάτι που πέφτει από τον ουρανό, papers που στιβάζονται σε κάποιο ράφι. Τώρα ό,τι είναι έτσι, ουδέτερο και απρόσωπο, το ονομάζω πληροφορία, κάτι κατώτερο από τη γνώση. Διότι γνώση είναι αυτό που σε βοηθά να λύσεις προβλήματα (πραγματικά προβλήματα στον πραγματικό κόσμο, όχι σε εργαστήρια και προσομοιώσεις). Λοιπόν, θες να λύσεις ένα πρόβλημα που έχει να κάνει με τροχαία ατυχήματα, με την ιστορία της Βιρμανίας κ.λπ. Θα σου χρειαστούν πληροφορίες, σύμφωνοι, τα papers που στιβάζονται στα ράφια έχουν τον ρόλο τους. Όμως δεν έχει νόημα να μιλάμε για γνώση αν δεν έχουμε και κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα που θέλουμε να λύσουμε.

Γ) Πλέον όλο και περισσότερο αρνούμαι να μπω σε μια κουβέντα για οποιοδήποτε θέμα, αν δεν έχει πρώτα ανακύψει το πρόβλημα που θέλουμε να λύσουμε. Μπορούμε να συζητάμε ατέλειωτα έτσι γενικά κι αόριστα για τη ζωή, το σύμπαν και τα πάντα, εσύ να λες ότι η απάντηση είναι 42, εγώ να λέω 46, ο άλλος να λέει 51 κ.ο.κ. Αυτό έχει μικρή αξία πλέον για μένα. Κουβέντα να γίνεται.

Δ) Ως προς θεωρητικές προτάσεις και ερμηνείες, κάποτε η πρώτη ερώτηση που θα έκανα ήταν: «πώς υποστηρίζονται από εμπειρικά δεδομένα;». Τώρα, η πρώτη ερώτηση που κάνω είναι: «ποια τα αποτελέσματά τους;» (πραγματικά αποτελέσματα στον πραγματικό κόσμο, όχι σε εργαστήρια και προσομοιώσεις).

Ε) Κάποτε με γοήτευαν τα άρτια μοντέλα. Τώρα με απωθούν σφοδρά. Τώρα, όταν δω άρτια μοντέλα οπουδήποτε, λέω: «κάποιος έκανε πολλές αυθαιρεσίες και γέμισε μόνος του πολλά κενά».

ΣΤ) Κάποτε ρωτούσα: «πώς υποστηρίζεις τις ιδέες σου;». Τώρα ρωτάω: «πώς ρισκάρεις για τις ιδέες σου;»

Ζ) Κάποτε έλεγα: «αλήθεια είναι αυτό που υπάρχει εκεί έξω, αντικειμενικά». Τώρα λέω: «αλήθεια είναι αυτό που δουλεύει, αυτό που δίνει αποτελέσματα».

Η) Πλέον με απωθούν όλα τα επιστημονικά, φιλοσοφικά και θρησκευτικά μέινστριμ. Όλα. Τα καταδικάζω απ’ όπου κι αν προέρχονται. Τώρα ψάχνω τα περιθωριακά, όχι τα μέινστριμ. Όπως ξέρουν πολύ καλά οι πόρνες, οι ομοφυλόφυλοι και οι αλκοολικοί, το μέινστριμ είναι υπερτιμημένο.

Θ) Έχει αλλάξει κι η αντίληψή μου πλέον για την αιτιότητα. «Πού οφείλεται η άνοδος της ΧΑ;» πλέον το καταλαβαίνω να σημαίνει: «τι θα πρέπει να αλλάξουμε ώστε να αναχαιτιστεί η άνοδος της ΧΑ;». Δεν έχει νόημα να μιλάμε για τις αιτίες ενός φαινομένου χωρίς να συνοδεύουμε την κουβέντα κι από μια πρακτική πρόταση παρέμβασης, αλλιώς γίνεται θεολογική συζήτηση.

Ι) Ήρθε η μέρα όπου είπα: «τελικά, τα σημαντικότερα ερωτήματα δεν απαντιούνται με μαθηματικά...»

Κ) Κάποτε εκτιμούσα τις στατιστικές έρευνες. Τώρα εκτιμώ όλο και περισσότερο τα λεπτομερή case studies, ακόμα κι αν το δείγμα τους είναι Ν=1.

Λ) Με ενθουσιάζουν οι έρευνες στις οποίες ο ερευνητής άλλα περίμενε να βρει και άλλα βρήκε, στο τέλος δεν ήξερε τι να κάνει με τα αποτελέσματά του. Αντίθετα, το έχω για κακό σημάδι όταν ο ερευνητής βρίσκει αυτά που περίμενε να βρει.

Μ) Καλό σημάδι είναι επίσης όταν ο ερευνητής δηλώνει: «στην πορεία της έρευνά μου, άρχισα να βλέπω το θέμα διαφορετικά»

Ν) Κάποτε νόμιζα ότι το διάβασμα και τα βιβλία είναι το παν. Τώρα λέω ότι δεν βγαίνει τίποτα με το διάβασμα. Ένα γραμμάριο πράξης αξίζει περισσότερο από έναν τόνο θεωρίας.